Muxbirimiz Gülchéhre
2011-11-02
2-Noyabir küni ürümchide dawam qiliwatqan elishir nawayi tughulghanliqining 570 yilliqini xatirilesh xelqaraliq ilmiy muhakime yighinining xulasisi chiqti.
en.wikipedia.org
Bu ikki künlük ilmiy muhakime yighinigha uyghurlar, türk we bashqa ellerdin kelgen newayishunas mutexessis edib we alimlar bolup 100 din artuq kishi qatnashqan idi. Muhakime dawamida uyghur we xelqaraliq nawayishunaslarning 40 tin artuq nadir ilmiy maqaliliri oqup ötülgen. Kéler yili ichide mezkur maqaliler toplimining neshrdin chiqidighanliqi ilgiri sürülmekte.
Yighinning muweppeqiyiti
Elishir nawayi tughulghanliqining 570 yilliqigha béghishlanghan xelqaraliq ilmiy muhakime yighini 1-Noyabirdin 3-Noyabirghiche dawam qilidighan bolup, ikki kün muhakime, bir künlük ziyaret we söhbet paaliyetliri bilen ayaghlashmaqchi. 2-Noyabir muhakime yighinining muhakime qismi ayaghliship xulase chiqirilghan. Yighin uyghur klassik edebiyati we muqam ilmiy jemiyiti teripidin uyushturulghan. Yighingha uyghur nawayishunaslardin péshqedem tilshunas tetqiqatchi mirsultan osman, memet turdi mirzaexmet, abduqeyyum xoja, israpil yüsüp, gheyretjan osman qatarliq tilshunas, edib we tarixshunas mutexessislerdin bashqa yene gérmaniye, türkiye, qazaqistan qatarliq jaylardinmu mutexessisler ishtirak qilghan we ularning newayishunasliqqa dair 40 parchidin artuq nadir maqaliliri oqup ötülgen hemde bular toghrisida muhakimiler bolghan. Uyghur we chetel mutexessisliri ulugh uyghur mutepekkur shairi elishir nawayining hayati we ijadiyitige yene bir qétim yuqiri bahalar bérip, uning jezmleshken töhpisige yene pexirlik tuyghuliri bilen apirinlar oqughan, mutexessisler nawayi we uning qaldurghan nadir eserlirining tetqiqatlirini rawajlandurush heqqide nurghun qimmetlik pikirlerni otturigha qoyup, bir qanche konkrét tetqiqat türliri heqqide kélishishken.
Emma, bu heqte uyghur aptonom rayoni dairilirining xewer we teshwiqat torlirida héchqandaq melumat bérilmidi.
Uyghur nawayishunaslardin mirsultan osmanof, israpil yüsüp bashliq yene bir qanche yash mutexessislerdin teshkillengen mutexessisler guruppisi teripidin «chahar diwani»ning bir qismi neshrge teyyarlinip yighingha sogha süpitide sunulghan, bu kitab yéqinda milletler neshriyati teripidin uyghur, xitay we inglizche bolup üch tilda neshrdin chiqidiken.
Mutexessislerdiki memnunluq
Mezkur muhakime yighini xulasilengendin kéyin, yighinning eng zor netijisining néme bolghanliqini bir qisim uyghur mutexessislerge téléfon qilip soriduq, gerche ular yighin dawamidiki bixeterlik tedbirliri seweblik ziyaritimizni resmiy qobul qilishni biep körgen bolsimu, emma bu muhakime yighinining ürümchide échilghanliqining intayin zor ehmiyetke ige ikenlikini tilgha aldi we mezkur muhakime yighinning eng chong ehmiyiti we netijisini nawayining töt chong diwanidin terkib tapqan «chahar diwan» ning jemiy 12 tom kitab qilip toluq neshrge teyyarlash ishlirining testiqlengenliki» dep bildürdi.
Uyghur mutexessislerning bildürüshige qarighanda, bu 12 tomdin terkib tashqan nawayi diwanliri kéler yil axirghiche neshrge teyyarlinip oqurmenler bilen yüz körüshidiken.
Ulugh mutepekkur,edib elishir nawayining qisqiche terjimihali
Elishir nawayi uyghur xelqining medeniyet we edebiyat tarixida qaraxaniylar dewridin kéyinki güllinish dewrining wekili sherq oyghinishining namayendisi, uttur esirde ötken büyük mutepekkur, edpshunas, tilshunas, pütün türkiy milletlerning pexirlik pen medeniyet namayendisi. Elishir nawayi 1441-Yili 2-Ayning 9-Küni xurasan memlikitining merkizi hératta ghiyasidin baxshi ailiside dunyagha kelgen.
Uning esli qollanghan ismi nizamidin elishir nawayi, türük tilidiki ijadiyitide qollanghan texellusi nawayi, pars tilida qollanghan texellusi fani.
U 1501-Yili 1-Ayni 3-Küni hératta késel sewebidin alemdin ötken.
Elishir nawayi 60 yilliq hayatida zor küch we zéhin serp qilip nurghun büyük abidilerni qaldurup ketken.
Buning nadir namayendiliridin, diwanlar yeni töt chong diwandin terkib tapqan «chahar diwan.»
«Xemse» din ibaret «heyretulebira», «perhad we shéri»,«leyli we mejnun», «sebbié seyyare», «seddi iskender» besh muhebbet dastanidin terkib tapqan dastanlar toplimi bar.
Bulardin bashqa u yene tezkiriler, til we edebiyat, diniy exlaq pelsepiwi eserler, tarixiy eserler, wesiqiler bolup minglighan bir-Biridin qimmetlik bediiy eserliri we chongqur pelsepiwiylikke ige tereqqiyperwer, hikmetlirini bizge qaldurghan.
Newayining eserliri uyghur klassik edebiyatida, milliy maaripida, tarix tetqiqatida muhim orungha ige bolupla qalmay, 12 muqam milodiyilirige singip hazirgha qeder éytilip kéliwatqan shéir, dastanliri bilenmu, uyghursenet saheside pewquladde zor ehmiyetke ige.
Newayi insaniyet klassik edebiyat, senet sahesidiki qoshqan alahide töhpisi bilen uyghur, özbék we barliq türk hem pars tilliq milletler ortaq pexirlinidighan pewquladde shair we edebiyat nemunisi. Birleshken döletler maarip pen medeniyet orgini uning insaniyet pen medeniyitige qoshqan töhpisi hörmitige 1991-Yilini nawayi yili qilip békitken idi.
Newayi tetqiqatliri shundaqla uning hayatigha béghishlanghan xatirilesh paaliyetliri muhakime yighinlirini uyghurlardin bashqa türkiye we ottura asiya ellirimu ötküzüp kelmekte.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/programmilar/sohbet-inkaslar/elishir-nawayi-11022011170400.html/story_main?encoding=latin
