Siyaset we Siyasiy Mesililirimiz heqqide ikki éghiz Söz
Korash Atahan
Siyasiy zadi qandaq bir nerse?U diniy étiqatmu, örpiy-adetmu we yaki qayide-yosunmu? Bizningche u bir türlik is tüteksiz urush bolup, uningha ejdatlirimizning bergen tebirige qarighanda" toqquzi reng biri jengdur". U bu nuqtidin étiqatqimu, örpi-adetkimu, qayide-yosunghimu ohshimaydu.u bir milletning ichkiy we tashqiy menpieti üchün hizmet qilidighan waste.Siyaset ikki yaqilimiliqqa ige bolup, biri dölet ichi yene biri dölet siritigha baghlinishliq.
Dölitimiz yoq bolghan bilen özimizge yarisha közge asan chéliqmaydighan siyaset we qanunimiz bar.Uning tajawuzchilarning siyasiti we qanunigha tesir körsütidighan terepliri millitimizning mewjutluqini belgülise, zamanisigha yarisha tereqqiyatqa érishelmigenliki, milletimizning assimilatsiye bolup kétishini tizleshtüridu yaki astilitidu.Bizmu döliti asasiy qanuni bar milletlerge oxshash bir shekilde yeni milliy "siyasitimiz"arqiliq, tarixtin kelgen medeniyet endizillirimiz asasida öz jemiyitimizni idare qiliwatimiz.Buni dölet apparati emes jamaet pikirimiz-ijra qilidu.U xil qanun we siyaset xuddi musteqil döliti bar milletlerningkige oxshashla ichkiy we tashqiy xususiyetke ége.
Siyaset we siyasiy milliylikke, siyasiy mewqege, rayon xarakterigha we yerlik alahidilikke ége bolup, bu heqte toxtalghanda bayan qilinghan nersilerning hemmisi he dese, bu heqtiki barliq hadésilerge mas kelmeydu. U her dayim milliy xaraktér, pelesepewiy qarash, diniy étiqat we milliy éstétik tuyghu...qatarliqlarning etkisi we cheklimisige uchrap turghan bolidu. Chünki her bir pikir bayan qilghuchi özini, melum bir goroh we rayon kishillirining menpeeti merkizide qoyup bayan qilidu, yaki ilim nuqtisidinla terepsiz shekilde hadésichilik nuqtisini pikir bayan qilish meydani qilidu.Biz bu yerde mezlum xelqimizning menpetini nuqta qilip, bu témilardiki problematik meselilirimiz heqqide deslepki we yüzeki pikirlirimizni bayan qilip baqmaqchi.
Siyaset we siyasining ichkiy we tashqiy yüzlinishchanliqtin ibaret xaraktérini nöwettiki milliy téragediyimizni nuqta qilip bir türlük, xitay tajawuzchillirining mustebit hakémiyitini nuqta qilip yene bir türlük shekilde bayan qilish mumkin.
Ichkiy siyaset-ichkiy yüzlinishchan xususiyetke ége bolup, bezide étiqat sheklide, bezide örrpi-adet sheklide yene bezide qayide-yosun sheklide yürgüzilidu. Shundaq bolghanliqi siyasetning din yaki, qayide- yosun,we yaki örpi-adet ikenlikini körsetmeydu. Bularning otturisida bir-birini shert qilidighan, öz-ara tesir körsütidighan garmoniyedin bashqa alahide oxshashliq yoq. Siyasetning din we örpi-adetke ohshaydighan yeri hakemiyetsiz milletlerde(Uyghurlardek) étiqat, örpi-adet we qaide-yosunlarning hamiyliqi ichide yürgüzilidu.Tajawuzchi milletlerde(Xitaylarda)döletning mejburlash küchige tayinidu.tashqiy yüzlinishchan siyaset, siyasetning étiqat, örpi-adet we qayide-yosunning haman qarshi teripidin chiqqachqa uningda zorawanliq we aldash, pursetpereslik we muressechilik ipadilengen bolidu.
Tashqiy siyaset- tashqiy yüzlinishchan xususiyetke ége bolup, özil-késil mehsidige yetish üchün haman ichkiy yüzlinishchan siyasetni yallanma küch süpitide pulgha sétiwelip, qul milletning höriyitige, qul milletning qoli arqiliq tosqunluq qilidu. Uzaq esirlik siyasiy teqdirimizdin qarighanda, öz dewrige wekillik qiliwatqan Uyghurlar(qul milletning qoli) haman u ikki hil siyasetning idarisi astida yashap, ular bir tereptin zorawanliq we aldash tüsini alghan tashqiy siyasetke taqabil turush üchün pursetpereslik we muressechilik yolini tutsa yene bir tereptin étiqat, örpiy-adet we qayide-yosun tonigha yögelgen teslimchilik yoli arqiliq xeliqning heq hoquqlirini depsende qilip, tajawuzchi Millet (mustebit hakemiyet) arqiliq sehsiy menpietlirini kapaletke ége qilip keldi.
Xelq u terepke qarisa tajawuzchi bu terepke qarisa "milliy inqilapchi"ning iskenjisige kirip qalghan, neme qilarini bilmey, chiqish yoli tapalmay tingirqaydu.Mezlumlarning közige "milliy inqilapchi" bezide tajawuzchidek, bezide tajawuzchi "milliy inqilapchi"dek körinidu.orun almashtursa qimmet özgermeydighan bu tenglimini bir héliger namert millet we bir eqilsiz merdane millet keship qilghan.
Hazir wetende "milletchi", "dinchi" dese birsini milletni setip, yene birsini islamni setip jan baqidighan teyyartaplar deydighan qarash bar.teshkilat(chet eldiki)dese qonaq uni baywechchiler degen kinaye bar.Bulardin nemini körgili bolidu?Xelq merdane oghlanlirini boyni baghlanghan halda teshkilatlar(xitay türmilliri)ning ichide, teshkilatlarni yene héliqi tarihtiki atalmish wetenge , xeliqqe ige chiqiwalghan özini yéngiliyalmaydighan, dölet we milletni bir tawaq ash, bir tawaq kepek, dep qaraydighan, zehni ajiz teslimchi erwahlarning(ölgen ademlerning) sepide körmekte.Bu atalmish "aldinqilar"gha hörlük, hakemiyet , dölet meqset emes erwahlardin qalghan ton, ebjek orunduq, we teslimchilik desturi meqset bolup qalghan.
Xitaylar tarihtin beri ularning küchiyip ketishiningmu, ajizlap ketishiningmu aldini elip kelmekte. Biz yoqarda tilgha alghan bir qatar meselilerni texiche tetqiq qilip bolalamighachqa bilip bilmey öz menpietlirimizning qatiligha aylinip qeliwatimiz.Beziler ejdatlirimizdin, beziler awam Xelqtin, beziler milliy inqilapchillirimizdin, beziler tajawuzchilardin renjiwatidu, qeydawatidu.Tajawuzchilargha qarishi neme desek, neme ish qilsaq toghridek qilghan belen köngüldikidek paydisi we netijisi bolmaywatidu. Düshmen hatalashsimu ziyan tartmaywatidu. bu huddi keselimizni eniqlimay turup ishkaptiki dorining hemmini qara qoyuq yep tügetkendekla bir ish boliwatidu.
Mushtimizni bir atsaq burnimizdin oqtek qan ketiwatidu, Xeliq azaptin qattiq ingirisa yüzimizde tebessum parlawatidu, ularnning yenida waqti ötken shuarlarni karniyimiz yirtilghudek warqirisaq shirin uyqugha ketse chirayimizni setleshtürü aliyiwatimiz."namrat ailide jidel qurimaywatidu".Bu neme üchün?bu üginishning, tepekkur qilishning, logikiliq hulasining, pikirning, yolning, metodning, yeteklesh nezeriyisining dewirge maslishalmighanliqidin boliwatidu.
Tekitliniwatqan bu mesile eqliy hasilat bolup, uni Xelq arisigha yetküzish u yaqta tursun, eytqanlirimizni pishshiqlap ishlepchiqiridighan Ziyalilar qoshunimiz palech halda turiwatidu.Uyghuristan inqilawida heq belen naheq, toghra belen, natoghra, dost belen düshmen, shexsiy menpiet belen milliy menpiet qalaymiqanlashturiwetilgen bolup, bu heqte helqimizning menpietige tüp wekillik qilidighan pirinsip téxiche yoq. bundaq bolghachqa qanche küchep baqsaqmu paydisi bolmaywatidu.
Melum bir ademning uning orni qanche yoquri yaki töwen bolishidin, melum bir gorohning uning inqilawimizda salayitining yoquri töwen bolishidin qetíy nezer ularning qiliwatqanliri riyal menpietimizge ziyanliq boliwatqan bolsa tizdin yengidin teshkilatlanmay tarqap ketish, paydiliq bolsa körelmeslik(men tursam sen qilamting) deydighan ajizliqimiz bar.
Weten millet üchün bir ishlarni qiliwatimiz, buning bizge, düshmenge we düshmenning düshmini(bizning hech nemimiz emes bolishi mümkin)ge qandaq paydisi bar qandaq ziyini bar mölcherliyeliduqmu?mölcherleshke orunup baqtuqmu?issiq qanlirimiz bilen bir türlik tajawuzchiliqtin qutulup, yene bir türlik zulum ichige ketiwatamduq-ya?pilansiz, chare tedbirsiz, chechilangghu, bash-bashtaq bu herkitimiz Xelqimizni eghir bedel töleshke, bu ish üstidikilerni boshtin- boshqa inirgiye israp qilishqa yeteklewatidu. Bundaq ketiwersekmu wetinimiz haman bir küni musteqqilliqqa erishshimu mümkin(bu bir qiyin perez), emma biz u netijini özimiz élip barghan "inqilap"tin körsek hatalashqan bolimiz.Eger mushundaqla ketiwersek tasadipen qolgha kelip qelishi mümkin bolghan hörlükningmu beshigha chiqimiz. Nime üchün qiliwatqan ishlirimizda bundaq ketiwersek ümüt yoq deymiz, nime üchün Xelqni jelip qilalmiduq? biz ulardin ayrilip qalduq.qiliwatqinimiz ularning ditigha yaqmisimu mutihemlerche sörep mangmaqchi bolduq, mangmighanda diligha azar berduq. öz qolimiz belen ularning ediyside düshmen mayilliqini peyda qilduq.Ulargha gherezsiz halda ege chiqalmiduq, ege chiqsaq yaghach qazanda ash berduq, ege chiqqanlarning béshini yéduq...siyasiy mewqeyimiz, yetmekchi bolghan meqsidimiz ghuwa, qayil qilish küchi ajiz boldi.
Yaxshi ediyge bashtin ahir sadaqetmenlik bildürelmiduq.dost düshmenni ayrishta érq, millet we dinni iddialistik shekilde dogma halda ölchem qilduq.Dostning hemme terepte, düshmenningmu hemme terepte bolidighsnliqini tesewur qilmiduq. Hetta biz düshmen dep qarighan heliqtin qutqazghuchi kelgen, biz qutqazghuchi dep qarighan toplamdin bizni bu künge qoyghan milliy munapiqlar chiqqan dewirlerni körmeske salduq.Siyasiy jehette waz kechish kerek bolghan "muqeddes" nersilerdin waz kechip, zamaniwiy milletlerde bar bolghan yengi qan, yengi hüjeyrini peyda qilishqa jan jehlimiz belen qarshi turduq.ilghar pikirlerni basturduq yaki chechenlik belen bayqiyalmiduq.
Bezide "yol bashchillirimiz"ning düshmen, bezide "düshmenlirimiz"ning qutqazghuchi bolidighanliqini janliq bir shekilde hezim qilip, ustiliq belen milliy menpietimiz üchün hizmet qilduralmiduq.Talay pursetler ötüp ketti, esit degen bilen ornigha kelmeydu, yana tehi talay qetim ötüp ketidighandek qilidu.Bu hil téragédiylirimizge yeqinqi zaman tarihimizdin samandek misal keltürüshke bolidu.
Dunya tarihida küchlük milletler mangghan bir yol bar. u bolsimu meyli mustemlike yillirida bolsun, meyli qudret tapqan dewirliride bolsun beshigha keliwatqan ohshimighan teqdirlerni, öz jemiyitining piship yetilish, güllinish jeryani qilishqa ehmiyet bergen. Erzimes ishlargha enirgiye serip qilishtin saqlinip qalghan.Eger bir millet köp mustemlike bolghangha dölet quralmighan bolsa eng desliwide Xitaylar quralmayti.biz ularni mustemlike yilliridiki ajiz millet dep qariyalmaymiz.ular ishlirigha puxta boldi.boy sunup yashighan dewirlerde enirgiye topliwaldi.ichkiy ishlirini özige paydiliq shekilde edare qilip keldi.milliy hususiyet we alayedilik jehettin bizdimu eshundaq qilish imkaneyiti bar.Bizning Xitaylar belen xoshna we baeawer yasighili turghinimizgha esirdin eship ketti.uningdiki yarimas tereplerni öz petiche, paydiliq tereplerni eksiche özleshtüriwalghinimiz qizziq.ular bizni ezish üchün qollanghan seyasette biz ulargha qarshi turalaytuq.buni tetqiq qilip, milliy menpietimizge uyghun shekilde helqimizning ammibap bilimlirige aylandurishimiz lazim edi.
Weten ichi we siritida Xelqimizning arami yoq. biz ularni yawa tongguzning hujumigha uchrap her terepte pitirap, her terepte qechip yürgen, bashchisiz, yetekchisiz qozilar topidek köriwatimiz.ularning topliri bek kichik, köp hallarda yalghuz(ailini merkez qilghan) heriket qilghachqa, yekke haldiki qarshiliq körsütish küchige ege bolsimu düshmen topigha taqabil turalmaywatidu.
Ularning haligha yetishke, medet berishke qurbimizning yetishiche küchep baqayli, biz hedep xitayni qarghap, üstidin shikayet qilip, yighlap- yalwurup kelduq,uninggha nahayiti köp inirgiymiz serip boldi,elbette shundaqmu qilish kerek, emma qilinishqa tegishlik ishlar nahayeti köp, muhimlirini tallap chiqip, tekshi halette, pilanliq kün-tertipke kirgüzish, küchni pilanliq tehsimlesh, barliq hüjeyrilerning birdek herkitini qozghitishta tebiéy bolghan obyéktip qanuniyetke hörmet qilish kerek.
Xelqimiz toplashqan yerdin adettiki ademnimu, muhim ademnimu qachurup qoymayli, eghir künge qalghanlargha birliship türüp yardem qilayli.barliq ezalar bu toptin illiqliq tuysun.Qérindashlargha ehtiyajgha qarap sahib chiqmasliq, sizni dogmatizimchiliqqa, bürogiratchiliqqa, ularni tinch aynip ketishke, teslimchilikke , munapiqliqqa mehkum qilidu.
Adem tughulghan eken, u yashashning koyigha chüshidu.uninggha muwapiq derijidiki weten, millet we diniy terbiye berilmise her terepke uzuq izligen janiwarlardek tarqap kétishi mümkin. Uyghuristan qurtulush herikitining he dise meghlubiyet belen ahirlishiwatqanliqi, bizning kündilik hayatimizda wetenperwerlik, milletperwerlik, meripetperwerlik terbiysini yeterlik derijide elip baralmasliqimiz belen munasiwetlik.
Xulasilighanda wetenning tajawuzchilarning ayaq astida qelishigha tajawuzchilarning qara neyitidin köre, weten xeliqqe sahip chiqish salayitige ege qatlam we hüjeyrilerning öz punkissiysini yeterlik derijide jariy qilduralmighanliqi asasiy sewep bolghan hem shundaq boliwatidu.
Bügünki künge qeder xelqimiz pikirde, ediyde, herikette siyasiy jehettin aldin körer,sap niyetlik istiratigiye we taktika jehette jemiyet we tarixning tereqqiyat qanuniyitige uyghun birer qeliplashqan siyasiy édiyning yeteklishige erishelmey keldi.bu heqte hechqandaq nezeriywiy tetqiqat elip berilghini yoq.Qiliwatqan ishlar toghridek körüngini belen erishken netijiler he dese üzil kesil paydiliq bolmay chiqiwatidu.
Qurulush qilishta aldin pilan bolmighanliqtin bezi ishlar esirlep tekrar qiliniwatidu, ehmiyetsiz ishlargha köp küch serip qilinip, dunya we milliy inqilawimiz teqezza qiliwatqan talay ishlar nezerning siritida qeliwatidu, yetekchi qilghan iptidayi shekildiki métodologiye alla burun bu inqilapqa yetekchilik qilish salayitini yoqutup bolghan turuqluq u yirtiq pilakatni her zaman kötürüp yüriwatimiz.
Shunga xelqimiz asanla bashqilarning buzek qilishigha uchrap kelmekte, bundaq degenlik hergizmu ilgirkilerning qilghan ishlirini we inqilap netijillirini we yetekchi orunda turghan küchlerlning inqilaptiki rolini pütünley yoqqa chiqirishni meqset qilghan bolmastin, tarihqa bolghan tenqidiy pozitsiye arqiliq, mesilining yene bir teripidin Uyghuristanning kelichikige nezer tashlashning muhimliqini tekitleshni yetmekchi bolghan nishan qilidu.bir musteqqil dölettimu her besh yildin on yilghiche özgürep turidighan siyasiy we siyaset zaman we dewirge qarap immonét küchini ashurishi kérek-de elbette.
2003-yili, Dékaber Gérmaniye/Frankfurt
