Rabiye qadir qeshqerdiki ölüm jazasi munasiwiti bilen xelqara olimpik komitétini eyiblidi

2007.11.13
Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
Awaz köchürüsh
Xitay dairilirining aldinqi küni az dégende besh neper uyghur yashni " döletni parchilash, térrorluq jinayetlerni teshkillesh we uninggha rehberlik qilish jinayetliri" bilen eyiblep, ölüm jazasigha höküm qilish weqesidin kéyin, dunya uyghur qurultiyi rehbiri rabiye qadir xanim yaponiyide bayanat élan qilip, xitay hökümitini shiddetlik eyiblidi we xelqara olimpik komitétini xitaygha oxshash "adem öltürüshke xumar " bir döletke olimpik yighini ötküzüsh hoquqi bérish bilen tenqidlidi.

" Xitay uyghurlargha ölüm jazasi berse, pütün dunyaning qarap turghanliqini eyibleymen "
Shinxua axbarat agéntliqining yéqinda xewer qilishiche, qeshqer wilayetlik ottura sot mehkimisi abduweli imin, muxter sétiwaldi, ehmet raxman qatarliq az dégende besh neper uyghur yashni ölüm jazasi we muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghan. Xitay metbuatlirining xewerliride dairilerning ölüm jazasigha höküm qilinghan bu yashlarni 2005 - Yili 8 - Aydin 2007 - Yili 1 - Aygha qeder diniy jehette esebiy heriketler bilen shughullinish we "jihad" teshwiqati élip bérish bilen eyiblepla qalmay, ularni yene térrorluq meshiq bazisi qurush, partlatquch buyumlirini yasash shundaqla islam xelipilik döliti qurushqa teyyarliq qilish bilen eyibligenlikini ilgiri sürgen.

Yaponiyide ziyarette boluwatqan uyghur herikitining rehbiri rabiye qadir xanim düshenbe küni yaponiyining qedimqi paytexti kyoto shehiride radiomizgha bayanat élan qilip, "xitay dairiliri olimpik yighinigha teyyarliniwatqan mushundaq bir mezgilde uyghurlargha ölüm jazasi berse, pütün dunyaning qarap turghanliqini eyibleymen" dédi.

" Xelqara jemiyet bu yashlarning délosini sürüshtürüshi kérek "Nöwette rabiye qadir xanim, yaponiye xelqara kechürüm teshkilatining teklipige binaen yaponiyini 3 heptilik ziyaret qiliwatidu. U, hazirgha qeder tokyo, tanabe qatarliq jaylarda doklat bergen bolup, düshenbe küni kyotogha kelgende radiomizgha qeshqerdiki ölüm jazasi toghrisida bayanat élan qildi. Qeshqerde uyghurlargha siyasiy sewebler tüpeyli ölüm jazasi bérish weqesi yaponiyidiki bezi gézitlerning düshenbe künidiki xewerliride élan qilindi.

Yaponiye "yumuiri" géziti shu künki xewirige "xitaydin ayrilip musteqil bolmaqchi bolghan besh kishige ölüm jazasi bérildi" dep mawzu qoyghan bolup, xewerde "xitayning gherbiy - Shimalidiki uyghur musulmanlar musteqilliq telep qilishni dawamlashturmaqta. Xitay hökümiti bolsa béyjing olimpik yighini yétip kéliwatqan bir mezgilde uyghurlarning musteqilliq herikitini qattiq basturiwatidu " dep yazdi. "Yumuiri" géziti yene, ölüm jazasigha höküm qilinghan bu uyghurlar xitay saqchiliri bu yil 1 - Ayda qeshqerdin 100 kilométir yiraqliqtiki kosirap, dégen jaygha hujum qilghanda qolgha chüshken kishiler ikenlikini ilgiri sürdi.
Rabiye qadir bayanatida yene uyghurlargha ölüm jazasi bériliwatqanliqini körüp turup uni eyiblimigen xelqara olimpik komitétini eyibleydighanliqini we béyjing olimpik yighinini bayqut qilishni telep qildi. Rabiye qadir xanim yene, xelqara jemiyetning qeshqerge adem ewetip, abduweli iminlarning délosini tekshürüshini we mehbuslarning adil bir terep qilinishigha kapaletlik qilishini otturigha qoydi. Rabiye qadir xanim bayanatida "eger xelqara jemiyet kishilik hoquq we démokratiyide semimiy bolsa, qeshqerde ölüm jazasigha höküm qilinghan bu yashlarning délosini sürüshtürüshi kérek " deydu.

Seyshiu: "zéminini tartiwalghanlargha qarshi öz erkinliki uchun küresh qilghanlar erkinlik jengchisidur"
Asahi shinbun géziti yaponiyidiki memliketlik chong gézitlerning biri bolup, mezkur gézit düshenbe künidiki sanida uyghurlargha ölüm jazasi bérish weqesini xewer qildi. Xewerde xitay dairilirining sherqiy turkistan musteqilliqi üchün heriket qilghan uyghurlarni " térrorluq" heriket élip barghan, dep eyiblep ölüm jazasigha höküm qilghanliqini, bu kishilerning " térrorluq teshkilat qurup, melum bir bazida 16 kilogram partlatquch saqlighan, onlighan kishilerge bomba yasashni ögetken " dep eyiblengenlikini yazdi. Qeshqer ottura xelq sot mehkimisining hökümi, yaponiye qanun sahesidiki zatlarning gumanini qozghapla qalmay, bu weqe yene yaponiyidiki démokratik zatlarning eyiblishige uchridi.
Matinu seyshiu ependim, yaponiye edliye ministirliqining sabiq muawin ministiri we yaponiye parlaménti awam palatasining ezasi qatarliq wezipilerni ötigen zattur. Nöwette asiya we xitayda démokratiye tereqqiyat jemiyitining reislikini ötewatqan seyshiu ependi qeshqer ottura sot mehkimisining hökümini eyiblidi. U mundaq deydu : " özining erkinliki we démokratik hoquqi üchün küresh qilghan kishilerni öltürüsh qetiy qobul qilghili bolmaydighan qilmishtur."

Xitay hökümitining béyjing olimpik yighinigha az qalghan mezgilde élan qilghan bu qarari olimpikning insanperwerlik rohigha pütünley xilap, dep tekitligen matinu seyshiu, " eger béyjing hökümiti olimpik yighinini muweppeqiyetlik ötküzmekchi bolsa, tibet we uyghurgha oxshash milletlerge erkinlik bérishi kérek. Biz buni nahayiti éghir weqe dep qaraymiz we qetiy qarshi turimiz "deydu. Uning eskertishiche, dunya aldi bilen térrorchiliqning éniqlimisini sherhilishi kérek. Öz zéminida erkinlik we démokratiye telep qilghuchilarni térrorchi, déyish put tirep turalmaydiken. Seyshiu yene, " özining zéminini tartiwalghanlargha qarshi öz erkinliki üchün küresh qilsa, bu bizning nezirimizde erkinlik jengchisidur. U qandaqmu térrorchi bolidu ? " dep körsetti.
Lékin, xitay hökümiti özini dunyagha sherqi türkistan térrorchi küchlirining qurbani, dep tekitlimekte. Qeshqer ottura sot mehkimisining hökümnamiside ölüm jazasigha höküm qilinghan yashlar éghir jinayetler bilen eyiblengen bolsimu, lékin qanun sahesidiki zatlar sot mehkimisining hökümige guman bilen bilen qarimaqta. Ularning eskertishiche, hökümnamidin qarighanda mehkumlar eskiri teyyarliq basquchida bayqalghan bolup, atalmish jinayet téxi shekillengen emes. Jamaet we bigunah puqralarning hayati - Mal mülkige ziyan yetküzüsh weqesi yüz bermigen. Bu ehwalda ulargha " térrorluq weqesi sadir qilghan" ademler qatarida höküm élan qilish qanunni mejburlighanliqtur. (Erkin)
Uyghurche
© 2007 Radio Free Asia
Munasiwetlik maqalilar
Uyghur teshkilatliri qeshqerde ölümge höküm qilinghan uyghurlar heqqide bayanat élan qildi
Norwégiye we shiwétsiyide xitay olimpikige qarshi namayish élip bérildi
Kishilik hoquq olimpik meshili amstérdamgha keldi
Ürümchidiki saqchi - Ediliye mektipide toqunush yüz berdi
Qurban seypidin 13 yildin béri inisini öltürgen qatilni jazalitalmidi
" Qedimki gréklar 2008 ‏- Yilliq olimpik musabiqisi arqiliq öz qebrisini qazidighan boldi"
Béyjing olimpik tenheriket yighini heqqidiki munaziriler kücheymekte (2)
Kanada metbuatlirida xitay mesililiri
Xelqara olimpik komitétining emeldari kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchridi
Xitay, kishilik hoquq minaliri kömülgen jaydin marafonche yügürüp ötüwatidu
Chégrisiz muxbirlar teshkilati xitay olimpiktin burun qilishqa tégishlik 9 türlük ishni otturigha qoydi
Xitay olimpik tawarlirini ishlep chiqiridighan karxanilarda emgek hoquqini depsende qilish bilen eyiblendi

Dostigha yollash
Xewerge mushteri bolush
Torda anglashqa yardem
Qoyghuchi köchürüsh
Dolqun süzgüch
Radio Free Asia
2025 M Street NW, Suite 300, Washington DC 20036, USA 202-530-4900 uygweb@rfa.org RFA Jobs
© 2005 Radio Free Asia