2007.11.22
Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
Awaz köchürüsh
Peyshenbe küni yaponiyining osaka we nara sheherliridiki ziyaritini axirlashturghan uyghur dawasining rehbiri Rabiye Qadir xanim, jüme küni yaponiyining xokkaydo arilida doklat bérish üchün yolgha chiqidu.
U, yolgha chiqish aldida amérikining" Wall Street Journal" gézitide maqale élan qilip, xitay dairilirining qeshqerde 6 neper uyghurgha ölüm jazasi bérish weqesini eyiblidi hemde xitay dairilirining olimpik yighinida kishilik hoquqni yaxshilash toghrisida bergen wedisidila emes, 1955 - Yili uyghurlargha bergen aptonomiye wedisidimu turmighanliqini ilgiri sürdi." Xitayning qeshqerde 6 neper uyghurgha ölüm jazasi bergenliki wediside turmighanliqining tipik misali"
Rabiye qadirning amérika "Wall Street Journal" gézitide "uyghurning peryadi"mawzudiki maqalisi élan qilinghan shu küni, u yaponiyining osaka shehiridiki bir méhmanxanida osaka we nara sheherliride élip barghan ziyaret we doklat bérish paaliyitini axirlashturup, shimaldiki xokkaydogha qarap uchushning teyyarliqini qiliwatatti. Uning yaponiye sepiride yaponiyilik tingshighuchilargha yetküzmekchi bolghan eng yirik xitablirining biri, uyghurlarning kishilik hoquqi éghir depsende qiliniwatqan ehwalda olimpik yighinini béyjingda ötküzüshning olimpik rohigha xilap ikenliki bolup, u charshenbe küni osakadiki ayallar paaliyet merkizide bergen doklatida béyjing olimpik yighinini bayqut qilish mesilisini alahide tekitligen idi.
Rabiye qadir, " Wall Street Journal " gézitidiki maqaliside béyjing olimpik yighinini bayqut qilish mesilisige izahat bérip, xitay dairilirining olimpik ötküzüsh hoquqi bérilse, kishilik hoquqni yaxshilaymiz, dégen wediside turmighanliqi we qeshqerde 6 neper uyghurgha ölüm jazasi bergenliki bu wediside turmighanliqining tipik misali, dep körsetken. U, radiomizgha bergen bayanatida her yili héyt - Bayram we xelqara künlerni uyghurlargha ölüm jazasi bérish bilen tebrikleydighan bir döletning olimpik yighini ötküzüshini rawa körmeydighanliqini bildürdi.
" Ish bashlashning eng köngüldiki jayi xitaylar shinjang uyghur aptonom rayoni dep ataydighan sherqiy türkistandur "
Wall Street Journal Gézitidiki maqaliside hazirning özi "olimpik yighinigha az qéliwatqan mezgilde xelqaraning diqqet nezirige sazawer bolalmay kéliwatqan dunyaning chétidiki rayonlarning weziyitige nezer tashlashning yaxshi peyti" dep tekitligen rabiye qadir "ish bashlashning eng köngüldiki jayi xitaylar shinjang uyghur aptonom rayoni dep ataydighan sherqiy türkistandur" deydu.
Rabiye qadir yene, xitay dairilirining qeshqerde ölüm jazasigha höküm qilinghan uyghurlarni bu yil 1 - Ayda pamir igizlikining kosrap etrapidiki atalmish "térrorchilar lagiri"gha hujum qilish weqeside qolgha chüshkenlerning bir qisimi, dep jakarlighanliqini eskertip, lékin xitay dairilirining atalmish térrorchilar lagirigha dair matériyallar, sinalghu, terepsiz guwahchilarning bayanati yaki maddiy pakitlarni élan qilmighanliqini shundaqla xitay hökümiti sot hökümnamisini élan qilishning sirtida sot jeryani, sot xatirisi, maddiy pakit we mehkumlarning isimlikini élan qilmighanliqini bildürdi. "Xitay hökümiti néme üchün uyghurlarni olimpik yighinigha qarimay shiddetlik basturidu ? " bu, yaponiyilik tingshighuchilar rabiye qadirning yaponiye sepiride jawabini almaqchi bolghan suallarning biri idi. Rabiye qadirning eskertishiche, osakadiki yighinida bir tingshighuchining bu heqtiki sualigha rabiye qadirning yaponiyilik hemrasi naoka mizutani jawab bergen.
" Uyghurlarning yerlik hökümetlerde kichikkine bolsimu söz qilish hoquqi qalmidi"
Rabiye qadir maqaliside yene, xitayning olimpik wedisidila emes, uyghurlargha bergen aptonomiye wediside turmighanliqini eskertip,"béyjing rehberliri 1955 - Yili milliy we medeniyiti uyghur türkliridin bolghan sherqiy türkistan xelqighe aptonomiye wede qilghan idi. Mana bügün uyghurlarning yerlik hökümetlerde kichikkine bolsimu söz qilish hoquqi qalmidi " dep yazdi. U, charshenbe küni osakadiki ayallar paaliyet merkizidiki doklat bergende bu mesilini yeni az kem 60 yil ichide uyghurlarning siyasiy we ijtimaiy ornida yüz bergen özgirishni chüshendürgen. Yighinda yaponiyilik tingshighuchilarning diqqitini qozghighan mesililerning biri, xitay hökümitining siyasitige uyghur ilidiki xitay köchmenlirining inkasi idi.
Rabiye qadir bir tingshighuchining "ürümchi nopusining %71 ni igileydighan xitay puqraliri uyghurlargha qandaq muamile qilidu ? " dégen sualigha " epsuski " dep jawab bergen. Rabiye qadir, "Wall Street Journal" gézitidiki maqaliside uyghurlarning qanuni hoquqi térrorchiliqqa qarshi turush nami astida depsende qiliniwatqanliqini eskertip,"hökümetning tutqun qilishigha uchrighan uyghurlar yolsiz muamilige uchrap we köp hallarda qanuniy wakaletchi teklip qilishi ret qilinip, qanunsiz sotlanmaqta. Ularning pakit telep qilish hemde yuqirigha eriz qilish hoquqi ret qilinmaqta " deydu. Maqalisining axirida ijabiy siyasiy yéngiliqlar tinch yollar bilen emelge éshishi kérek, dep qaraydighanliqini tekitligen rabiye qadir," xitay dairlirining muxbirlarni tutqun qilip, puqralarni öy -Makanidin qoghlighan, diniy paaliyetlerni teqip qilghan we hökümetke öktichi pikirlerni basturghanliqi ashkara " dep körsetti shundaqla bu ehwalda "biz xitayning wedisige qandaq ishineleymiz? " dep yazdi. (Erkin)
Uyghurche
© 2007 Radio Free Asia
Munasiwetlik maqalilar
Rabiye qadir yaponiyining masey we yamaguchi qatarliq jaylirida nutuq sözlidi
Rabiye qadir xanim yaponiyining kobé shehiridiki gakuin uniwérsitétida nutuq sözlidi
Uyghur mesilisi yaponiye metbuatlirida
Xitay sotining 6 uyghur üstidin chiqarghan hökümnamisi üstide --- Ruqiye turdush xanim bilen söhbet
Rabiye qadir qeshqerdiki ölüm jazasi munasiwiti bilen xelqara olimpik komitétini eyiblidi
Yaponiyide, xitay we shangxey guruhidiki döletlerge uyghurlar toghrisida xet yézish herikiti qozghaldi
Rabiye qadir xanim yaponiyiliklerni uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqirdi
Dunya uyghur qurultéyining shiwitsiyidiki paaliyetliri
Rabiye qadir xanimning uyghurlargha éytqan yürek sözliri
Rabiye qadir xanimning uyghurlargha éytqan yürek sözliri (4)
Rabiye qadir xanimning uyghurlargha éytqan yürek sözliri (3)
Rabiye qadir xanimning uyghurlargha éytqan yürek sözliri (2)
Rabiye qadir xanimning uyghurlargha éytqan yürek sözliri (1)
Rabiye qadir xanim bilen söhbet --- Yéngi ira gézitidiki maqale heqqide
Bir uyghurning rabiye xanim we xitay kommunist partiyisining 17 - Qurultéyi heqqidiki köz qarashliri
Dostigha yollash
Xewerge mushteri bolush
Torda anglashqa yardem
Qoyghuchi köchürüsh
Dolqun süzgüch
Radio Free Asia
2025 M Street NW, Suite 300, Washington DC 20036, USA 202-530-4900 uygweb@rfa.org RFA Jobs
© 2005 Radio Free Asia
