Sherqiytürkistan Jumhuriyeti Milliy Armiyesi

Bu yil yeni 2007-yili 4- ayning 8- kuni Sherqiytürkistan jumhuriyeti milli armiyesi qurulghanliqining 62 yilliqi boldi. Kéler yili yeni 2008-yili 8-Aprelda Jumhuriyet armiymizning qurulghanliqining 63 yilliqi bolidu. Buningdin 62 yil ilgiri eziz wetinimiz Sherqiytürkistanning muntizimlashqan, zamaniweylashqan milliy armiyesi qurulghanidi. 1945- yili 1- ayning 5- kuni Sherqiytürkistan hökümétning 4- yighin xitapnamisining 7- maddisida: "sherqi turkistanning ténchliqini qoghdash uchun, her millet xelqidin esker élip qudretlik herbi qoshun teshkillesh;"ni qarar qildi. Arqidinla 1- ayning 7- kuni 5- nomirliq qarar maqullap herbi ishlar nazariti qurushni belgulep petir romanowik aleksandrowni nazaretni teshkillesh, turluk herbi ishlar tuzumlerini layiheleshke mesul qildi. 1- ayning 12- kuni echilghan hokumentning 6- yighinida herbi ishlar nazaritini testiqlap aleksandrowni nazirliqqa (ornigha rehimjan sabirhaji 1- ay 27, zunun teyipow 3- ay 13, ehmetjan qasimi 3- ayning axiri) teyinlidi. Milli armiyening shtati, tuzumliri, unwan, kiyim-kichek shekli qatarliqlar bekitildi. Armiye tuwendikiche tot derijige bolundi:

1. Yuquri derijilik ofitserler: general mayor, general leytenant
2. Ottura derijilik ofitserler: mayor, podpolkownik, polkownik
3. Tuwen derijilik ofitserler: praporshik, podporudchik, porudchik, kapitan
4. Jengkiler: addi esker, yefreytor, mladshi unter ofitser, starshi unter ofitser, feld febelAddi eskerlerdin tartip ofitserlerghiche pogon taqash, pogonni qizil, yeshil rexttin tikish, jiyikini kok, qizil, aq qilip atliq esker, piyade esker we topchi eskerlerni shulargha qarap perqlendurush.

Kakarni tomurde yasash, ottursining chembrikini hawareng, merkezige qizghuch seriq rengde helal ay we besh burjeklik yultuz soritini elish. Herbi unwanning yoquri-tuwenlikini siziq we yultuzlarning az-kopliki bilen perqlendurush dep bekitti.
Muntizim qoshunni teziraq qurup chiqish uchun 1- ayning otturelerida sowettin bir turkum herbi xadimlarni oqutquchiliqqa teklip qilip qorghasta 3 ayliq ofetserler korslerini achti. Terbiyelen'gen korsantlarning sani 450 geyetip, qisimlargha komandir qilip teqsim qilindi.

Keyin 7- ayning axirda bayandayda 300 korsanttin 3 qarar kors achti.2- ayning 24- kuni hokumetning 25- nomurluq qararida jengde xizmet korsetkenlerni orden we medallar bilen mukapatlash tuzumi maqullandi. Ordinlar: "xelq qehrimani", "azatliq birinchi", "azatliq ikkinchi", "istiqlaliyet uchun koresh birinchi", "istiqlaliyet uchun koresh ikkinchi" dep perqlenduruldi. Ordinning birinchi derijiliklerini altundin, ikkinchi derijiliklerini kumishtin yasashni qarar qildi. Medallar: "bahadirliq", "pidayi", "sadaqet" dep bolunup kumishtin yasashni bekitti.3- ayning 6- kuni ghuljida milli armiye bash qomandanliq shtabi qurulup, zunun teyipow herbi ishlar nazaritining naziri, iwan yakowliwik palinow bash qumandan, warsanow mixaylowich mazxarow shtab bashliqi bolup teyinlendi.
Shtab tarmiqida tuwendiki bolumler quruldi:arqa sep teminat bolumi, rusulow pexirdin xojasiyasi bolum, mudir abdukerim abbasowherbi sot mehkimisi, bashliqi gheni baturherbi teptish mehkimisi, bax teptish abdughopur sabir hajirazwedka bashqarmisioperatisye bashqarmisikadirlar bashqarmisixojiliq bashqarmisiherbi teyyarliq bolumtelim-terbiye bolumdinni ishlar bolumi1945- yili 4- ayning 8 kuni ghuljida on mingdin artuq kishi yighilip milli armiyening qurulghanliqini tenetene bilen jakarlidi we "8- april"ni armiye qurulush kuni dep bekitti.

U chaghda milli armiyening sani 15 minggha yetken idi. Jumhuryet reisi elixan tore marshal bolup marshal formisini kiyip notuq sozlidi we milli armiyege "sherqi turkistanning musteqilliqi uchun algha" digen shuar yezilghan ay yultuzluq herbi bayraq we ayet yezilghan aq renglik islam bayriqini teqdim qildi. Yighinda her qaysi qisimlargha bayraq teqdim qilindi. Yengi mash reng kiyimlirini keyip, pogonlirini taqighan komandir-jengkiler rohluq halda parattin otti. Paratta her xil zembrek, pulemyot, tank atarlardin bashqa, oljigha chushken bir qanche ayroplanlar yighin meydanining asminida aylinip ukti.

Armiye towendikiche 7 polk bolup teshkillendi:ghulja piyadilar 2- polkighulja zapas 4- polkitekes atliq 1- polkitekes atliq 2- polkisuydung piyadilar 1- polkikengsay atliq 3- polkitoqquztara atliq polkiuningdin bashqa 5 musteqil batalyon bolup:tunggan atliq batalyonimongghul atliq batalyonizembrekkiler batalyonimuhapizetchiler batalyonimusteqil atliq batalyondep resmi teshkillendi.

We ayrim shöbe iskadroni quruldi. Armiye sowet sistemisi boyiche teshkillinip piyade eskerlerning tuzulushi mundaq boldi: bir polkta 2500 adem bolup uning qarmighida ikki batalyon, bir batalyonda uch rota, bir rotada uch wzwod, bir wzwodta tot etret boldi. Atliq eskerlerning tuzulushi bashqa bolup bir polkta 1000 adem, uning qarmighida 4 iskadron, 1 pilimotchilar iskadroni boldi.

Polklarda shtab, siyasi bashqarma, arqa sep teminati bashqarmisi tesis qilindi. Her bir polkta bir polk komandiri, herbi ishlargha mesul bir muawin, siyasi ishlargha mesul bir muawin, dinni ishlargha mesul bir muawin komandir tesis qilindi.Ili wilayetidin bashqa jaylarda mewjut bolup turwatqan partizanlardin delilqan sughurbayew partizan etredi (altay), molla islam shangzung (jiminey), xoja ehmet partizan etredi (tarbaghatay), mayli partizan etredi (toli), qazixan manapbayew, densow partizan etredleri (shixo, shawguen), nayxil partizan etredi (ayghir bulaq), niktin partizan etredi (yultuz) we tashqorghan partizan etredleri bolup jemi 2500din artuq partizan etredleri bar idi.6- ayning otturlerida bash qumandanliq shitab tuwendiki 3 sep boyiche jeng qilishni pilanlap hujumgha atlandi:

1. Shimali sep tarbaghatay, altaylarni elish. Netijide 9- ayning 20- kuni altay elinip, altay qazaq polki qurulup delilqan sugurbayew polk komandiri, muhemmetjan sinbayew siyasi komissar boldi.
2. Ottura sep jing, shixogha hujum qilip urumchini elish. Ular 9- ayning 8- kuni sowetning yardimi bilen, milli armiye shixo bilen jingni tengla aldi.

3. Jenubi sep bay, aqsu tereplerge hujum qilish.
Abdukerim abbasow bilen qasimjan qemeberi eskerlerni bashlap 9- ayning 7- kuni aqsugha berip 12 kun soqushup, meghlup bolup yenip keldi. 8- ayning 27- kuni tashqorghandiki partizanlar tashqorghanni azat qilip qirghizlar polki we tajiklar polkini teshkil qildi.

1945- yili 9- ayning bashlirda milli armiye manas deryasi boyigha yetip kelgende, qoshunining sani 20 minggha yetken bolup urumchi bilen aran 150 kilomitir ariliq qalghan idi. U chaghda gomindangning urumchide aranla 6 batalyon eskiri qalghan bolup, zhu xiaoliang jiang keyxige 8 saet ichide arqa-arqadin 3 qetim telegramma yollap jiddi yardem soridi.

Telegrammida: "ichki jehette kargha kelidighan qoshun kemchil, sirttin yardem bergudek birer herbi qoshunmu yoq. . . . Urumchi xewp ichide qaldi, peqirimizge we dolitimizge minnetdarliq bildurush uchun dolet zemini bilen hayat-mamatta bille bolup, shu yolda ozemni qurban qilmaqtin bashqa chare qalmidi . . . . Alilerining tezlikte aqilane tedbir korsitishini semimi otunumen." didi.

1944 – 1949 yillarda partizanlar we milli armiye 50 qetim jeng elip bardi, ularning ichide 23 chong jeng bolup xitay qoshunlerining 10 ming ademini yoqatti. 1946- yilidiki bitimdin ewwel milly armiye jengki-ofitserlerining sani 30 minggha yetken idi. 1949- yili axirlerida milli armiyede 1 general-leytenant, 2 general-mayor, 14 polkownik, 19 podpolkownik, 35 mayor, 1200 kapitan we uningdin towen ofitserler jemi 12700ge yetken idi.

Bu maqala www.uigur.com din élinghan