«Jasmin-Revolution» erreicht China
Auch in China begehrt das Volk gegen die Regierung auf. Doch das Regime reagiert mit Polizei und scharfer Zensur. Auch 20 Minuten Online ist betroffen.
Demonstranten in Peking werden von der Polizei bedrängt. (Bild: Keystone)
Artikel per Mail weiterempfehlen Zum Thema
Ägypten: Schweizer Steuergelder für RegimekritikerTote und Verletzte: Blutiger Freitag in der arabischen WeltGene Sharp: Der Machiavelli der Gewaltlosigkeit«Wegen geltender Gesetze»: China sperrt «Ägypten»Libyen: «Heute hat sich eine Tragödie abgespielt»Dossiers
Arabische Welt in AufruhrDer Funke der Volksaufstände im arabischen Raum ist jetzt sogar nach China übergesprungen. Nach einem Aufruf im Internet kam es in mehreren Städten zu Demonstrationen. Das kommunistische Regime reagierte sofort mit massiver Polizeipräsenz, scharfer Zensur, Festnahmen und Hausarrest.
20 Minuten Online war in China nicht abrufbar. (Screenshot Leser-Reporter) Bildstrecken
Freitag des Sieges
Von der Herrschaft ins Exil
Infografik
Internetzensur
Die arabische Welt im Umbruch
Aufruhr in der arabischen Welt
Der Sturz Mubaraks
Der Aufruf verbreitete sich in Windeseile über das Internet. Er wurde von Forderungen nach einem Ende der Ein-Parteien-Herrschaft, Freiheit, Gerechtigkeit, politischen Reformen und besseren Lebensbedingungen begleitet. Die chinesische Zensur griff aber offenbar sehr schnell: Diverse Internetseiten wurden gesperrt, das Suchwort «Jasmin» in sozialen Netzen im chinesischen Internet geblockt. Auch wurden SMS-Kurznachrichten zensiert.
20 Minuten Online gesperrt
Unter den gesperrten Seiten war laut dem in China wohnenden Leser-Reporter Christian Z.* auch 20 Minuten Online. Die Seite war am Sonntag über 12 Stunden blockiert. Laut dem Leser-Reporter waren andere Schweizer Newsportale aber frei zugänglich. Wie Z. weiter berichtet, führt die chinesische Regierung offenbar eine Schwarze Liste mit ausländischen Newsportalen, die im Falle einer Zensur temporär blockiert werden. Nach den «ungeliebten» Seiten wird aktiv gesucht.
Auch die im Ausland ansässige china-kritische Webseite Boxun wurde von Hackern attackiert und lahmgelegt. Am Sonntag lief die Seite behelfsmässig wieder und verbreitete Augenzeugenberichte von Internetnutzern aus verschiedenen Städten Chinas.
Wie Twitter, Facebook oder YouTube ist die Webseite in China blockiert. Doch benutzen heute nicht nur Bürgerrechtler, sondern immer mehr einfache Chinesen Proxys oder Tunnel, um die Blockaden im Internet zu umgehen. China hat mit 450 Millionen Nutzern die grösste Internetgemeinde der Welt.
Demonstrationen auf Chinas Strassen
Hunderte Menschen sind trotz der Repressalien auf die Strasse gegangen. Ein Grossaufgebot der Polizei löste Menschenansammlungen in Peking und Shanghai innerhalb von nur einer Stunde auf.
Dabei sei es zu Festnahmen gekommen, berichtete die amtliche Nachrichtenagentur Xinhua. Das in Hongkong ansässige Informationszentrum für Menschenrechte und Demokratie in China berichtete, mehr als 100 chinesische Aktivisten seien unter Hausarrest gestellt oder in Polizeigewahrsam genommen worden.
Die Demonstranten folgten einem Aufruf zu einer «Jasmin- Revolution» wie in Tunesien und zu Demonstrationen in 13 Städten. Die Urheber des Appells waren unbekannt. Doch wurden exilchinesische Gruppen dahinter vermutet. Leser-Reporter Z., der bei einer Gastfamilie in Pekings Zentrum, gleich neben dem Regierungsgebäude, wohnt, hat von den Demonstrationen nichts mitbekommen.
«Unharmonische Faktoren auf ein Minimum reduzieren»
Erst am Samstag hatte Chinas Staats- und Parteichef Hu Jintao dazu aufgerufen, «hervorstechende Probleme zu lösen, die der Harmonie und Stabilität der Gesellschaft schaden könnten». Auf einem Seminar für Funktionäre aus Ministerien und Provinzbehörden forderte der Präsident, «unharmonische Faktoren auf ein Minimum zu reduzieren».
An den Orten der geplanten Proteste zogen frühzeitig starke Polizeikräfte in Uniform und Zivil auf. Wie viele Menschen dem Aufruf überhaupt gefolgt waren, blieb offen.
* Name von der Redaktion geändert
(aeg/sda)
http://www.20min.ch/news/ausland/story/17505225
Saturday, February 19, 2011
Misirda Bügün Ghelibe Tentenisi, Xitayda Mexpiy Pilan
Muxbirimiz Weli
2011-02-18
Misirda ghelibe tentenisi ötküzülüwatqan bügünki künde, behreyin, yemen, iran we liwiyide namayish boldi shundaqla bu namayishlar xitayning «muqimliqni saqlash» igha tesir qildi.
Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, misirda mustebitni aghdurup, özining ademlik ghururini qaytidin tikligen milyonlighan xelq, bügün (jüme küni) ghelibe tentenisi ötküzüp ereb dunyasini yene bir zilzilige keltürdi. Yerlik yazghuchilardin merwe awat, dina zayit, yasimen salihlarning teswirlishiche, 18 künlük namayish arqiliq özlirining xarlanghan qeddi-Qamitini qaytidin ruslighan milyonlighan xelq, bir heptidin kéyinmu qan-Qénigha patmay, hayajinini basalmay, qollirigha yene qizil, aq, qara üch renglik dölet bayriqini élip, «misirliq bolsang, béshini égiz kötür!» dégen xetler yézilghan lozunkilarni kötürüp, yollarda, kochilarda qiyandek téship, köwrüklerdimu xuddi deryadek yamrap éqip el tehrir meydani azadliq meydanigha keldi.
Behreyin ayallirimu erlerge egiship hökümetke qarshi namayish qilmaqta we saqchilar teripidin öltürülgen ikki sepdishigha teziye bildürmekte. 2011-Yili 18-Féwral. Bügünki tentenide, misirliqlarning milliy ghururini tiklesh üchün namayish qilip hayatidin ayrilghan kishilerge gül-Chéchek yaghdi. «Men misirni söyimen!» dégen xetler bésilghan mayka kiygen yashlar, nil deryasidiki kéme-Qolwaqlarda naghra-Sunay bilen bezme qildi. Jüme namizidin kéyin tentenige qétilghan kishilermu misirning dölet shéirini oqup usulgha chüshüshke ülgürdi. Birmunche qizlar herbiy qisimlarning tankilirigha chiqiwélip, 1970-Yillardin bashlap éytilghan «misir dégen seyligah, bu elde dunyaning herqandaq yéridin kelgen kishi huzurlinidighan mezmun bar» dégen mezmundiki naxshini ewjige chiqardi.
B b s ning bayan qilishiche, bügün behreyinde bir qisim tünügünki namayishta hayatidin ayrilghan kishiler üchün matem tutush namayishi ötküzüldi. Behreyinning amanliq qoshunliri bu namayishta yene az dégende 3 ademni étip öltürdi we merwayit meydanigha tikilgen chédirlarni tazilashqa bashlidi. Amérika awazining bayan qilishiche, tünügün behreyin qoshunliri tanka, bronéwikler bilen manama shehirige kirip, namayish qilghan kishilerge qarita qoghushun oq, rézinke oq we yash aqquzush bombisi étip, az dégende 5 ademni öltürdi we 230 din artuq ademni yarilandurdi. Qoralliq basturushtin kéyin, yollargha tosuq qoydi, eskerler sep bolup charlashqa bashlidi, bankilar, soda sarayliri ish toxtatti, xelqqe téléfon arqiliq agahlandurush tarqitip, héchkimning sirtqa chiqmasliqi kéreklikini uqturdi. Behreyin hökümiti bu sheherdiki merwayit meydanida namayish qilghan kishilerni döletni parchilimaqchi boluwatqan shieler dep eyiblimekte.
Roytrs agéntliqining sanadin bayan qilishiche, bügün jüme namizidin kéyin yemende minglighan xelq prézidént salihni texttin chüshsun dep shoar towlap namayish qilghan idi. B b s ning bayan qilishiche, saqchi qisimlar namayishchilargha qarita oq chiqardi we yash aqquzush bombisi atti. Az dégende 8 namayishchi öltürüldi. Hökümetning qollighuchiliri qollirigha kaltek-Toqmaq élip namayishchilargha tehdit saldi.
B b s ning bayan qilishiche, bügün iranning sulaymaniye qatarliq 4 shehiride minglighan adem hökümetke naraziliq ipadilep namayish qildi. Téhranda hökümetni qollighuchilar kochigha chiqip, öktichilerning rehbiri muswé qatarliqlarni öltürüwétishni telep qildi.
Bash orgini nyuyorktiki kishilik hoquq teshkilatining bayan qilishiche, bügün liwiyide hökümetke qarshi namayish qilghan kishiler bilen liwiye saqchi qisimliri otturisida yüz bergen toqunushta az dégende 24 adem öldi. Tünügün liwiyide besh jayda chong namayish ötküzülgen idi.
Bügün «xitaygha nezer» tor gézitining munazire bétide, tehlilchiler, xitayning «muqimliqni saqlash» dégen siyasiti meghlup boluwatqanliqini körsetti. Ular bayan qilghan erkin pikirlerde öz-Ara pikir almashturup, kelgüsi istiqbali üchün yéngi pilanlarni otturigha qoydi. Béziler «aldi bilen kommunist banditlirining serkerdisi xu jintawni közimizdin yoqitayli» dése, béziler «xu jintaw dégen bir qorchaq, aldi bilen xelqni oyghitish kérek» dédi. Béziler «xelq oyghaq bolmisa, xuda oyghaq, kommunist banditlirining edipini xelq bérelmise, xuda béridu» dédi. Béziler «kommunist banditliridin ümid yoq, ular bilen her qandaq ishta hemkarlashmasliq kérek, hemme ishta putlikashang bolush kérek» dédi. Yene béziler «hazir xuddi ming sulalisi dewridikidek, hemme jayda qaqshal döwe-Döwe, ot yaqsila pütün sulalining küli kökke sorilidu» dédi. Yene béziler «yehudiylarning gitlérgha qoghlap zerbe bérish charisini qollinish kérek» dédi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/misir-xitay-02182011174342.html/story_main?encoding=latin
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
Muxbirimiz Weli
2011-02-18
Misirda ghelibe tentenisi ötküzülüwatqan bügünki künde, behreyin, yemen, iran we liwiyide namayish boldi shundaqla bu namayishlar xitayning «muqimliqni saqlash» igha tesir qildi.
Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, misirda mustebitni aghdurup, özining ademlik ghururini qaytidin tikligen milyonlighan xelq, bügün (jüme küni) ghelibe tentenisi ötküzüp ereb dunyasini yene bir zilzilige keltürdi. Yerlik yazghuchilardin merwe awat, dina zayit, yasimen salihlarning teswirlishiche, 18 künlük namayish arqiliq özlirining xarlanghan qeddi-Qamitini qaytidin ruslighan milyonlighan xelq, bir heptidin kéyinmu qan-Qénigha patmay, hayajinini basalmay, qollirigha yene qizil, aq, qara üch renglik dölet bayriqini élip, «misirliq bolsang, béshini égiz kötür!» dégen xetler yézilghan lozunkilarni kötürüp, yollarda, kochilarda qiyandek téship, köwrüklerdimu xuddi deryadek yamrap éqip el tehrir meydani azadliq meydanigha keldi.
Behreyin ayallirimu erlerge egiship hökümetke qarshi namayish qilmaqta we saqchilar teripidin öltürülgen ikki sepdishigha teziye bildürmekte. 2011-Yili 18-Féwral. Bügünki tentenide, misirliqlarning milliy ghururini tiklesh üchün namayish qilip hayatidin ayrilghan kishilerge gül-Chéchek yaghdi. «Men misirni söyimen!» dégen xetler bésilghan mayka kiygen yashlar, nil deryasidiki kéme-Qolwaqlarda naghra-Sunay bilen bezme qildi. Jüme namizidin kéyin tentenige qétilghan kishilermu misirning dölet shéirini oqup usulgha chüshüshke ülgürdi. Birmunche qizlar herbiy qisimlarning tankilirigha chiqiwélip, 1970-Yillardin bashlap éytilghan «misir dégen seyligah, bu elde dunyaning herqandaq yéridin kelgen kishi huzurlinidighan mezmun bar» dégen mezmundiki naxshini ewjige chiqardi.
B b s ning bayan qilishiche, bügün behreyinde bir qisim tünügünki namayishta hayatidin ayrilghan kishiler üchün matem tutush namayishi ötküzüldi. Behreyinning amanliq qoshunliri bu namayishta yene az dégende 3 ademni étip öltürdi we merwayit meydanigha tikilgen chédirlarni tazilashqa bashlidi. Amérika awazining bayan qilishiche, tünügün behreyin qoshunliri tanka, bronéwikler bilen manama shehirige kirip, namayish qilghan kishilerge qarita qoghushun oq, rézinke oq we yash aqquzush bombisi étip, az dégende 5 ademni öltürdi we 230 din artuq ademni yarilandurdi. Qoralliq basturushtin kéyin, yollargha tosuq qoydi, eskerler sep bolup charlashqa bashlidi, bankilar, soda sarayliri ish toxtatti, xelqqe téléfon arqiliq agahlandurush tarqitip, héchkimning sirtqa chiqmasliqi kéreklikini uqturdi. Behreyin hökümiti bu sheherdiki merwayit meydanida namayish qilghan kishilerni döletni parchilimaqchi boluwatqan shieler dep eyiblimekte.
Roytrs agéntliqining sanadin bayan qilishiche, bügün jüme namizidin kéyin yemende minglighan xelq prézidént salihni texttin chüshsun dep shoar towlap namayish qilghan idi. B b s ning bayan qilishiche, saqchi qisimlar namayishchilargha qarita oq chiqardi we yash aqquzush bombisi atti. Az dégende 8 namayishchi öltürüldi. Hökümetning qollighuchiliri qollirigha kaltek-Toqmaq élip namayishchilargha tehdit saldi.
B b s ning bayan qilishiche, bügün iranning sulaymaniye qatarliq 4 shehiride minglighan adem hökümetke naraziliq ipadilep namayish qildi. Téhranda hökümetni qollighuchilar kochigha chiqip, öktichilerning rehbiri muswé qatarliqlarni öltürüwétishni telep qildi.
Bash orgini nyuyorktiki kishilik hoquq teshkilatining bayan qilishiche, bügün liwiyide hökümetke qarshi namayish qilghan kishiler bilen liwiye saqchi qisimliri otturisida yüz bergen toqunushta az dégende 24 adem öldi. Tünügün liwiyide besh jayda chong namayish ötküzülgen idi.
Bügün «xitaygha nezer» tor gézitining munazire bétide, tehlilchiler, xitayning «muqimliqni saqlash» dégen siyasiti meghlup boluwatqanliqini körsetti. Ular bayan qilghan erkin pikirlerde öz-Ara pikir almashturup, kelgüsi istiqbali üchün yéngi pilanlarni otturigha qoydi. Béziler «aldi bilen kommunist banditlirining serkerdisi xu jintawni közimizdin yoqitayli» dése, béziler «xu jintaw dégen bir qorchaq, aldi bilen xelqni oyghitish kérek» dédi. Béziler «xelq oyghaq bolmisa, xuda oyghaq, kommunist banditlirining edipini xelq bérelmise, xuda béridu» dédi. Béziler «kommunist banditliridin ümid yoq, ular bilen her qandaq ishta hemkarlashmasliq kérek, hemme ishta putlikashang bolush kérek» dédi. Yene béziler «hazir xuddi ming sulalisi dewridikidek, hemme jayda qaqshal döwe-Döwe, ot yaqsila pütün sulalining küli kökke sorilidu» dédi. Yene béziler «yehudiylarning gitlérgha qoghlap zerbe bérish charisini qollinish kérek» dédi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/misir-xitay-02182011174342.html/story_main?encoding=latin
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
Thursday, February 17, 2011
Ürümchi Kochiliridiki Kaméralar We Géorgé Orwéllning «1984» Namliq Romani
Ixtiyariy Muxbirimiz Kamil Tursun
2011-02-16
Xitay dairiliri 5-Iyul ürümchi weqesini qanliq basturghandin kéyin, mezkur sheher kochilirigha közitish kaméraliri ornitidighanliqini bildürgenidi.
Xitay metbuatliri aldinqi ayning axirliri40 mingdin artuq közitish kamérasini ürümchi kochilirigha ornitip bolghanliqini élan qildi. Buning bilen xitay dairiliri ürümchidiki uyghurlarning heriketlirini her minut, her saet közitip turush pursitige érishti. Ürümchi kochilirining közitish kaméraliri bilen toshquzulishi engliyilik yazghuchi géorgé orwéllning «1984» namliq meshhur siyasiy romanini ixtiyarsiz kishining ésige salidu.
1949-Yili yézilghan bu romanda, mustebit we fashist okyaniye dölitining insanlarning söz-Heriketlirini tizginlepla qalmastin, belki ularning oy-Pikirlirinimu qandaq kontrol qilghanliqi teswirlinidu we shundaqla mustebit tüzümlerning anatomiyisini öge-Ögilirige qeder nahayiti inchike sizip bérilidu. Bu romanda, bir -Biri bilen urush qilishqa aranla turidighan okyaniye (okeania),yawruasiya (eurasia), sherqi asiya (eastasia)din ibaret üch qutupqa aylanghan üch dölettin söz échilsimu, lékin asasliqi okyaniye dölitidiki insanlarning tragédiyilik siyasiy we ijtimaiy hayati teswirlinidu.
Bu uch dölet saqchi döletliri bolup,ularning urush qilishtiki meqsiti qandaqtur insanlarning turmushini yuqiri kötürüsh emes, belki ishlepchiqirilghan qoral-Yaraqlarni xoritish. Qisqisi,emgekchilerning emgek méwilirini yoq qilish. Ular qoral-Yaraqlarni yéngilash zörüriyiti üchünla yuqiri téxnikigha ehmiyet béridu. 20-Esirdiki pen-Téxnika tereqqiyati mustebit döletlerge bezi imkaniyetlernimu ata qilghan qilghan bolup,radio bilen téléwiziye diktatorlarning mizanliri we atalmish muweppeqiyetlirini teshwiq qilidighan eng muhim wasitilerdin birige aylandi.
Géorgé orwéllning «1984» namliq bu romanida teswirlengen xiyali okyaniye döliti téléwiziyini teshwiqat wasitisi süpitide ishlitipla qalmastin, yene uni insanlarning hörlükini boghidighan wasite süpitide qollinidu. Okyaniye dölitige bég bradér yeni chong aka dep atilidighan biri hökümranliq qilidu.
Chong aka döletning hemmila yérige ornitilghan téléwiziye ékranliri arqiliq, insanlarning basqan her bir qedimi, éghzidin chiqqan her bir sözi, hetta ularning némilerni oylawatqanliqi qatarliqlarni közitidu yaki her waqit bulardin xewerdar bolup turidu shundaqla bular resmiy organlar teripidin arxiplashturulidu. Bu téléwiziye ékranlirining astigha «chong aka sizni közetmekte» dégen agahlandurush xetlirimu yézilghan bolidu. Lékin, bu téléwizorlarning awazini kichiklitish yaki uni öchürüsh téximu mumkin bolmaydu. Hetta, insanlar chong akining közitish we nazaretlirini ching könglidin xalaydighan haletke keltürülgen.
Qisqisi, pütün okyaniyilikler téléwizor ékranliri arqiliq tizginlinidu, nazaret qilinidu. Okyaniye bir partiye hökümranliqidiki mustebit dölet bolup, hakimiyet béshidiki ingsos partiyisi kishilerning insaniy sezgü-Tuyghuliri we wijdanini yoq qilip tashlap, ularning eqil-Idrakini özlirining mizanlirigha salghanliqtin, bu insanlar adalet, hörlük-Erkinlik, dölet,inqilab, isyangha oxshash söz-Ibarilerning esli menisini zadila chüshenmeydu yaki bularni tetür menisi bilen chüshinidu. Partiyining üch muhim shoari bolup,bular: «urush tinchliq démektur, hörlük qulluqtur, bilimsizlik küchtur». Alayluq, bu dölette urushqa mesul organning ismi tinchliq ministirliqi,hakimiyetning yalghan-Yawdaqlarni tarqitidighan orginining ismi heqqaniyet ministirliqi,insanlargha qiyin-Qistaq qilidighan we ulargha jaza béridighan organning ismi bolsa, söygü minstirliqidur.
Hakimiyet béshidiki partiye adette özlirining bu dölette eng mukemmel bir dunya qurup chiqqanliqini we her yerni gül-Gülistanliqqa aylandurghanliqini héchbir zaman éghzidin chüshürmeydu.
Géorgé orwéllning «1984» namliq romanida bayan qilinishiche, okyaniye dölitide eslide bar tarix yoq qilinip,dawamliq yéngidin yézilidu we insanlarning tarix éngi meqsetlik zeipleshtürülidu. Chünki tarix bilimi az yaki yoq bolghanda insanlarni bashqurush asangha toxtaydu. Eger bir partiye ezasi xatalashsa yaki u yoqitilsa,uning gézitte élan qilinghan burunqi maqaliliri we resimliri derru öchürülüp tashlinidu. Partiyining idéologiyisige azraqla yat köz qarash otturigha chiqsa, shu haman uni özgertip, hakimiyetke paydiliq nersige aylanduridu.
Qisqisi, ular tarixni özgertish arqiliq,döletning siyasitini qanunlashturidu we hakimiyetni mustehkemlesh meqsitige yétidu. Bu dölettiki eng éghir gunah oy-Pikir jinayiti, eng küchlük teshkilat bolsa, oy-Pikir saqchiliridur oy-Pikir saqchilirining her yerde köz-Qulaqliri bar bolup, ular barliq insanlarning téléfonlirini yoshurun tingshaydu, insanlar xali yerlerdimu közitish kaméraliridin qéchip qutulalmaydu. Puqralarning resmiy idéologiyige bolghan sadaqiti dawamliq tekshürülidu we ular ötkemilerdin ötküzülüp, ghalwirlarda tasqilidu. Chong akigha qarshi kichik bir herikette yaki bashqiche pikirde bolghanlar we döletning resmiy idéologiyisining sirtigha chiqqanlar yüzliridiki kichik bir ipadilerdin bayqilip,yoq qilinidu. Yoq qilinghan öktichilerning ötmüshi döletning arxipidin öchürüp tashlinip, ular zadila mewjut bolup baqmighan qilip körsitilidu.
Romanda teswirlengen okyaniyide peqet bar déyilse, birla gézit chiqidu. Emma, bu gézitte rastqa we heqiqetke héch orun bérilmeydu yaki u qipqizil yalghan bilen toshturulidu. Alayluq, bu gézitke chiqqan bir xewer dölet teripidin toghra emes dep qaralsa yaki ularning ditigha yaqmisa, bu xewer derru almashturulidu we xewer bilen munasiwetlik barliq pakitlar yoq qilip tashlinidu. Bu sewebtin insanlar némining rast, némining yalghan ikenlikini zadila angqiralmaydu. Okyaniyide insanlar 3 tebiqige ayrilghan bolup, her tebiqining yashaydighan makanliri, kiyidighan kiyim-Kéchekliri we yeydighan-Ichidighanliri bir -Biridin roshen perqlinidu. Bu dölettiki eng töwen qatlamni prolétariyat tebiqisi teshkil qilghan.
Hakimiyet béshidiki partiye bu köp sanliqni igileydighan prolétariyat tebiqisini hamaqetler dep qaraydu we ularni haywan bilen oxshash köridu. Uning üstige prolétariyat sinipining bilim sewiyisi töwen bolghanliqi we öpchöriside yüz bériwatqan weqelerdin xewersiz qalghanliqi üchün isyan kötürüsh yaki qarshiliq körsitish ularning xiyalighimu kirip chiqmaydu. Lékin, bu insanlarmu böshüktin mazarghiche közitilish we nazarettin qutulalmaydu. Bu dölette yéngi tughulghan bowaqlar melum bir yashtin kéyin,ailisidin mejburiy ayriwélinip,dölet yataqlirida turghuzulidu we ular döletning teshwiqati astida chong qilinidu.
Géorgé orwéllning romanidiki okyaniye dölitide hakimiyetning simwolluq düshmini goldstéin bolup, uning ismi herqandaq bir rezillik bilen baghlinidu. Bu dölette insanlarni her zaman bésim astida tutush üchün her küni «ikki minutluq nepret» yaghdurush paaliyiti ötküzülidu, «goldstéinchilarni üzül-Késil yoqitish» shoarliri towlinidu. Yilning ichidiki, «nepret heptisi» de, qolgha chüshken düshmenler we oy-Pikir jinayetchilirilirige xelqning aldida ölüm jazasi bérilidu. Bu tebriklesh paaliyetliride wetenperwerlik naxshiliri yangraydu hemde döletning xojayini chong akining adalitige medhiyiler yaghdurulidu... Géorgé orwéllning 1949-Yili yézilghan «1984» namliq bu siyasiy romanida, eyni waqittiki sowét ittipaqidiki kommunist mustebit tüzümi opératsiye qilinghan bolsimu,lékin bu romandiki weqelik-Détallar uyghur xelqige yat emes, belki uyghurla nöwette yenila bu romandiki weqelikler ichide yashimaqta. Ürümchi kochilirigha ornitilghan kaméralar bulardin biri.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchi-kamera-02162011141214.html/story_main?encoding=latin
Ixtiyariy Muxbirimiz Kamil Tursun
2011-02-16
Xitay dairiliri 5-Iyul ürümchi weqesini qanliq basturghandin kéyin, mezkur sheher kochilirigha közitish kaméraliri ornitidighanliqini bildürgenidi.
Xitay metbuatliri aldinqi ayning axirliri40 mingdin artuq közitish kamérasini ürümchi kochilirigha ornitip bolghanliqini élan qildi. Buning bilen xitay dairiliri ürümchidiki uyghurlarning heriketlirini her minut, her saet közitip turush pursitige érishti. Ürümchi kochilirining közitish kaméraliri bilen toshquzulishi engliyilik yazghuchi géorgé orwéllning «1984» namliq meshhur siyasiy romanini ixtiyarsiz kishining ésige salidu.
1949-Yili yézilghan bu romanda, mustebit we fashist okyaniye dölitining insanlarning söz-Heriketlirini tizginlepla qalmastin, belki ularning oy-Pikirlirinimu qandaq kontrol qilghanliqi teswirlinidu we shundaqla mustebit tüzümlerning anatomiyisini öge-Ögilirige qeder nahayiti inchike sizip bérilidu. Bu romanda, bir -Biri bilen urush qilishqa aranla turidighan okyaniye (okeania),yawruasiya (eurasia), sherqi asiya (eastasia)din ibaret üch qutupqa aylanghan üch dölettin söz échilsimu, lékin asasliqi okyaniye dölitidiki insanlarning tragédiyilik siyasiy we ijtimaiy hayati teswirlinidu.
Bu uch dölet saqchi döletliri bolup,ularning urush qilishtiki meqsiti qandaqtur insanlarning turmushini yuqiri kötürüsh emes, belki ishlepchiqirilghan qoral-Yaraqlarni xoritish. Qisqisi,emgekchilerning emgek méwilirini yoq qilish. Ular qoral-Yaraqlarni yéngilash zörüriyiti üchünla yuqiri téxnikigha ehmiyet béridu. 20-Esirdiki pen-Téxnika tereqqiyati mustebit döletlerge bezi imkaniyetlernimu ata qilghan qilghan bolup,radio bilen téléwiziye diktatorlarning mizanliri we atalmish muweppeqiyetlirini teshwiq qilidighan eng muhim wasitilerdin birige aylandi.
Géorgé orwéllning «1984» namliq bu romanida teswirlengen xiyali okyaniye döliti téléwiziyini teshwiqat wasitisi süpitide ishlitipla qalmastin, yene uni insanlarning hörlükini boghidighan wasite süpitide qollinidu. Okyaniye dölitige bég bradér yeni chong aka dep atilidighan biri hökümranliq qilidu.
Chong aka döletning hemmila yérige ornitilghan téléwiziye ékranliri arqiliq, insanlarning basqan her bir qedimi, éghzidin chiqqan her bir sözi, hetta ularning némilerni oylawatqanliqi qatarliqlarni közitidu yaki her waqit bulardin xewerdar bolup turidu shundaqla bular resmiy organlar teripidin arxiplashturulidu. Bu téléwiziye ékranlirining astigha «chong aka sizni közetmekte» dégen agahlandurush xetlirimu yézilghan bolidu. Lékin, bu téléwizorlarning awazini kichiklitish yaki uni öchürüsh téximu mumkin bolmaydu. Hetta, insanlar chong akining közitish we nazaretlirini ching könglidin xalaydighan haletke keltürülgen.
Qisqisi, pütün okyaniyilikler téléwizor ékranliri arqiliq tizginlinidu, nazaret qilinidu. Okyaniye bir partiye hökümranliqidiki mustebit dölet bolup, hakimiyet béshidiki ingsos partiyisi kishilerning insaniy sezgü-Tuyghuliri we wijdanini yoq qilip tashlap, ularning eqil-Idrakini özlirining mizanlirigha salghanliqtin, bu insanlar adalet, hörlük-Erkinlik, dölet,inqilab, isyangha oxshash söz-Ibarilerning esli menisini zadila chüshenmeydu yaki bularni tetür menisi bilen chüshinidu. Partiyining üch muhim shoari bolup,bular: «urush tinchliq démektur, hörlük qulluqtur, bilimsizlik küchtur». Alayluq, bu dölette urushqa mesul organning ismi tinchliq ministirliqi,hakimiyetning yalghan-Yawdaqlarni tarqitidighan orginining ismi heqqaniyet ministirliqi,insanlargha qiyin-Qistaq qilidighan we ulargha jaza béridighan organning ismi bolsa, söygü minstirliqidur.
Hakimiyet béshidiki partiye adette özlirining bu dölette eng mukemmel bir dunya qurup chiqqanliqini we her yerni gül-Gülistanliqqa aylandurghanliqini héchbir zaman éghzidin chüshürmeydu.
Géorgé orwéllning «1984» namliq romanida bayan qilinishiche, okyaniye dölitide eslide bar tarix yoq qilinip,dawamliq yéngidin yézilidu we insanlarning tarix éngi meqsetlik zeipleshtürülidu. Chünki tarix bilimi az yaki yoq bolghanda insanlarni bashqurush asangha toxtaydu. Eger bir partiye ezasi xatalashsa yaki u yoqitilsa,uning gézitte élan qilinghan burunqi maqaliliri we resimliri derru öchürülüp tashlinidu. Partiyining idéologiyisige azraqla yat köz qarash otturigha chiqsa, shu haman uni özgertip, hakimiyetke paydiliq nersige aylanduridu.
Qisqisi, ular tarixni özgertish arqiliq,döletning siyasitini qanunlashturidu we hakimiyetni mustehkemlesh meqsitige yétidu. Bu dölettiki eng éghir gunah oy-Pikir jinayiti, eng küchlük teshkilat bolsa, oy-Pikir saqchiliridur oy-Pikir saqchilirining her yerde köz-Qulaqliri bar bolup, ular barliq insanlarning téléfonlirini yoshurun tingshaydu, insanlar xali yerlerdimu közitish kaméraliridin qéchip qutulalmaydu. Puqralarning resmiy idéologiyige bolghan sadaqiti dawamliq tekshürülidu we ular ötkemilerdin ötküzülüp, ghalwirlarda tasqilidu. Chong akigha qarshi kichik bir herikette yaki bashqiche pikirde bolghanlar we döletning resmiy idéologiyisining sirtigha chiqqanlar yüzliridiki kichik bir ipadilerdin bayqilip,yoq qilinidu. Yoq qilinghan öktichilerning ötmüshi döletning arxipidin öchürüp tashlinip, ular zadila mewjut bolup baqmighan qilip körsitilidu.
Romanda teswirlengen okyaniyide peqet bar déyilse, birla gézit chiqidu. Emma, bu gézitte rastqa we heqiqetke héch orun bérilmeydu yaki u qipqizil yalghan bilen toshturulidu. Alayluq, bu gézitke chiqqan bir xewer dölet teripidin toghra emes dep qaralsa yaki ularning ditigha yaqmisa, bu xewer derru almashturulidu we xewer bilen munasiwetlik barliq pakitlar yoq qilip tashlinidu. Bu sewebtin insanlar némining rast, némining yalghan ikenlikini zadila angqiralmaydu. Okyaniyide insanlar 3 tebiqige ayrilghan bolup, her tebiqining yashaydighan makanliri, kiyidighan kiyim-Kéchekliri we yeydighan-Ichidighanliri bir -Biridin roshen perqlinidu. Bu dölettiki eng töwen qatlamni prolétariyat tebiqisi teshkil qilghan.
Hakimiyet béshidiki partiye bu köp sanliqni igileydighan prolétariyat tebiqisini hamaqetler dep qaraydu we ularni haywan bilen oxshash köridu. Uning üstige prolétariyat sinipining bilim sewiyisi töwen bolghanliqi we öpchöriside yüz bériwatqan weqelerdin xewersiz qalghanliqi üchün isyan kötürüsh yaki qarshiliq körsitish ularning xiyalighimu kirip chiqmaydu. Lékin, bu insanlarmu böshüktin mazarghiche közitilish we nazarettin qutulalmaydu. Bu dölette yéngi tughulghan bowaqlar melum bir yashtin kéyin,ailisidin mejburiy ayriwélinip,dölet yataqlirida turghuzulidu we ular döletning teshwiqati astida chong qilinidu.
Géorgé orwéllning romanidiki okyaniye dölitide hakimiyetning simwolluq düshmini goldstéin bolup, uning ismi herqandaq bir rezillik bilen baghlinidu. Bu dölette insanlarni her zaman bésim astida tutush üchün her küni «ikki minutluq nepret» yaghdurush paaliyiti ötküzülidu, «goldstéinchilarni üzül-Késil yoqitish» shoarliri towlinidu. Yilning ichidiki, «nepret heptisi» de, qolgha chüshken düshmenler we oy-Pikir jinayetchilirilirige xelqning aldida ölüm jazasi bérilidu. Bu tebriklesh paaliyetliride wetenperwerlik naxshiliri yangraydu hemde döletning xojayini chong akining adalitige medhiyiler yaghdurulidu... Géorgé orwéllning 1949-Yili yézilghan «1984» namliq bu siyasiy romanida, eyni waqittiki sowét ittipaqidiki kommunist mustebit tüzümi opératsiye qilinghan bolsimu,lékin bu romandiki weqelik-Détallar uyghur xelqige yat emes, belki uyghurla nöwette yenila bu romandiki weqelikler ichide yashimaqta. Ürümchi kochilirigha ornitilghan kaméralar bulardin biri.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchi-kamera-02162011141214.html/story_main?encoding=latin
Sunday, February 06, 2011
Ghulja Qetliamining 14 Yilliqi Munasiwti Bilen Gérmaniyening Frankfurt Sheheride Paaliyet Uyushturuldi
Paaliyetke Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining wekilliri we Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatining bir qisim ezaliri qatnashti. Paaliyet Frankfurt sheherining Hauptwache dégen awat kochisida élip bérilghan bolup, qanche minglighan sheher ahelisining küchlük diqqitini jelip qildi.
1997-yili 5-Fewralda Sherqiy Türkistan yashliri Sherqiy Türkistan xelqining jümlidin Uyghur millitining milliy we kultural kimliki, diniy itiqati, tili we medeniyitini yoqutiwétish üchün séstimiliq türde herket qiliwatqan Xitay tajawuzchillirigha bir qétim qaxshatquch zerbe bergenidi. Shu yillarda qatmu-qat tehdit astida we taraytiwitilgen hayat yolida chüshkünliship chiqish yoli tapalmaywatqan kishilerning sani künsayin köpiyip, wetinimiz Sherqiy Türkistanda éghir ijtimayi we iqtisadiy kirziske yol achqanidi.
Yoqarqidek bir tarixiy sharayitta Sherqiy Türkistanda yashlarni kultural paaliyetler, diniy tebligh we ilmiy söhbetler arqiliq dostuq, qérindashliq, medeniyet we ish-emgekke ündeydighan Abduxélil Abdumejit, Idrisxan Mexsum, Abdulhémit Qari, Awut Memet we Yasin Abdulla qatarliq bir türküm ilghar pikirlik teqwadar yashlar barliqqa kelgenidi.
Paaliyette Sherqiy Türkistanda küchiyip kétish éhtimali bolghan milliy oyghunish herkitini Ghuljigha pilanlanghan opiratsiye arqiliq yoq qilishni könglige pükken xitay tajawuzchillirining qara niyiti we hiyle-mikirliri pash qilindi.Niyiti buzuq xitaylarning jimjit, tich we zerersiz shekilde élip bériliwatqan kultural paaliyetlerge qandaq shekilde zeherlik neshtirini sanchighanliqi pash qilindi.
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati ezaliri yene, Xitaylarning esilide xitay hakimiyiti üchün hichqandaq tehdit peyda qilmaydighan qanunluq diniy we kultural paaliyetlerde boliwatqan Sherqiy Türkistanliq yashlarning qelbide ghezep we intiqam otini yandurush, shu arqiliq maddiy we meniwiy jehettin zeyipleshtürülgen xeliqni Xitay hakimiyitige qattiq qol qarshiliq körsitishke mejburlighanliqini chüshendürdi.
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati ezaliri yene, Xitaylarning pütün Sherqiy Türkistanning bulung pushqaqlirighiche yamrap kétish éhtimali bolghan milliy kimlikmizni qoghdap qélish meqset qilinghan kultural paaliyetlerni, dölet diktatursi wastisi bilen qandaq basturup, xelqimizning yürikini qattiq mujup, ularni meniwiy yétekchilliridin ayrip tashlashni weqedin ilgirki birqanche yillardin béri könglige püküp kelgenlikini, shu seweptin Uyghur yashlirini namayish qilishqa qesten mejburlighanliqini, qolida yingnining suniqimu bolmighan qanche minglighan Sherqiy Türkistan yashlirini qaysi xil shekilde qanliq basturghanliqini Frankfurt sheher ahalisige pakitlar arqiliq bayan qildi.
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati ezaliri bu paaliyet arqiliq yene, yoqarqi namayish sewebidin Abduxélil Abdumejit we Idrisxan Mexsumlar qatarliq minglighan, on minglighan kishining wehshiylerche qetliam qilinghanliqini, éghir iskenje astida hayatidin ayrilghanliqini, ailisining her türlük shekillerde weyran bolghanliqini, wetenni terik étip dunyaning bulung-pushqaqlirighiche sorulup ketkenlikini, Xitaylarning kütkenlirining del mushundaq aqiwetni kéltürüp chiqirish ikenlikini misallar arqiliq chüshendürgen ming parchige yéqin teshwiqat wereqlirini tarqatti.
Bu paaliyet Gérmaniye qanun tarmaqlirining küchlük himayisi astida Gérmaniye waqti 14:00 de bashlinip 18:00 qeder dawamlashti. Paaliyet bashtin axir kishilerning qiziqishigha nail boldi we tertiplik, tinch shekilde élip bérildi.
Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümiti Kultur We Teshwiqat Ménistirliki
6-Fewral 2011 Frankfurt/Gérmaniye
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati buningdin 14 yil awalqi Ghulja qetliamini xatirlesh meqsidide, mushu ayning 5-küni Gérmaniyening Frankfurt Sheheride paaliyet teshkillidi.
1997-yili 5-Fewralda Sherqiy Türkistan yashliri Sherqiy Türkistan xelqining jümlidin Uyghur millitining milliy we kultural kimliki, diniy itiqati, tili we medeniyitini yoqutiwétish üchün séstimiliq türde herket qiliwatqan Xitay tajawuzchillirigha bir qétim qaxshatquch zerbe bergenidi. Shu yillarda qatmu-qat tehdit astida we taraytiwitilgen hayat yolida chüshkünliship chiqish yoli tapalmaywatqan kishilerning sani künsayin köpiyip, wetinimiz Sherqiy Türkistanda éghir ijtimayi we iqtisadiy kirziske yol achqanidi.
Yoqarqidek bir tarixiy sharayitta Sherqiy Türkistanda yashlarni kultural paaliyetler, diniy tebligh we ilmiy söhbetler arqiliq dostuq, qérindashliq, medeniyet we ish-emgekke ündeydighan Abduxélil Abdumejit, Idrisxan Mexsum, Abdulhémit Qari, Awut Memet we Yasin Abdulla qatarliq bir türküm ilghar pikirlik teqwadar yashlar barliqqa kelgenidi.
Paaliyette Sherqiy Türkistanda küchiyip kétish éhtimali bolghan milliy oyghunish herkitini Ghuljigha pilanlanghan opiratsiye arqiliq yoq qilishni könglige pükken xitay tajawuzchillirining qara niyiti we hiyle-mikirliri pash qilindi.Niyiti buzuq xitaylarning jimjit, tich we zerersiz shekilde élip bériliwatqan kultural paaliyetlerge qandaq shekilde zeherlik neshtirini sanchighanliqi pash qilindi.
Paaliyet ishtirakchilliri yene Xitaylarning Ghulja yashlarning paaliyet élip bériwatqan sorunlirini qandaq taraytip, yitekchillirini qaysi xil shekilde rehimsizlik bilen jazalighanliqini jamaetchilikke anglatti.Narazi bolghan yashlarning, özlirining nime üchün naheq yeklinidighanliqini, chetke qéqilidighanliqini, ochuqtin-ochuq kemsitilidighanliqini we jazalinidighanliqini hökümettin sorash meqsidide tinch namayish teshkilligenlikini, emma diktator komménist xitaylarning qanliq basturushidin ibaret jawapqa érishkenlikini chüshendürdi.
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati ezaliri yene, Xitaylarning esilide xitay hakimiyiti üchün hichqandaq tehdit peyda qilmaydighan qanunluq diniy we kultural paaliyetlerde boliwatqan Sherqiy Türkistanliq yashlarning qelbide ghezep we intiqam otini yandurush, shu arqiliq maddiy we meniwiy jehettin zeyipleshtürülgen xeliqni Xitay hakimiyitige qattiq qol qarshiliq körsitishke mejburlighanliqini chüshendürdi.
Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilati ezaliri yene, Xitaylarning pütün Sherqiy Türkistanning bulung pushqaqlirighiche yamrap kétish éhtimali bolghan milliy kimlikmizni qoghdap qélish meqset qilinghan kultural paaliyetlerni, dölet diktatursi wastisi bilen qandaq basturup, xelqimizning yürikini qattiq mujup, ularni meniwiy yétekchilliridin ayrip tashlashni weqedin ilgirki birqanche yillardin béri könglige püküp kelgenlikini, shu seweptin Uyghur yashlirini namayish qilishqa qesten mejburlighanliqini, qolida yingnining suniqimu bolmighan qanche minglighan Sherqiy Türkistan yashlirini qaysi xil shekilde qanliq basturghanliqini Frankfurt sheher ahalisige pakitlar arqiliq bayan qildi.
Bu paaliyet Gérmaniye qanun tarmaqlirining küchlük himayisi astida Gérmaniye waqti 14:00 de bashlinip 18:00 qeder dawamlashti. Paaliyet bashtin axir kishilerning qiziqishigha nail boldi we tertiplik, tinch shekilde élip bérildi.
Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümiti Kultur We Teshwiqat Ménistirliki
6-Fewral 2011 Frankfurt/Gérmaniye
Subscribe to:
Posts (Atom)
FREE UYGHURISTAN!
SYMBOL OF UYGHUR PEOPLE
