Xitay Dairiliri Diyarim Torturasi Sahibi Dilshat Perhat We Bashqa Uyghur Tortura Bashqurghuchilirini Mexpiy Sotlidi

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-28
Uyghur aptonom rayonining merkizi ürümchidiki bir sot mehkimisi ötken hepte yépiq sot échip, diyarim tor bétining bash bétining sahibi dilshat perhat we bashqa uyghur tor bet bashqurghuchilirini sotlighan. Bügün dilshat perhatning engiliyidiki akisi dilmurat perhat radiyomiz muxbiri mihribanning ziyaritini qobul qilip, inisi dilshat perhat bilen bille tor bet bashqurghuchiliridin nureli we nijat qatarliqlarning üstidinmu sot échilghanliqini bildürdi.


Radiomiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, urumchi sheherlik ottura sot mehkimisi, 22 - Iyul peyshenbe küni shinjang iqtisat gézitining muxbiri gheyret niyazni sotlash bilen birlikte, yene uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu yépiq sot achqan. Shundaqla bu xewerni axbarat orunliridin mexpiy tutqan.

Bügün diyarim tor bétining yene bir tor bashqurghuchisi, dilshat perhatning akisi dilmurat perhat ziyaritimizni qobul qilip, inisi dilshat perhat we bashqa uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidin sot échilip ulargha höküm élan qilinghanliqini delillidi.

Dilmurat perhatning bildürüshiche, ötken hepte ichide ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi, ötken hepte uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu sot achqan. Sot yépiq halette hem jemiyettin mexpiy halette échilghan bolup, qolgha élinghan tor bet bashqurghuchilirining biwaste uruq - Tughqanlirimu sottin bir kün ilgirila sot échilidighanliqi heqqidiki xewerni tapshuruwalghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan dilmurat perhat bizge inisi dilshat perhat bultur 8 - Ayda qolgha élinghandin buyan, aisidikilerning inisi toghriliq héchqandaq xewer alalmighanliqini, mana bügün, özining ürümchidiki bir aghiynisidin inisi hem bashqa uyghur tor bet bashqurghuchilirining sotlanghanliqi heqqidiki xewerni anglighanliqini bildürdi.

Dilmurat perhatning bildürüshiche, dilshat perhat 5 yilliq qamaq jazasigha, nijat azad 10 yilliq qamaq jazasigha, nureli 3 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinghan bolup, bashqa tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu sot échilghan yaki échilmaqchi iken.

Bultur yazda ürümchide partlighan " 5 - Iyul ürümchi weqesi"din kéyin, uyghur aptonom rayon dairiliri uqturush chiqirip 200 ge yéqin uyghur tor bétini taqighan idi. 5 - Iyul weqesidin kéyin uyghur aptonom rayonining reisi nurbekri téliwizorda söz qilip, " uyghur biz","diyarim"," shebnem","selkin" qatarliq uyghur tor betlirining ismini biwaste atap, bu tor betlirini" 5 - Iyul ürümchi weqesi"ning partlishida qutratquluq rolini oynighan dep eyibligen idi. Nurbekri sözide, bu tor betlirini " 2009 - Yili 26 - Iyun küni shawguen oyunchuq zawutida yüz bergen, xitay ishchilar bilen zawuttiki uyghur ishchilar ottursidiki toqunushni, we toqunushta yüz bergen uyghur ishchilarni urup öltürüsh weqesini bu tor betliri ziyade mubalighileshtürüp xewer qildi, " 5 - Iyul ürümchi namayishi" toghriliq uqturushlar " uyghurbiz","shebnem","selkin" tor betliride chaplinip, " 5 - Iyul weqesi"ning yüz bérishide qutratquluq rolini oynidi." Dégen sözler bilen uyghur tor betlirini eyibligen idi.

Nurbekri téliwizorda uyghur tor betlirini eyibligendin kéyin," uyghur biz" tor békitining sahibi, merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, musteqil tetqiqatchi ilham toxti, "diyarim"tor békitining sahibi dilshat perhat, "shebnem" tor békitining sahibi nijat azat, "selkin" tor bétining tor bashqurghuchisi obulqasim, uyghur biz tor békitining bashqurghuchiliridin muhemmet abdulla qatarliq nurghunlighan tor bet bashqurghuchiliri hem torda maqale élan qilghan ziyaliylardin iqtisad gézitining muxbiri gheyret niyaz qatarliq nurghunlighan uyghur ziyaliyliri hem yashlar qolgha élinghan idi.

Ilham toxti bultur 8 - Ayda xitay mexpiyetlik idarisi xadimliri teripidin béyjingda 1 aygha yéqin tutup turulghandin kéyin qoyup bérilgen idi. Emma, weqedin kéyin, ilham toxtining her qandaq bahaniler bilen hetta ilmiy doklat yighinlirigha qatnishish üchünmu chetelge chiqishi cheklengen idi. Eyni chaghda ürümchide xitay qanun organliri teripidin qolgha élinghan uyghur tor bet bashqurghuchiliri bolsa qerelsiz halda xitay türmiliride tutup turulghan bolup, xitay hökümiti ulargha békitilgen jinayet heqqide bu tor bet bashqurghuchilirining uruq - Tughqanliri hem metbuat sahesige héchqandaq éniqlima bermigen idi.

Diyarim tor bétining özi engiliyide turushluq yene bir tor bet bashqurghuchisi dilmurat perhat köp qétim erkin asiya radiosi, engiliye b b s agéntliqi qatarliq xelqara metbuatlarning ziyaritini qobul qilip, inisi dilshat perhat hem bashqa uyghur tor bet bashqurghuchilirining ehwali heqqide dunya jamaetchilikige xewer bergen idi. U bayanida xelqara insan heqliri teshkilatlirining uyghur tor betliri bashqurghuchilirining ehwaligha köngül bölüshini murajet qilghan idi. Xelqaradiki kishilik hoquq teshkilatliri hem gherb démokratik döletlirimu xitay hökümitini " 5 - Iyul ürümchi weqesi" din kéyin qolgha élinghan uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidin adil höküm chiqirishqa chaqirip dewet qilip kelgen idi.

Emma, xitay hökümiti xelqaraning dewet qilishi hem bésimigha qarimay, ötken heptining peyshenbe küni uyghur biz torining tor bashqurghuchiliridin biri bolghan shinjang iqtisad gézitining muxbiri gheyret niyazni"dölet bixeterlikige tehdit sélish jinayiti" bilen 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan idi. Nöwette ürümchi qanun organliri gheyret niyaz bilen bir waqitta sotlanghan dilshat perhat, nureli, nijat azad qatarliq uyghur tor bet bashqurghuchilirining qandaq jinayet bilen eyiblengenliki heqqide xelqara jamaetke héchqandaq izahat bermidi.

Dilmurat perhatning radiomizgha bildürüshiche, u chetel metbuatlirida inisi dilshat perhat hem bashqa uyghur tor bet bashqurghuchiliri heqqide, xelqara insan heqliri teshkilatlirigha murajet qilghandin kéyin, xitay bixeterlik xadimliri uning ailisige kélip, ata - Anisidin dilmurat perhatning, inisi dilshat perhat toghriliq chetel metbuatlirining ziyaritini qobul qilmasliqni telep qilip, uning ata - Anisigha bésim ishletken. Oghli dilshat perhat qolgha élinghandin kéyin, rohi jehettin qattiq azap tartqan dadisi perhat ependimu téxi 2 hepte ilgiri éghir yürek késili bilen tuyuqsiz qaza qilghan. Shunga dilshat perhatning anisi nöwette éghir musibet ichide turuwatqan bolup, anisi dilshat perhat üstidin échilghan sotqa qatnishalmighan hem engiliyide turuwatqan oghli dilmurat perhatqimu bir heptidin buyan uning inisi dilshat perhatning ehwali toghriliq héchqandaq uchur bermigen.

Ötken hepte, xitay hökümitining muxbir gheyret niyazgha 15 yilliq qamaq jazasi höküm qilghanliq xewiri tarqalghandin kéyin, xelqaradiki insan heqliri komitétliri arqa - Arqidin bayanat élan qilip, xitay hökümitining gheyret niyazni 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqini eyiblesh bilen bille, turmide muddetsiz tutup turuluwatqan dilshat perhat qatarliq uyghur tor bet bashqurghuchilirini qoyuwétishke yaki ularning üstidin adil höküm chiqirishqa chaqirghan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/dilshat-perhat-07282010212154.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.