Muxbirimiz Weli
2010-08-12
8 - Ayning 6 -, 7 - 8 - Künliri budapéshtta ötküzülgen qurultay (majarlarning qedimqi hun dewridin buyan dawamlashturup kéliwatqan eneniwi medeniyet paaliyiti) de körsitilgen maharetler heqqide teyyarlanghan programmilardin, duna wadisidin altay taghlirighiche uchup yürüdighan majar qarchighisi we bu heqtiki zamaniwi ilmiy sinaqlargha dair uchurlarni tonushturimiz.
Mehmud qeshqeri 'türkiy tillar diwani'da , türkiy xelqler qurghan döletlerni tonushturghanda 'majar' dep atighan xelqler, zamanimizda özlirimu namini 'magyar' dep yézip 'majar' dep teleppuz qilidu, bu millet 2010 - Yil 8 - Ayning 6 - 7 - We 8 - Künliri budapésht shehirining bugash dégen sehrasida qurultay ötküzdi. Ular qedimqi hun dewridin buyan dawamlashturup kéliwatqan eneniwi medeniyet paaliyitini öz tilida 'qurultay' dep ataydiken.
Majarlar bu qurultayda, qedimqi medeniyet eneniliridin qarchigha mahariti körsetti.
Men qoligha qarchigha qonduruwalghan kishining yénigha bardim, men uninggha ' qush, lachin, shungqar, qarchigha' dégen qush namlirini éyttim, u shungqar, qarchigha dégen ikki sözni chüshendi we qolidikini körsitip 'karachun' dédi. Bu söz uyghurche qarchigha dégen qush namigha yéqin kéletti.
Bu qarchighichi qolidiki qarchighini qoyuwetti. Qarchigha texminen bir kwadrat kilométir dairidiki chimliq meydanni bir nechche qétim aylinip, her aylanghanda bir yuqiri örlep, asmanning qehrige kötürülgendin kéyin, qanat qéqishni toxtitip, yer yüzini közitishke bashlidi. Qushchi somkisidin bir némini chiqirip otlaqqa tashlighandin kéyin, qarchigha égizliktin oqtek étilip chüshüp oljini qamallap, qushchigha körsetkendin kéyin, yene uchup chiqip qushchining qoligha qondi. Qurultay ehli qedimdin qalghan örp - Aditi buyiche 'hay -Huyt' dep choqan sélip bu qarchighini tebriklidi.
Süret, 8 - Ayning 6 -, 7 - 8 - Künliri budapéshtta ötküzülgen qurultaygha qatnishiwatqan majar qarchighichi we uning qarchighisi.
Men inglizche bilidighan bir majar ziyaliysidin qarachun (uyghurche qarchigha) heqqide soal soridim. Uning manga sözlep bérishiche, majarlar qarchighini qushlar jemeti buyiche eng téz uchidighan, eng égiz örliyeleydighan, közi eng ötküz, eng sezgür , eng batur qush dep qaraydiken. Majar qarchighilirining bachkiliri her yili etiyazda qanat - Quyruqi yétilip bolghan haman, ularni ata qarchighilar sherqqe qarap uchurtup kétidiken.
Bu majar ziyalisining manga sözlep bérishiche, zamanimizda majar qarchighiliri heqqide her xil ilmiy sinaq we tetqiqatlar élip bérilghan. Köp yilliq sinaq, tetqiqat we közitishler arqiliq, majar qarchighiliri her yili duna wadisidin altay taghliri etrapigha uchup bérip -Kélip turidighanliqi, boynigha belge taqap qoyulghan majar qarchighiliri qazaqistan yaylaqlirida kishilerge körüngenliki hem ularning yene duna wadisigha qaytip kelgenliki, majar qarchighiliri yazda altay taghlirining ikki teripidiki rayonlargha kétip, küzde duna wadisigha qaytip kélidighanliqi, majar qarchighiliri bu dairining téximu sherq teripige yaki gherb teripige ötmeywatqanliqi, peqet duna deryasi etrapidin altay taghliri rayonlirighiche bolghan bipayan zémindila erkin uchup yüridighanliqi ispatlanghan.
Élip bérilghan ilmiy sinaqlardin melum bolushiche yene, her yili duna wadisidin altay taghlirigha uchup ketken majar qarchighisi bachkilirining 10% i qaytip kelmeydiken. Ular éhtimal barghan yéride yerliship qalghan bolushi mumkin yaki xeterge uchrighan bolushi mumkin.
Wéngiriyide yashaydighan 10 milyondin artuq majar xelqi 'duna' dep ataydighan bu derya budapésht shehirini késip ötidu. Bu meshur deryani türkler tuna, inglizlar dunube, gérmanlar donaw, ruslar dunay dep ataydu. Iniskilopidiyilerde bayan qilinishiche, duna wadisida yashaydighan majarlarning qarchighigha choqunidighan örp - Aditi bar. Bu örp - Adet majarlargha qedimqi hunlardin qalghan. Hun dewridin tartip hazirghiche bolghan uzun tarixta duna wadisida qurulghan döletlerge hökümranliq qilghan xanlar qarchigha simwolluq xantaji kiygen. Awam xelqning bash kiyimliri yaki turalghu bézekliridimu qarchigha simiwolliri omumlashqan.
Mehmud qeshqeri öz zamanisidila türkiy xelqning bir qismi dep jezimleshtürgen majarlar, zamanimizgha qeder özlirining qedimqi türk ewladi we uningdin burunqi hunlarning ewladi ikenlikini we shu zamanlarda shekillengen örp - Adetlirini untup qalmighan. Xitayche xen sulalisining orda tarixi bolghan 'xenname' de, buningdin 2 ming yillar burunqi hunlarning kimliki heqqide éniq bayanlar bar. Shundaqla, hazir xitay uyghur aptonom rayoni dep ataydighan rayonning, eyni zamanda hunlarning hökümranliqidiki sheher döletliri ikenlikimu mueyyen bayan qilinghan.
Hazir xitayning gensu ölkiside yashaydighan, xitayche 'yügü' dep atilidighan, antripologlar we tilshunaslar 'zamanimizdiki hayat qedimiy uyghurlar' dep teswirleydighan, barghanséri sani azlap kétiwatqan uyghurlarda saqlinip qalghan shungqargha choqunidighan örp - Adet , xuddi majarlarning qarchighigha choqunidighan örp - Aditige oxshap kétidu.
Budapéshtta ötküzülgen 2010 - Yilliq qurultayda, majarlarning qarchighigha choqunidighan örp -Adetliri téximu köp jehettin melum boldi. Üstige qarchigha belgisi chüshürülgen qara kiyim , béshighimu qarchigha belgisi chüshürülgen qara doppa kiygen kishiler bu qurultayda tertip saqlap saqchiliq qildi. Qurultay bashlanghandila, üstige qarchigha belgisi chüshürülgen qara kiyim kiygen, béshigha qarchigha belgisi bar qara doppa kiygen shu tertip saqlighuchilarning bir nechchisi, qurultayning asasi sehnisining bir teripige qatar qilip ésilghan hun qérindashlirining dölet bayraqlirining eng bashtiki biri - Ay yultuz belgilik sherqiy türkistan bayriqi astida, xuddi hürmet qarawulliridek sep bolup turdi.
http://www.rfa.org/uyghur/programmilar/medeniyetsenet/hunlar-we-shungqar-08122010205537.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
