Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- Yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi (2‏)

2007.10.18
Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
Awaz köchürüsh

Doklatning xitaydiki az sanliq milletlerning milliy hoquqi qisimda amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri birleshme komitéti amérika dölet mejlis we hökümet xadimlirini xitaydiki milliy hoquqliri depsende qiliniwatqan milletlerning kishilik hoquq mesililerge köprek köngül bölüshke righbetlendürüp töt türlük teklip berdi.
Teklipte, xitaydiki az sanliq milletlerning kishilik hoquqi bolupmu uyghurlargha ait mezmunlar xéli köp salmaqni igileydu.
Uyghurlarning kishilik hoquqini ilgiri sürüsh üchün heriket qiliwatqan teshkilatlargha maddiy jehettin yardem bérishini qollash kérek
Xitay hökümiti az sanliq milletlerning milliy hoquqigha ait teyyarlighan we yaki tüzitish jehette tirishchanliq körsitiwatqan edliye we qanun islahatigha téxnikiliq yardem béreleydighan amérika teshkilatlirini qollash we ulargha yardem bérish. Xitay hökümitining uyghurlar, tibetler we mongghullar qatarliq az sanliq milletlerning qanunda belgilengen söz-Pikir erkinlikini basturush we shu étnik guruppilargha tewe shexslerning öz meydanini ipadilep élip barghan tinch yosundiki heriketlirini " döletni parchilash", " dölet bixeterlikige tehdit sélish" dep süretlep jazagha tartish yaki türmige tashlash qilmishlirini ayaghlashturush jehette xitaygha bésim ishlitish qatarliqlar.
Bu maddida yene, uyghurlarning chetellerde élip bériwatqan milliy erkinlik we démokratik heriketlirige zor ilham béridighan bir mezmun bar bolup , uningda mundaq körsitilgen: " shinjyang uyghur aptonom rayonining kishilik hoquqini ilgiri sürüsh üchün heriket qiliwatqan teshkilatlargha maddiy jehettin yardem bérishini qollash. Mezkur rayondiki ammiwi teshkilatlargha qoyulidighan chek tüpeyli,( amérika hökümiti teminleydighan) shu xilidiki maddiy yardem uyghur rayonining sirtida paaliyet élip bériwatqan kishilik hoquq teshkilatlirini öz ichige élishi kérek. "
Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim ailisige köngül bölüsh kérek
Teklipte yene, xitay hökümiti bilen élip bérilghan yazma we aghzaki dialoglarda, xitay hökümitini az sanliq milletlerning milliy hoquqini terghib qilghanliqi üchün türmige tashlanghan puqralarni türmidin qoyup bérishke chaqirish, shundaq dialoglarda, ( yawa kepter heqqide hékaye yazghanliqi üchün 10 yilliq qamaqqa höküm qilinghan) uyghur yazghuchi nurmemet yasin, mongghul kitab puruch hada we tibetlik oqutquchi drolma kyab qatarliqlar choqum tilgha élinish kérekliki otturigha qoyulghan.
Xitaydiki az sanliq milletlerning milliy menpeetige ait amérika hökümiti we dölet mejlisige bérilgen mezkur töt türlük teklipning tötinchi maddisida, amérika hökümiti we dölet mejlisidin, uchrawatqan uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning xitay türmisige tashlanghan we izchil xorluqqa ailisige köngül bölüsh tekitlengen.
Uyghur tili we edebiyatini saqlap qilish üchün ulargha iqtisadi yardem bérish kérek
Bu maddida yene, amérika hökümitining xitay ichidiki uyghurlarning milliy hoquqini ilgiri sürüsh, weyranchiliqqa uchrawatqan milliy tili we medeniyitini qoghdashtiki tirishchanliqini hessilep ashurush telep qilinghan bolup, teklipte mundaq déyilgen: " bolupmu ( xitay hökümiti) shinjyang uyghur aptonom rayonida uyghur tilida élip bérilidighan maarip kölimini kichiklitish üchün bir qatar tedbirlerni aldi, shunga weyranchiliqqa uchrawatqan uyghur tili we edebiyatini saqlap qilish üchün heriket élip bériwatqan teshkilat we qurulush türlirini righbetlendürüsh we ulargha iqtisadi yardem bérish kérek."
Teklipte yene, shu xildiki iqtisadi yardemning uyghur balilargha uyghur tili ögitidighan mektep we ijtimaiy jemiyet institutlirigha, uyghur tilida neshr qilinidighan til ‏- Edebiyat zhurnallirigha, xitay ichi we sirtida uyghur tilida neshr qilinghan matériyallarni toplaydighan kutupxana qurulushi we uyghur tilidiki kitablarning katalogini kitablarning xitayche témisi bilen emes belki uyghurche témisi bilen katalog turghuzush qurulushigha bérilishi otturigha qoyulghan.
Xitay adem qachaqchiliqigha qarshi keskin belgilimilerni élishi kérek
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti élan qilghan xitaydiki kishilik hoquq depsendichilik heqqide teyyarlanghan mezkur 300 betlik doklatta, xitayning nopus we pilanliq tughut siyasiti keltürüp chiqarghan jins ayrimisi jehettiki tengpungsizliq we buninggha qarshi oz pikrini otturigha qoyghan kishilerning türmige tashlanghanliqi, xitayda kishilerning erkin köchüp olturaqlishish hoquqining yoqluqi, ayallar mesilisi, ularning orni, ayallar we balilarning xitaydiki adem bédiklirining ziyankeshlikige uchrap kéliwatqanliqi otturigha qoyulup, xitayning birleshken döletler teshkilati adem qachaqchiliqigha qarshi belgilimilirige asasen xitayda adem qachaqchiliqigha qarshi keskin belgilimilerni élishi kérekliki tekitlengen.
Uyghur éli we tibetlerde qolgha élinghanlar türmilerde éghir qiyin- Qistaqqa uchraydu
Doklatta yene, gerche xitayda jinayetchilerni qiynash qanungha xilap bolsimu, emma uyghur éli we tibetlerde qolgha élinghan kishilik hoquq paaliyetchilirining türmilerde éghir qiyin- Qistaqqa uchraydighanliqi körsitilgen bolup, doklatta kaliforniyige jaylashqan kishilik hoquq teshkilati dialog teshkilatining doklatidin neqil élip körsitilishiche, 1990 ‏- Yillardin buyan uyghur élide " bölgünchilik" we bashqa siyasiy teshkilatlar bilen alaqisi bar dep ispatlanghan shexslerni ölümge hökümge qilish ishliri körünerlik ashqan.
Uyghur élide 800 ming oqughuchi 2006 - Yili paxta tirishke sélinghan
Doklatning qoramigha yetmigenlerni emgekke sélish toghrisida melumat bérilgen qismida, xitayda bashlanghuch mektep oqughuchilirining küzlük yighim we bashqa jismaniy emgeklerge sélinghanliqi, uyghur élide 800 ming oqughuchining 2006 - Yilliq oqush yilini paxta térish bilen bashlighanliqi, hetta uyghur élining bezi jaylirida bashlanghuch mektep oqughuchilirining qulmaq yighish emgikige sélinghanliqi körsitilgen. Doklatning bu qismida," mezkur rayondin kelgen doklatlargha qarighanda, yéqinqi yillardin buyan oqughuchilar 12 saetlep nöwet bilen emgekke sélinghan, yarilinish we qiz oqughuchilarning bashqa er ishlemchilerning jinsiy xorlishigha uchrash ehwalliri körünerlik ashqan" dep körsitilgen.
Doklatning diniy erkinlik qismida, xitayda uyghur musulmanlar we tibet rahiblirini öz ichige alghan dingha étiqad qilidighan az sanliq milletlerning diniy erkinliki boghuliwatqanliqi körsitilgen bolup, " 2001- Yilidin buyan xitay hökümiti shinjyang uyghur aptonom rayonida diniy paaliyetlerge zerbe bérish ishlirini téximu éghirlashturdi" dep otturigha qoyulghan.
Hörmetlik radio anglighuchilar , doklatning diniy erkinlik qismida uyghurlarning diniy erkinlikini yéqinqi yillardin buyan éghir dexli teruzge uchrap kelgenliki sanliq melumatlar bilen tepsiliy otturigha qoyulghan bolup, kéler qétimliq programmimizda dawamliq tonushturush élip barimiz. (Jüme)
Uyghurche
© 2007 Radio Free Asia
Munasiwetlik maqalilar
Meshhur dawa qayta sehnide
Amérikida uyghur mesilisige bolghan qiziqish kücheymekte
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- Yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi
Rabiye qadir xanim, 10 ‏- Nöwetlik xelqara kishilik hoquq höjjetlik filim féstiwali bahalash komitétining ezaliqigha saylandi
Kishilik hoquq olimpik meshili amstérdamgha keldi
Amérikiliq alimlar uyghur rayonining tereqqiyati toghrisida toxtaldi
9 Yil burun qorghas nahiyiside étip öltürülgen 7 yashning qebrisi yötkiwétildi
Xelq namrat jayda kommunist partiye küchlük
5-Nöwetlik xelqara insan heqliri kino bayrimi ötküzüldi
Rabiye qadir xanim engliye parlamént ezaliri bilen körüshti
Xelqara uyghur kishilik hoquq fondi jemiyiti paaliyetlirini kücheytmekte
Erkinlik sariyi: xitayda mustebitlik tüzümi démokratiye tereqqiyatigha tosalghu boluwatidu
Birleshken döletler teshkilatining 62 ‏- Nöwetlik qurultiyi bashlandi
D u q rehberliri b d t yighinigha qatnashti we jenwede namayish élip bardi
Norwigiyidiki uyghurlar nobil sariyida ötküzülgen paaliyetke ishtirak qildi

Dostigha yollash
Xewerge mushteri bolush
Torda anglashqa yardem
Qoyghuchi köchürüsh
Dolqun süzgüch
Radio Free Asia
2025 M Street NW, Suite 300, Washington DC 20036, USA 202-530-4900 uygweb@rfa.org RFA Jobs
© 2005 Radio Free Asia