Gérmaniyede Sherqiytürkistandin Kelgen Uyghur Senetkarlar Qarshi Élindi

Bash Söz:Xitay hökümiti eziz wetinimiz Sherqiytürkistanda insan qélipidin chiqqan siyaset we qanunlarni ijra qilip, Uyghur xelqining yer yüzidin we tarix bétidin ghayip bolishi üchün, sistémiliq, programmiliq we pilanliq türde ish élip barmaqta. Buninggha egiship, muhajirettiki Uyghur teshkilatliri, Xelqara kechürüm teshkilati, Xelqara insan heqlirini küzütüsh teshkilati, Xelqara wakaletsiz milletler teshkilati, Xelqara xeter astida qalghan xelqlerni qoghdash teshkilati, uningdin bashqa Insan heqliri we kishlik hoquqni himaye qilghuchi teshkilatlar, Xitay hökümitining Sherqiytürkistan xelqini dehshetlik basturuwatqanliqigha yéqindin diqqet qilip kelmekte we Xitay hökümitige Uyghurlar üstidin til-yéziq, maarip, din, medeniyet, iqtisad, tebiéy köpüyüsh, ékiologiye we ishqa orunlushush qatarliq tereplerde yürgüziwatqan dölet térorini toxtutush, Uyghur xelqining kishlik hoquq we insan heqlirini qayturup bérish heqqdide agahlandurush bérip kelmekte.

Xitay Hökümitining meqsidi:Xitay hökümiti xelqara jemiyetdin kéliwatqan Uyghurlar heqqidiki siyasiy bésimlardin qurtulush üchün, xelqarada bir yürüsh diplomatiye heriketlirini qanat yaydurup, chet-ellerde ewjige chiqiwatqan Uyghur milliy herikitini yoqqa chiqirishqa orunmaqata.

Bu qétimqi Uyghur senetkarlirining Yawropada élip barghan paaliyetliri, Xitay hökümiti Uyghur milliy herkitige qarshi qanat yayduriwatqan déplomatiye urushuning bir misali bolup, Xitaylar Uyghur xelqining naxsha-ussul seniti we kultural alahidiliklirini waste qilip turup, bir tereptin wetinimiz Sherqiytürkistanni ishghal qiliwalghanliqining 58 yilliqini tebriklise, yene bir tereptin Yawropa jamaitige Uyghurlar uchrawatqan milliy we érqiy bésimni niqaplap körsitishke jénining bériche orunmaqta.

Sherqiytürkistanliq Uyghur senetkarliri mushu ayning bashliridin bashlap, Yawropadiki Shwitsiye, Norwégiye, Gérmaniye qatarliq Uyghurlar merkezliship olturaqlashqan we Uyghur milliy herkiti jush urup rawajliniwatqan rayonlarda paaliyet élip barmaqta. Paaliyetler naxsha-ussul nomurlirini körsütüsh, Sherqiy türkistan( Uyghur Aptonum Rayoni)ning xelqimizning milliy mewjutliqigha we yerlik medeniyitige éghir tehdit élip kelgen iqtisadiy tereqqiyati, we tajawuzchi köchmenlerning bayashat hayati, milliy munapiqlarning komménist xitay hakimiyitige bolghan sadaqiti, saxta we niqaplap körsütilgen köp milletlik rayon sepsetisi we yalghandin yasap-jabdunghan Uyghurlar bilen alaqidar bolghan bambashqa bayashat hayat, Xitay merkizi hökümitining Sherqiytürkistan xelqige qiliwatqan atalmish "ghemxorluq"liri mezmun qilinghan kitap, berishur, Visidiy we sinalghu pilimliri, chet-el tillirida alahide hazirlanghan teshwiqat boyumlirini heqsiz tarqitish, seminariye oyushturush we hersahe zatlirigha axbarat élan qilish qatarliq mezmunlarni öz ichige alghan bolup, bu paaliyetning tigh uchi xelqarada barghanche ewij éliwatqan Sherqiytürkistan milliy herkitige we xelqara jamaetchiliki aldida yüz abroyi éship bériwatqan meniwiy animiz, milliy herkitimizning yol bashlighuchisi Rabiye Kader qatarliq aktip siyasiy paaliyetchillirimizge pilanliq türde zerbe bérishke qaritilghan.


Sherqiytürkistandin Yawropagha qaniti boghuchlanghan qushtek keltürülüp, Qepezdiki qushtek sayrashqa mejbur qilinghan Uyghur senetkarliri, mushu ayning 25., 26., 27. künliri Gérmaniyening payitexti Bérlinda, 28., 29. künliri Yawropaning sanaet we iqtisad merkizi hésaplinidighan Gérmaniyening dangliq sheherlirining biri bolghan Frankfurt sheheride oyun körsetti we bashqa paaliyetlerde boldi.

Xitay Hökümitining Élani: Xitaylarning Gérmaniye Muhajirlar birliki, Gherbiy Zhungguo muhajirlar itippaqi qatarliq ikki teshkilati namidin 2007-yili 20-Aughustta chiqirilghan Uyghur senetkarliri teripidin Gérmaniyening Frankfurt sheheride 29. Sentebirde qoyilidighan oyun heqqidiki élan mawzusi „Gérmaniyediki Xitay muhajirlirining Xitay Jumhuriyitining qurulghanliqining 58 yilliqini tebriklesh Konsert axshimi“dep yézilghan. Sherqiytürkistan naxsha-ussul ömiki élip baridighan bu paaliyetni, Xitay dölitining Frankfurttiki bash konsulxanisi teshkilligen bolup, bu paaliyetke sherqiytürkistandin kélidighan 50 tin artuq ademning qatnishidighanliqi, bedéiyliki yoquri, mezmuni mol bolghan „Güzel qizchaq“, „ Güllük belwagh“, „ Uyghur kilassik ussuli“, Qosh kishlik ussul“ „Anar güli“, „Balajan“ , „Yaylaq axshimi“ we Xitay térorist hakimiyetning wetinimiz Sherqiytürkistanni mustemlike qilinghan künini, Uyghur senetkarlirini xorlash shekli bilen, démokiratiyening böshügi hésaplanghan Yawropada medihiyleydighan, „ Bexitlik künler“ qatarliq 14 tin artuq nomur körsütilidighanliqi, oyunning bir yérim saet etrapida dawamlishidighanliqi yézilghan bolup, oyun körsitidighan senetkarlarning mutleq köp qismi Uyghur millitidin bolsimu, „Uyghur“ dégen nam héch bir yerde tilgha élinmighan. Bu konsert kéchilikige kirmekchi bolghanlarning 10.Sentebirdin awal Xitay bash konsulxanisihga isim-familisi, alaqilishish adérisi, Fakis nomuri we imzasi qatarliqlarni melum qilip, konsulxanining alayide ijazetnamisige érishkendin kéyin oyun meydanigha kireleydighanliqi bildürülgen we shu arqiliq Yawropada yashawatqan Uyghurlarning öz xelqining naxsha-ussul senitidin zoqlinishini siyasiy yaman gherez bilen chekligen.


Bérlindiki setchilik:Xelqarada Sherqiytürkistanning milliy herkitige temsilchilik qiliwatqan, Uyghur jamaetchiliki arisida yoquri abroygha ige Dunya Uyghur Qurultiyi, Meniwiy animiz we qurultayning reyisesi Rabiye Kader xanimning chaqriqi bilen, Öz xelqimiz ichidin yitiship chiqqan, Uyghur xelqining medeniyitini dunyagha namayend qiliwatqan, Xitay hakémiyiti teripidin tili turup gacha, közi turup kor, quliqi turup gas qiliwétilgen talantliq we iqtidarliq senetkarlirimizni qizghin qarshi élish we Xitay hökümitining Uyghur senetkarliri wastiside yetmekchi bolghan siyasiy hélisining eptibeshirisini échp tashlash meqsidide, Shiwétsiye Uyghur kommétiti, Norwegiye Uyghur Kommétiti, Gérmaniyening München sheheridiki „Yawropa Sherqiytürkistan Birliki“ we Gérmaniyening Frankfurt Sheheridiki „Sherqiytürkistan birliki“ qatarliq teshkilatlarning organize qilishi bilen alahide paaliyetlerni teshkillidi.

Mushu ayning 25- küni Dunya Uyghur qurultiyining orunlashturushi bilen, Yawropa Sherqiytürkistan Birliki teshkilati we Sherqiytürkistan Information Merkizi bir goruppa kishini Gérmaniyening payitexti Bérlin sheherige ewertip, Sherqiytürkistanliq senetkarlarni qarshi aldi we Xitay hökümitining uyghurlar üstidin yürgüziwatqan érqiy tazilash siyasitige naraziliq bildürdi.Yawropa Sherqiytürkistan birlikidin Bérlingha bérip paaliyet körsetkenler, intayin teste oyun meydanigha kirish imkaniyitige érishti. Ular Uyghur senetkarlirining yawropagha kelgenlikini qarshi élish yüzisidin, senetkarlirimizgha gül textim qilghanda, bezi Uyghur senetchilliri gül textim qilghuchilar bilen salamlishish we körüshüshni ret qildi. Bezilliri gülni teqdim qilghuchidin élip, set bir qiliq bilen tamashibinlar terepke étiwetti, bezilliri teqdim qilinghan güllerni élip, tamashshibinlar aldida, soghatni exletxanigha tashliwetti. Xitay hökümiti teshkilligen erkinlik we démokiratiyedin mehrum, saxtapezlik bilen yasap jabdunghan bu heriketning Gérmaniye xelqi aldida chawisi chitqa yéyildi. Medeniyet we insaniliqqa qarshi bu heriketler Xitay dölitining xelqara déplomatiye sahesidiki yüz abroyini töküpla qalmay, Uyghur xelqining jümlidin Uyghur senetkarlirining qanchilik bir éghir siyasiy rijim astida yashawatqanliqini ashkarilap berdi we Yawropaliqlarning we her sahe Uyghur jamaetchilikining éghir naraziliqini meydangha keltürdi. Undin bashqa Xitaylar bu oyungha qatnashqanlarni resim we herketlik süretke tartip, oyungha qatnashqanlarning aldida "oghrining yüriki pok-pok" dégendek pissixik haletni ipadilep, her türlük usullar bilen uyghurlargha tehdit sélip, tamashshibénlar aldida qattiq yüzini tökiwaldi. Undin bashqa xuddi Shiwétsiye we Norwégiyedikige oxshashla Sherqiytürkistanliq senetkarlarni Yawropada yashawatqan qérindashliri bilen erkin alaqe qilghili qoymighandin bashqa, ularni oyun körsetkendin bölek waqitta xuddi siyasiy mehbuslardek öyning ichige soliwélip, kochilarda özi xalighan shekilde sayahet we soda sétiq qilghili qoymidi. Gérmaniyede yashawatqan Uyghurlar eziz wetini Sherqiytürkistandin kelgen bu senetkar qérindashlirini, öyliride qondurup, yerlik tamaqliri bilen méhman qilishni oylighan bolsimu, u meqsetlirige yétish uyaqta qalsun, hetta ular bilen didarlishish we salamlishish meqsidigimu yételmidi.

Merhaba Sherqiytürkistanliq Qérindashlar!:Mushu ayning 28-küni kechte Sherqiytürkistanliq senetchiler Gérmaniyening Frankfurt sheherining Éshborin rayonigha jaylashqan Mérkuriy Hotélgha yétip keldi. Ular Hotelgha yétip kélishtin awal Frankfurttiki Sherqiytürkistan Birliki teshkilati ularni kütiwelish we qarshi élish heqqide birqisim teyarliqlarda bolghanidi. Uyghur senetkarliri bir ademge ikkidin toghra kélidighan Xitay istixbarat idarési dayiriliri we déplomatiye xadimlirining qattiq konturulliqi ichide, nishanlanghan Hotélgha yétip kelgende, Ishghal astidiki eziz wetinimiz, Sherqiytürkistanning ay-yultuzluq kök bayriqi taqalghan heshemetlik Mérkuriy hoteli ularni qizghin kütiwaldi.

Xitaylar qattiq sarasimge chüshti, jiddiy shekilde uyghur senetkarlarni qorshiwélip, ularni charwini heydigendek aldigha sélip binaning ichige ekkirip ketti we shexsiy yataqlirigha kirishke ruxset qilmay, bir öyge soliwaldi we Gérmaniye saqchillirigha, Amanliq qoghdash orunlirigha we Xitay dölitining Gérmaniyediki elchixana we konsulatlirigha télifon échishqa bashlidi. Ular chaqrip kélishni xalighan ademler neq meydangha yétip kélip bolghiche bolghan 2-3 saet waqit dirammatik bir shekilde ötti. Xitay elchixanisining ademliri Gérmaniye hökümitidin bayraqni chüshürüsh we Sherqiytürkistan Birliki teshkilatining bu herkitige chek qoyushni teplep qildi. Uzaq ötmeyla Uyghur senetkarlirigha hemra bolup kelgendin bashqa 20-30 gha yéqin xitay bu meydangha toplandi. Sherqiytürkistan Birlikining ezaliri pursetni ching tutup Gérmaniye xelqige, siyasiy-qanun tarmaqliridin kelgenlerge Uyghur xelqining nöwettiki échinishliq siyasiy teqdirini anglatti we yüzge yéqin xitay aldida jasaret bilen qarshiliq körsütüsh rohini ipadilidi.

Gérman saqchilliri ularning yolsiz teleplirini aldirap orundimidi. Ular Gérmaniyening démokirattik qanun döliti ikenlikini, Gérmaniye puqralirining yighilish ötküzüsh, namayish qilish, erkin pikir bayan qilish, hökümetni tenqitlesh erkinliki barliqini, özlirining Uyghur teshkilatini bu yerdin chiqirish hoquqining yoqluqini, bu ish toghruluq hökümet we u Hotélning igisidin meslihet almisa bolmaydighanliqini éytip, xitay déplomatlirining hakawur, küreng, soghaq we yéqimsiz inkaslirining éghir dekkisini berdi we bizge medet bérip, bu elbette silerning heqqinglar, emma hökümet yaki Bina igisi silerning bu yerdin chiqip kétishinglarni telep qilsa, siler choqum bizge masliship berishinglar kérek dép, teshkilat ezalirigha semimiy we yeqishliq pozitsiye bildürdi. Axirda hotélning shexsiy igisining qarari bilen, teshkilat ezaliri bayraqni binadin chüshürüp we égiz kötergen péti, xitaygha bolghan nepriti we gheziwini ipadiligen shekilde, binadin uzaqlashti.

Mushu ayning 29- küni yeni Shembe küni Sherqiytürkistanliq Uyghur senetkarlar Frankfurt Sheherining Gherbiyshimal rayonida, Gérmaniyening oxshimighan sheherliridin oyun körüsh üchün kelgen 100ge yéqin Uyghurning kirishi qetiy meniy qilinghan tiyaterxanida 500ge yéqin Xitay tamashibinlirigha oyun körsetti. Zalning teng yérimi bikar bolsimu, Xitay hökümiti tinch shekilde oyun körüshni xalighan Uyghurlargha öz millitining naxsha-ussulidinmu zoqlunishqa imkan bermeydighan, herqandaq bir insanning könglini perishan qilidighan bu bir meydan oyun Sherqiytürkistan tarixigha qara xet bilen yézilghusi.


Meydangha tamashibin süpitide kelgen emma zalgha kirish imkaniyitige ége bolalmighan ghezeplengen Uyghurlar, bina siritida Sherqiytürkistanning ay-yultuzluq dölet bayriqi we “Sherqiytürkistandin Kelgen Senetkarlarni Qarshi Alayli!“ dégen pilakatni kötürüp qizghinliq bilen namayish qildi.Xitaylar bina ichidiki penjirilerdin namayishchilarni herketlik we poto süretlerge tartip qattiq heywe körsetti we Uyghurlarning kishlik hoquqi we insan heqlirige Gérmaniyede turupmu yene bir qétim éghir ziyan saldi.Namayishchilar Gérmaniye saqchilliri we amanliq qoghdighuchi orunliridin, Gérmaniye hökümitining bundaq meselilerde ikki xil ölchem qollanmasliqni, xitayning démokirattik dunyadimu ularni buzek qilishigha yol qoymasliqini, bu munasiwet bilen Xitay dölitige bésim qilishini telep qildi.

Namayishchilar bir tereptin, „Uyghurlargha erkinlik!“,” Xitaylar sherqiytürkistandin chiqip ket!“, „ Bizge démokiratiye we erkinlik kérek!“, „ Yashisun Uyghurlar!“ , „ Yoqalsun Xitay tajawuzchilliri!“ „ Uyghur senetkarlirining yawropagha kélishini qarshi alayli!“ dégendek shuarlarni towlashti we Xitayning sherqiytürkistanda yürgüziwatqan xelqara qanunlargha xilap, wehshiyane herketlirini pash qilidighan teshwiqat matériyallarni mikropon bilen oqudi we kochidin ötiwatqanlargha tarqatti.

Bu namayish Gérmaniye waqti saet 18:00 de bashlinip 21:00 de axirlashti. Namayish bashtin axir tertiplik we netijilik boldi. Namayish tertiwige messul bolghan Gérmaniye saqchillirining sani alahide köp bolup, ularning namyishchilargha tutqan pozitsiyeside az- tola qattiq qolluqnimu köriwélishqa bolatti. Namayish axirlaship, bayraq we pilakatlirimizni yighushturup bolghandimu zalgha yéqinlishishimizgha yol qoymidi. Köriwélishqa boliduki Xitay hökümiti bu qétimqi namayish meseliside Gérmaniye hökümitige bésim qildi, Gérmaniye hökümitimu Xitaylarning Uyghurlargha qaratqan pashistik siyasitige yéshil chiraq yéqip berdi.

Axirqi Söz:Xelqarada Uyghur milliy herkitining tonulishigha egiship, Birleshken döletler teshkilati, Yawropa Itipaqi we Amérika bashliq démokorattik gherp döletliri 2008-yilda Xitay dölitide ötküzilidighan Olimpiyatni waste qilip, xelqara sehnilerde Uyghurlarning heq-hoquqlirini kötürüp chiqip, Xitay dölitige éghir bésim qilmaqta. Xitay hökümiti uyghurlar üstidin yürgüziwatqan érqiy tazilashqa chétilidighan jinayi qilmishlirini xelqara jamaetchilik aldida yoshurup qélishni meqset qilip, „Uyghurlar sherqiytürkistandiki bir yerlik bextiyar xeliq, ular öz til-yéziqini, medeniyitini, diniy étiqadini, maaripini Xitay millitige oxshashla saqlap qaldi we tereqqiy qilduriwatidu, biz milletler ottursidiki munasiwetlerni, xelqara jemiyetning démokirattik ölchemliri asasida yürgüziwatimiz“dep biljirlap, eziz wetinimzdiki wehshiylerche yürgüziwatqan tughum konturoli we buwaqlar qirghini, Xorluqqa uchrawatqan Ana-Balilar meselisi, siyasiy we diniy herketlirimizge qaritilghan pashistik siyasiti, éghir iqtisadiy kirzis, ishsizliq, dölet téroriy höküm süriwatqan siyasiy atmospura, türkümlep ölüm jazasigha uchrawatqan Uyghur erlirining échinishliq teqdiri, Xitay ölkillirige tuwar ornida toshulup, qullar emgikige yaqilanghan mesum qizlar pajiyesi we künsayin éghir tehditke uchrawatqan Uyghur tili we maaripi , Uyghur xelqining siyasiy hoquqsizliqi we namratliqi qatarliqlarni yoshurmaqchi boliwatidu.

Sherqiytürkistan Birliki Teshwiqat Bölümi

(Maqala Autori:K.Atahan) 30. Séntebir 2007, Frankfurt