Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- Yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi(1)

2007.10.16
Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
Awaz köchürüsh

Amérika qoshma shtatliri dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti mushu ayning 10- Küni xitayda barghanche éghirliship kétiwatqan kishilik hoquq ehwali heqqide bir tepsiliy doklat teyyarlap élan qildi.
Doklat jemiy 300 betlik bolup, 6 bölektin terkip tapqan. Amérikining qanuni boyiche shu xildiki doklatlar, amérika prézidénti we dölet mejlisige tapshurulidiken.

Uyghur éli we tibetlerde, siyasiy bésimlar künsayin éghirliship barmaqta
Doklatta, 2006- Yilidin buyan xitayda qanun bilen idare qilish jehette alahide ilgirileshlerning körülmigenliki, eksiche kishilik hoquq depsendichilikliri izchil yüz bérip turghanliqi otturigha qoyulghan bolup, uyghur éli we tibetlerde künsayin éghirliship bériwatqan siyasiy bésimlar alahide tilgha élinghan.
Diqqet qilishqa erziydighan yéri shuki, mezkur doklatta ilgirikige oxshimaydighan halda uyghurlargha alaqidar mezmunlar alahide köp bolup, uyghurlarning qanuni, insaniy hoquqlirining herxil dexli-Terüzge uchrawatqanliqi, uyghurlar duch kéliwatqan til we medeniyet krizisliri we herxil kishilik hoquq depsendichilikliri her tereptin tepsiliy yorutup bérilgen.

Xitay hökümiti uyghur milliy herikitining rehbiri Rabiye Qadir xanimning aile -Tawabiatlirini iz chil parakende qilip keldi
Doklatning kirish qisimda otturigha qoyulghan, xitay hökümitining ammiwi teshkilatlar we puqralarning siyasiy paaliyetlirini basturghanliqi heqqidiki bölikide, xitay hökümitining kishilik hoquq paaliyetchilirining aile- Tawabiatlirigha herxil shekildiki parakendichiliklerni sélip kelgenliki körsitilip, uyghur milliy herikitining rehbiri, kishilik hoquq paaliyetchisi rabiye qadir xanimning aile tawabiatlirining xitay hökümitining parakende sélishigha izchil uchrap kelgenliki otturigha qoyulghan.

Bayron dorgan: doklatni oqusa kishining köngli ghesh bolidu
Amérika awazi radiosida, körsitilishiche, mezkur doklatni teyyarlighan komitét reisi, amérika kéngesh palata ezasi, bayron dorgan ependi, doklatni oqusa kishining könglining ghesh bolidighanliqini bildürgen. Dewr jurnilida bu doklat heqqide bérilgen xewerde, gerche xitay hökümiti olimpiktin ilgiri islahat élip bérishqa wede bergen bolsimu, emma kishilik hoquqni depsende qilishni barghanche éghirlashturmaqta, dep körsitilgen.

Xitay qanun- Tüzülmisi siyasiy meqsetni ishqa ashurushtiki bir xil wasite
Doklatning xitay qanun- Tüzülmisini siyasiy meqsetni ishqa ashurushtiki bir xil wasite süpitide ishlitilidighanliqi körsitilgen qismida, xitayda "döletni parchilash " ,"jemiyet muqimliqini buzush" we "aghdurmichiliq" qatarliq jinayetler bilen eyiblengen jinayetchilerning adwokat tutushi qiyin bolidighanliqi, ular üstidin ochuq sot échilmaydighanliqi körsitilgen bolsa, xitay hökümitining aldinqi bir nechche yillardin buyan siyasiy paaliyetchilerni "dölet bixeterlikige dexli yetküzüsh qilmishliri" bilen emes, belki "aldamchiliq qilish", "baj oghrilash" we "chégridin qanunsiz ötüsh" dégenge oxshash jinayetler bilen jazalap kéliwatqanliqi körsitilgen.
Doklatta mundaq déyilgen: "xitay kommunistik partiyisi özining aliy ornigha tehdit dep qarighan kishilerge nisbeten, hökümet xadimliri qanuniy sistémini bir xil qattiq qoral süpitide ishlitidu."

Xitayda, xitay hakimiyitige riqabet élip kélidu dep qaralghan az sanliq milletler hoquqi basturulidu
Doklatning xitaydiki az sanliq milletlerning milliy hoquqigha ait qismida, xitay hökümitining az sanliq milletlerning bezi hoquqlirini tonuydighanliqini we qollaydighanliqini emma, xitay hakimiyitige riqabet élip kélidu dep qaralghan az sanliq milletler hoquqining basturulidighanliqini körsitip: "shinjang uyghur aptonom rayoni, ichki mongghul aptonom, tibet aptonom rayoni qatarliq rayonlarda az sanliq millet hoquqlirining xitay hakimiyitige riqabet élip kélidighan terepliri, basturulidu" dep tekitlengen.

Doklatning bu qismida, xitay hökümitining térrorluqqa qarshi urushni az sanliq milletlerning öz heq-Hoquqlirini telep qilip élip barghan tinch yosundiki namayishlirini qattiq basturushtiki kozir qilip ishletkenliki, xitay hökümitining az sanliq milletlerning shu xildiki heriketlirini "bölgünchilik" yaki " dölet hakimiyitige tehdit" dep süretlep bezi kishilik hoquq terghibatchilirini türmige tashlighanliqi körsitilgen.

" Basturush heriketliri uyghur milliy kimlikining köp tereplirige chongqur singip ketken"
Doklatta mundaq körsitilgen: "az sanliq milletlerning milliy kimlikini ipadileydighan siyasiy köz qarashlirini bitchit qilish üchün, 1990 - Yillardin bashlap herxil heriketlirini élip barghan xitay hökümiti, 2001- Yilidin buyan shinjang uyghur aptonom rayonida basturush heriketlirini téximu éghirlashturdi. Bu rayondiki kishilik hoquq depsendichilikliri we basturush heriketliri uyghur milliy kimlikining köp tereplirige chongqur singip ketken."
Doklatning bu qisimda, xitay yerlik hökümitining uyghur élide milliy til maaripining kölimini barghanche azaytip, az sanliq millet oqutquchilar qoshunini kéreksiz qilghanliqi, özining naraziliq pikirlirini tinch yosunda otturigha qoyghan uyghurlarning iz chil türmige tashlinip kélingenliki körsitilgen.

Doklatning bu qismida yene, gerche xitay hökümitining uyghur milliy herikitining rehbiri, kishilik hoquq paaliyetchisi rabiye qadir xanimni 2005 - Yili amérikigha bérip dawalinish sherti bilen képillikke qoyup bergen bolsimu, lékin, rabiye xanimning amérikida élip barghan kishilik hoquq paaliyetlirige qarita öch élish meqsitide uning téxiche uyghur élide yashawatqan aile- Tawabiatlirini parakende qilish herikitini bashliwetkenlikini we 2007- Yili xanimning oghulliridin ablikim abduréhim we alim abduréhimlarni qolgha élip ayrim - Ayrighanda 9 we 7 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqi otturigha qoyulghan.
Doklatta, amérika dölet mejlisige we hökümet xadimlirigha 4 türlük teklip bérilgen. (Jüme)
Uyghurche
© 2007 Radio Free Asia
Munasiwetlik maqalilar:

Rabiye qadir xanim, 10 ‏- Nöwetlik xelqara kishilik hoquq höjjetlik filim féstiwali bahalash komitétining ezaliqigha saylandi
Kishilik hoquq olimpik meshili amstérdamgha keldi
9 Yil burun qorghas nahiyiside étip öltürülgen 7 yashning qebrisi yötkiwétildi
5-Nöwetlik xelqara insan heqliri kino bayrimi ötküzüldi
Rabiye qadir xanim engliye parlamént ezaliri bilen körüshti
Xelqara uyghur kishilik hoquq fondi jemiyiti paaliyetlirini kücheytmekte
Erkinlik sariyi: xitayda mustebitlik tüzümi démokratiye tereqqiyatigha tosalghu boluwatidu
Birleshken döletler teshkilatining 62 ‏- Nöwetlik qurultiyi bashlandi
D u q rehberliri b d t yighinigha qatnashti we jenwede namayish élip bardi
Norwigiyidiki uyghurlar nobil sariyida ötküzülgen paaliyetke ishtirak qildi
Xitay amérikining dini étiqad erkinliki doklatigha naraziliq bildürdi
Amérika dölet mejliside shangxey hemkarliq teshkilati mesilisi heqqide ispat bérish yighini échildi
Awstraliyide köp teshkilat birlikte ötküzgen namayishlarda uyghur mesilisi asasiy orungha qoyuldi
Hüseyin jélil 18 aydin kéyin tunji qétim anisi bilen körüshti
Mérkél xanim xitayni axbarat we söz-Pikir erkinlikini qoyuwétishke qistidi

Dostigha yollash
Xewerge mushteri bolush
Torda anglashqa yardem
Qoyghuchi köchürüsh
Dolqun süzgüch

Radio Free Asia
2025 M Street NW, Suite 300, Washington DC 20036, USA 202-530-4900 uygweb@rfa.org RFA Jobs
© 2005 Radio Free Asia