Merhum Muhemmed Rohiy Uyghur Paaliyetliri


Ixtiyari muxbirimiz Omerjan

2012-01-06

Her xil sewebler we her xil türtkiler tüpeyli ana wetinidin ayrilip chetellerde yerliship qalghan uyghurlarning sergüzeshtilirimu her xil bolghan. Ulardin beziliri özlirining ijadiyiti we jemiyettiki orni seweblik özining mewjudliqidin iz - Dérek béreligen bolsimu, nurghunliri xuddi qumluqqa singip ketken sudekla iz - Déreksiz yoqalghan.





Türkiyidiki uyghur ziyaliysi kamiljan meripet zhurnilida élan qilinghan «muhemmed rohiy uyghur qeshqirining qisqiche terjimihali» dégen maqaliside munularni yazidu: «öz tarixini untughan milletni tarixmu untuydu. Tarix teripidin untulghan millet dunyadimu öz mewjutluqini yoqatqan bolidu. Gerche biz tarix teripidin untulghan millet bolmisaqmu, muhemmed rohiy uyghur qeshqirige oxshash tarixning bizni untup qélishigha özining gégant eserliri bilen qetiy yol qoymighan töhpikar alimlirimizni untup qélishimizning özi, del tarixning bizni untup qélishigha yol qoyuwatqanliqimizdin dérek béridu, elwette. Biz muhemmed rohiy uyghurning oghli muhemmed boghra uyghur bilen 2001 - Yili 8 - Ayda karachida körüshüp, uning eslep bergenliri asasida, bu qisqiche terjimihalni retlep chiqishqa muyesser bolduq. Muhemmed rohiy uyghur miladiye 1911 - Yili üstün atushta bir tijaretchi ailiside dunyagha kelgen. 1932 - Yili yégirme bir yashliq muhemmed rohi uyghur qeshqiri weten, xelqining özige béghishlighan méhri - Muhebbitige jawab qayturush üchün pakistangha mangghan namelum bir karwangha qétilip, pakistanning pishawur shehirige yitip kélidu we u yerde bir mezgil turghandin kéyin afghanistanning kabul shehirige bérip ereb, türk, poshtu we pars tillirini pishshiq öginip, shu tillarda her xil shéir, ilmiy maqalilerni yazghan.»



Kamiljan maqaliside yene mundaq dep yazidu:«u pars, poshtu edebiyat sahesige qedem qoyup, azghina waqit ichidila afghan xelqining qayilliqini qolgha keltürgen we afghanistandiki meshhur «enis» namliq poshtu tilidiki gézitining muherrirlik xizmitini ishligen. U bu jeryanda «türkler éptixari» dégen ereb tilidiki chong hejimlik tarixi kitabini yézishqa kirishken. Hemde uyghurlargha ait nurghun maqale,xewer,ochiriklarni yézip afghan xelqige tonushturghan bolup, pars tilida yézilghanliri ichide biz peqet hazir pakistandiki aliy mekteplerning ottura asiya tetqiqat merkezliride we herqaysi kutupxanilirida saqliniwatqan «yipek yolidiki xoten dastani» dégen tarixi maqalisi bilen «rohi qayghusi» namliq shéirlar toplimining esli orginali bilenla uchrishishqa muyesser bolaliduq.1955 - Yili pakistan radio istansisi türkche anglitish bashlighanda, muhemmed rohi radio istansining tallash émtihanidin muweppeqiyetlik ötüp, uyghurche anglitishni bashlaydu. Shuning bilen radio istansisining teminlishi bilen bir yürüsh qura jaygha ige bolidu. Emma uning bu ilman turmushimu uzungha barmaydu. Ömri téxi yette aygha barmighan bu anglitish toxtitilidu. U karachida turush jeryanida 1959 - Yili ingliz tilda yézilghan «taxarlarning esli yurti» namliq meshhur tarixi esiri neshrdin chiqidu. Arqidinla ordu tilida yézilghan «tippu sultanning osmaniye xelipisige yazghan mektupliri» namliq tarixi esirimu élan qilinidu. Hemde «türklerning islam dinigha qoshqan töhpiliri» namliq maqalisimu ingliz, ordu tilliridiki dangliq zhurnallarda élan qilinishqa bashlaydu. Uningdin bashqa yene, biz uchrishishqa sazawer bolghan, téxi neshrdin chiqmighan «yéngi échilghan güller» namliq shéirlar toplimi,«türkler iptixari» namliq chong hejimlik ereb tilida yézilghan tarixi kitabi we uning uyghurche terjimisimu orginal halitide pakistandiki ataqliq kutupxanilarda saqlanmaqta».





Muhemmed rohiy uyghur qeshqirining wapati



Kamiljan yene mundaq dep yazidu: «qisqisi imani we mesuliyet tuyghusi oyghaq bu ot yürek, mol - Husulluq alimimiz öz hayatini ghurbetchilikte ötküzgen bolsimu, lékin ene shundaq addiy sadda, menilik ötküzüp, miladiye 1965 - Yili 12 - Ayning 8 - Küni bu dunya bilen widalashti. Uning karachidiki qebrisining üstige :



Héch ish qilalmay kettim jahandin,

Xuda dep iy méhriban perwerdigarim,

Béshimgha bir tutam gülni qil sowgha,

Échilsa ger béghimda güli arminim



Dégen misralar yézilip neqishlengen.»





Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhammad-uyghur-01062012202127.html