Life In Prison for Asylum Seekers
01/26/2012
Uyghur Related
RFA
2012-01-26
Two Uyghur asylum seekers who were deported back to China by Cambodia have been sentenced to life imprisonment in a punishment imposed in secret by Chinese authorities and described as severe by rights groups.
The duo were among 18 Uyghurs from China’s volatile Xinjiang region who were believed sentenced to various prison terms since Cambodia deported them on December 19, 2009.
The fate of a woman and two infants who were also deported from Phnom Penh is unknown.
This is the first time news on the punishment meted out to the Uyghurs had been revealed.
They had fled to Cambodia and sought asylum in the Southeast Asian state following ethnic riots involving the minority Uyghurs and majority Han Chinese in Xinjiang's capital Urumqi in July 2009.
Some rights groups say the Uyghurs were fleeing persecution because they had witnessed Chinese security forces arresting and using brutal and lethal force against Uyghur demonstrators during riots.
Uyghurs, who form a distinct, Turkic-speaking minority in Xinjiang, say they are subjected to political control and persecution for opposing Chinese rule in their homeland.
Nurahmet Kudret, 35, and Islam Urayim, 32, were sentenced to life in prison by a local court in a trial shrouded in secrecy, family sources and local authorities in the Xinjiang Uyghur Autonomous Region (XUAR) told RFA, quoting jail notices they had seen.
Kudret, originally from Gulbagh town in Yarkand county, is serving his life sentence in XUAR Prison No. 3 in Urumqi, and Urayim, originally from Uchturpan county in Aksu prefecture, is serving his term in XUAR Prison No. 1, also in Xinjiang's capital.
It is unclear when the two men were sentenced, or what charges they were convicted of.
17-year sentence
Another Uyghur who was in the same group that was deported home, identified as Musa Muhamad, was sentenced to 17 years in prison, according to relatives of the 25-year-old man.
They said the Kashgar Intermediate Court sentenced him on Oct. 20 last year in a closed trial but that the authorities refused to provide information on the charges against him.
“We received a notice, dated Oct. 27, 2011 from Dahiyen Jail of Turpan prefecture. The notice stated that my son, Musa Muhamad had been transferred to the jail in line with the verdict of the Kashgar Intermediate Court,” Muhamad’s mother Aytursun told RFA.
“This is the first and last official message about my son since he left our home at the end of September 2009,” she said, adding that local authorities had prevented her from visiting her son in jail.
“I don’t know what the families of the other detainees have encountered, but what I'm wondering is how can a government jail its citizens for so long without the knowledge of their families...?"
“I don’t know whether a trial was in fact held and when or where it was held and whether my son was able to hire a lawyer," she said.
"What I can do to rectify this injustice?,” Aytursun asked.
Unknown
The jail terms of 15 other Uyghurs deported to China were not known.
Uyghur exile groups criticized the Chinese authorities for consistently refusing to provide information on the whereabouts and legal status of the jailed Uyghurs.
They said Beijing had assured the international community that the deported Uyghurs would be dealt with transparently upon their return.
The World Uyghur Congress (WUC) said it condemned the sentences in the "harshest possible terms" and said it was concerned that "the other Uyghurs forcibly returned from Cambodia are suffering the same fate."
“We have highlighted again and again, before the international community, that Uyghurs forcibly returned to China are in extreme risk of torture, detention and enforced disappearance, and [the three cases that were cited] proves once again, that our fears are well-founded," World Uyghur Congress President and Uyghur human rights activist Rebiya Kadeer said.
"We call once again on international governments to pressure the Chinese authorities to immediately disclose the whereabouts of all the extradited Uyghurs and to provide the charges, if any, that have been made against them,” she said.
The Uyghurs had fled from China in small groups between May and October 2009 and had applied to the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) for refugee status in Phnom Penh.
Their cases were still under review when they were forcibly returned to China.
A UNHCR official had said then that “in his 30-year history in UNHCR, this was the most flagrant violation of the 1951 Convention on Refugees he had experienced.”
'Wake-up call'
“The imprisonment of these men, who were forcefully deported from a place of refuge, should serve as a wake-up call to the world about the brutal treatment awaiting Uyghur asylum seekers who are sent back to China," said Uyghur American Association (UAA)President Alim Seytoff.
"The Uyghurs in Cambodia were sent back to the very repression they were attempting to flee. We cannot allow the long arm of Chinese pressure to govern the treatment of Uyghur asylum seekers in other countries.”
Reported by Shohret Hoshur for RFA's Uyghur service. Translated by Shohret Hoshur. Written in English by Parameswaran Ponnudurai.
http://www.rfa.org/english/news/uyghur/life-in-prison-01262012205722.html
Saturday, January 28, 2012
Kambodzhadin Qayturulghan Uyghurlardin 19 Nepirining Nediliki We Jazalinish Mudditi Aydinglashti
Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2012-01-27
Kambodüadidiki b d t ishxanisidin siyasiy panahliq tiligen uyghurlardin 21 nepiri xitay teripidin tutup kétilgen idi. Muxbirimizning eng yéqinqi igileshliride, bulardin 19 nepirining nediliki we jazalinish ehwali aydinglashti.
Kambodzha we uyghur ili xeritide
Melum bolushiche, bularning ichide shahide qurban we uning ikki balisi ürümchide 8 kün tutup turulghandin kéyin qoyuwitilgen؛ u nöwette qeshqer nezerbaghdiki qéyniatisining yénida turmaqta. Bularning 16 nepiri, 15 yilliqtin muddetsizge qeder perqliq qamaq jazalirigha höküm qilinghan. Nöwette bu 16 mehkum ürümchi 1 - Türme, 3 - Türme we turpan daxiyen türmiside jaza mudditini ötimekte. Töwende muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqte teyyarlighan tepsiliy xewirini anglaysiler.
Hörmetlik radio anglighuchilar, eng yéqinqi igileshlirimizdin melum bolushiche, kambodzhadin qayturulghan uyghurlar heqqidiki sot, 2010 - Yili 12 - Ayninng 24 - Küni échilghan. Sotta jemiy 16 mehbus sotqa tartilghan. Sotta ulardin mutellip mamut qatarliq 4 kishige muddetsiz qamaq jazasi, memettursun ömer qatarliq 4 kishige 20 yilliqtin, musa muhemmed qatarliq 4 kishige 17 yilliqtin, abduqadir abdughéni qatarliq 4 kishige 16 yilliqtin qamaq jazasi bérilgen. Sottin bir qanche kün burun bezi aililerge sot heqqide melumat bergen we adwokat tutidighan - Tutmaydighanliqini sorighan؛ köpinche aililerge sot heqqide héchqandaq uchur bermigen. Tutulghan adwokatlar aililerdin pul alghan bolsimu, ulargha dawaning netijisi heqqide héchqandaq uchur bermigen.
Biz shu künki sotqa qatnashqan ikki neper adwokatni ziyaret qilduq. Bularning melumatliridin qarighanda, mezkur sotmu xuddi ilgiriki sotlargha oxshashla körünüsh üchünla échilghan. Bu körünüshke bezi adwokatlar mejburiy qatnashturulghan bolsa, bezi adwokatlar aktipliq bilen rol alghan we hetta buni pul tépiwélish pursiti dep qarighan.
Hörmetlik radio anglighuchilar, kambodzhadin qayturulghan uyghurlar ichidiki shahide qurban isimlik ayal we uning ikki balisi ürümchide 8 kün tutup turulghandin kéyin qoyuwétilgen. Nöwette qeshqer nezerbaghdiki qéyniatisining yénida yashimaqta.
Wednesday, January 25, 2012
Sherqitürkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümitining 2012. Yilliq Axbarati -1.Nr
Hörmetlik eziz wetendashlar, Qérindashlar, silerning 2012- yilinglarni tebrikleymiz, ailenglargha bexit-saadet tileymiz. Awal allahtin wetenimiz Sherqitürkistanning baldurraq özige-özi xuja, erkin, hür we démukirattik bir jumhuriyet bolup qaytidin qurulishini tileymiz.
Hökümitimiz Sherqitürkistan xelqining hür dunyada qurghan milliy dawayimizgha meydani éniq we bayriqi rushen halda wekillik qilidighan simwolluq bir qurulushi bolup, uning qurulup dunyagha jakarlanghanliqi we bügüngiche mewjut bolup turghanliqining özi, dunya xelqige Sherqitürkistan milliy dawasining ghayisi, siyasi meqsidi we tüp nishanini intayin qulay bir shekilde namayan qilip turmaqta.
Sherqitürkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümiti élan qilghan asasiy qanun, milliy dawayimiz tarixida weten siritida élan qilinghan tarixiy ehmiyetke ige bir hadisedur! Bu asasiy qanun sewebidin pütün dunya xelqi, Sherqitürkistanning eslidin öz aldigha musteqqil bir dölet ikenlikini, 63 yil awal Xitay tajawuzchilliri teripidin ishghaliyetke uchrap, xelqining we medeniyitining sistémiliq érqiy qirghingha uchrap, bir millet we bir medeniyetning yoqulush girdawigha kélip qalghanliqini, Sherqitürkistan xelqining heqqaniy bir dawa üstide izdiniwatqanliqini biliwalalaydu. Bu asasiy qanun sewebidin pütün dunya xelqi yene bu yerde bir dölet qurushning Idiyali qandaqtur Xitaylar terghip qiliwatqandek bir islam xelipiliki, yaki Türk Impériyesi qurush emes belki yer meydani 1,828, 418 kuwadirat Kilométir bolghan tupraqta milletler barawer, démokrattik, insan heqiliri we kishlik hoquq hörmet qilinghan, Gherip dunyasi we Asiyadiki döletler bilen jümlidin xoshna döletler bilen tinchliq we ittipaqliqta özini teqdirdash dep qaraydighan musteqqil we démokrattik bir dölet ikenlikini asanla körüwalalaydu.
Uningdin bashqa hökümitimiz terkiwide pütün hayatini milliy dawayimizgha béghishlighan pishqedem ustazlar we meshhur inqilapchilar, talantliq ziyalilar yer alghan bolup, ular milliy dawayimizda kam bolsa bolmaydighan wezipilerni üstige élip, milly musteqilliqimiz üstide kiche-kündüz izdenmekte.Ular hökümet we milliy dawani qoghdap qélishta her türlük haqaret we kamsitishlerge bash egmey we shuning bilen birge qérindash teshkilat we dawa qoshunimizdiki aktip insanlargha her dayim yantayaq bolup keiliwatidu.Dawaning hazirche asasiy yükini üstige alghan Dunya Uyghur Qurultiyining bir qatar muhim xizmetlirige yaxshi tilekler bilen utuq tilidi we hichqandaq ishigha tosqunluq qilmidi.
Shundaq turuqluq 2004-yilida Amérika Aqsaray binasida qurulghan Sherqitürkistan Jumhuiyiti Sürgündiki hökümiti 8 yildin béri ichkiy we tashqi düshmenlerning we kallisi qaymuqtiriwitilgen bir uchum kishilerning toxtimay zerbe béridighan hujum nishani bolup kelmekte!Hökümetni qurghanda hökümetke soqunip kiriwalghan we etrapigha uyushqan bir uchum iradisi ajiz, weten-millet étiqadi zeyip, milliy inqilapta tejirbisiz kishilerning we Xitay ghalchillirining ziyankeshliki sewebidin, hökümitimizning inawitini qoghdap qélish qiyingha toxtidi we xelqimiz arzu qilghan derijide küchiyelmigen bolsimu, özining tarixiy we siyasiy rolini jariy qilip kelmekte.
Téximu éniq éyitqanda hökümitimizge qarshi bolghan perde arqisidiki namelum küchler teripidin bügünge qeder asassiz, sewiyesiz, delil-ispatsiz iftira we haqaretler, herxil tenqidiy pikirler üzlüksiz ortigha chiqmaqta. Élip bérilghan munazire we tenqidiy pikirlerdin hich bir zaman binormal shekilde rahetsizlik hés qilmiduq!
Lékin özini “Lédir” dep atiwalghan bezi shexsiyetchi, aq-qarini periq ételmeydighan bezi namert shexislerning hökümitimiz we hökümet xadimlirigha qilghan haqaretliri, töhmetliri we yaman niyetlik siyasiy süyqest tüsini alghan qilmishliridin, bu xil ziyankeshlik ubyékti bolghan shexisler bilen birge könglümizning qattiq azar yigenlikini hés qilmaqtimiz….
Milliy exlaq we jawapkarliq tuyghusi sewebidin “Qol sunsa yeng ichide” dégen atillirimizning hikmitige asasen özini özi “Milliy rehber” dep atiwalghanlarning iftira we haqaretlerige we yalghan-yawidaq töhmetlirige, ottuz kishi imzalighan eqelliy bir jawapnimu bermiduq… Sherqitürkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümet bolushtek simwolluq bir qurulush bolush salayitimiz bilen qérindashlar ara her bir qedimimizni xuddi yoqurida éyitqandek éhtiyat bilen bésishqa alahiyde itibar berduq!
Birlik we barawerlikimizge tesir körsetmisun, dep ichkiy we tashqi düshmen küchler qilghan haqaret we söz-chöcheklerge anche nezer-güzirimizni salmay kelduq, dert we achchiqni ichimizge yuttuq! Shunisi ayanki sebriningmu chéki bolidu. Biz eshu namert insanlargha shundaq xitap qilghumiz kélidu. Sen arqimizdin söz-chöchek tarqitisen, zeheringni chachisen, haqaretleysen…heq-naheqni tonumaysen….yene kélip yolsizliqing üchün özrixaliq tilimeysen….ish tes kelgende, heqiqet ortigha chiqqanda, xuddi sheytandek aldimizgha kélip, “Bir-birimizning inawitini töküp, shiddetlik tenqit astida qoysaq, bu qandaq qérindashliq bolidu” deysen, yalghan sözleysen….” Bu meydan metularning yip baziri emes… eksinche muqeddes milliy dawa meydani…Buni bilip qoyushung kérek!
Toghra, hemmimizning tomurida oxshashla bir qan éqiwatidu…”U qurulushni düshmen dep qarisaq bolmaydu”, bu sözlerni qilidighan adaletperwer insanlar yoq déyerlik… eger éghizda eshundaq dep qoyulup, emeliyette bashqiche yol tutulsa, éytilghanliri quruq bir lap bolup qalidu…Bizge semimiyet kérek…bizge xalis héssiyat kérek… Bizge toghra-dorustluq kérek…Bizge qérindashliq we hemkarliq kérek…!
Biz bu munasiwet bilen pütün dunyadiki Sherqitürkistanliq qérindashlardin, Sherqitürkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümitining milliy dawayimizdiki roligha sel qarimasliqni, düshmenlerning her-türluk pitne éghiwalirigha qulaq salmasliqni, hökümitimizni güllendürüsh we ronaq tapquzush wezipisining hemmimizning bash tartip bolmaydighan ortaq mejburiyitimiz ikenlikini chongqur hésqilip yétishini ümid qilimiz! Shuning bilen yene xelqimizdin bu bir yéngi yildin bashlap xudaliq üchün bolsimu toghra yolni tonup, Allaning arghamchisigha teng ésilip, birlik we baraberlik ichide milliy herkitimiz üchün zor utuqlarni qolgha keltürüshni ümid qilimiz!
Hörmet bilen:
Sherqitürkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hükümeti Bashménistiri
Ismail Chinggiz
Tuesday, January 17, 2012
Merhum Lidérimiz Muhemmed Imin Bughraning Hayat-Paaliyetliri Tonushturuldi
Ixtiyariy muxbirimiz Arslan
2012-01-16
Türkiye awazi téléwiziyisining «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida uyghurlarning merhum lidéri muhemmed imin bughraning hayat-Paaliyetliri tonushturuldi.
RFA/Arslan
Merhum lidér muhemmed imin bughra türkiye awazi téléwiziyisining «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida. 2012-Yili yanwar.
Türkiye awazi téléwiziyisi yéqindin buyan uyghurlar toghrisida arqa-Arqidin programma tarqitishqa bashlidi. Ötken hepte nesirdin ependi toghrisida programma tarqitip, nesridin ependining uyghurlar arisida keng tarqalghan letipiliri we uyghurlargha körsetken tesiri toghrisida programma tarqatqan idi. Türkiye awazi téléwiziyisi bu hepte yene «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida uyghurlarning yéqin tarixini anglitish bilen birge, merhum lidér muhemmed imin bughraning hayat-Paaliyetliri tonushturuldi.
Sherqitürkistan Helqining Milliy qehrimani we dahisi Memtimin Bughra efendi
Muhammadimin bughra qizi fatime we küyoghli yunus bughraBu programmida uyghur ziyaliylardin tetqiqatchi éli elioghli, doktor erkin emet, doktor ömer qul, proféssor alimjan inayet we hamut köktürk, merhum muhemmed imin bughraning qizi fatime bughra we küyoghli yünüs bughra qatarliq shexsler söz qilip, muhemmed imin bughraning pütkül hayat paaliyetlirini anglatti.
Bu programmida muhemmed imin bughraning bir qisim shéir we maqaliliri öz awazi bilen anglitildi. Türkiye awazi téléwiziyisi «türk dunyasidin izlar» namliq programma bir saet dawam qilghan bolup, bu programmida muhemmed imin bughraning sherqiy türkistan azadliq yolida ötken hayat hékayisi anglitildi.
Programmida riyasetchi muhemmed imin bughra toghrisida toxtilip sözni mundaq bashlidi: muhemmed imin bughra weten, xelqi némige éhtiyaj bolsa qolidin kélidighan barliq imkaniyetlerni ishqa sélip temin étishke tirishti. U qomandan bolup buyruq berdi. Dölet rehbiri bolup bashqurdi. Oqutquchi bolup ders ögetti. Her sheyining tügeshkinini oylap ümidini üzgen kishiler üchün teselli bérip ümidlendürdi. Néme qilishni bilmey qaymuqup qalghanlarni yolgha bashlidi. Bir milletke yétekchilik qildi. U bir rehber, lidér we ümid boldi.
Muhemmed imin bughra yashighan dewrde türkistan jughrapiyisi rus we xitay otturisidiki küch körsitish urushlirida öchmes ot halgha kelgen idi. Sherqiy türkistanda bolsa zulumning nami xitay idi. Türkler her türlük hoquqtin mehrum qilinghan, ézilgen, xarlanghan we étibargha élinmighan bir dewr idi, hetta ularning mewjutluqi étirap qilinmighan bir jughrapiyide yashash kürishi qilmaqta idi. Bu elemlik pajieler muhemmed imin bughrani téximu köp öginishke, téximu köp tetqiq qilishqa ündeytti. Muhemmed imin bughra bir tereptin öginip yene bir tereptin ögitishni dawamlashturghan idi.
Muhemmed imin bughra bu heqte mundaq dégen:
Aq-Qarini perq qilghudek eqil-Idrak tapqandin bashlap xitay emeldarlirining xelqimge qilghan zulum, heqsizliq we xorlashlarni körüp qelbim azablinatti. Shuning bilen bir tereptin xitay zulumigha qarshi ghezep-Nepritim künséri köpeyse, yene bir tereptin yurtum we millitimning kélechikidin qayghulandim. Bu hés-Tuyghuning tesiri bilen millitimning tarixini öginish, dunyadiki bashqa milletlerning kona we yéngi tarix-Kechürmishlirini öginip, tetqiq qilishning qanchilik ehmiyetlik ikenlikini chüshinip yétishke bashlidim. Epsuski, men yashawatqan muhitta manga bu toghrida melumat béridighan birmu adem yoq idi. Shu sewebtin özlükümdin öginishke mejbur boldum.
Programma riyasetchisi yene mundaq dédi: muhemmed imin bughra aldi bilen dunya ehwalidin xewerdar bolush, milletlerning weziyitini bilish üchün imkaniyetning yétishiche uchur igileshke tirishti. Tijaretchiler, hajilargha oxshash chetellerge seper qilghan we tashqi dunya bilen munasiwiti bolghan kishilerdin igiligen uchurlarni diqqet bilen anglaytti. Ular keltürgen gézit we kitab-Zhurnallarni nahayiti ishtiyaq bilen oquytti we tetqiq qilatti.
Impiraturluqlarning tarix sehipisidin öchürülüshige bashlighan bu dewrlerde pütkül dunyada omumlashqan milletperwerlik oyghinish rus zéminlirighimu tesir körsetken, heq-Hoquq we azadliq mesilisi toghrisida yangraq sadalar kötürülüshke bashlighan. 1900-Yilining béshida tiz sürette tarqalghan «jeditchilik» herikiti sherqiy türkistandiki yash muhemmed imin bughraning rohigha tesir körsetken. Medeniyetlik ilim tehsil qilghan bilimlik bir yash, azadliq yolida némining muhim ikenlikini chüshinip yetken muhemmed imin bughra, tunji bolup öz oqughuchilirini teshkillep milliy inqilab teshkilati nami astida bir teshkilat qurghan shuning bilen siyasiy küresh hayati bashlanghan. Oqughuchilirini zulumgha qarshi heriket qilish kéreklikini anglatqan we ularni bu meqsette teshkilligen muhemmed imin bughra ikkinchi basquchta bu chüshenchilirini xelqqe anglitishni pilanlighan we bu chüshenchilirini emelge ashurush we xelqning ang-Chüshenche we weziyetlirini bilish üchün her qaysi rayonlirini aylinip chiqqan.
Bu heqte muhemmed imin bughra mundaq deydu: men tonushqan munewwer ziyaliylar bilen sözleshken waqitta yüreklirining derd-Elemler bilen tolghanliqini hés qildim, emma emeliy heriket qilish yeni qoralliq küresh qilishqa mana men hazir deydighan peqet birla ademni yeni sabit damollamni tapalidim we uning bilen kéche-Kündüz muzakire élip bardim.
Bésim, naheqchilik we zulumgha qarshi sherqiy türkistanda xitaygha qarshi qozghilang kötürülüshke bashlidi. Muhemmed imin bughra bashqa rayondiki heriketlerge qatnishalmighan teqdirdimu, xotende bolsimu heriket bashlash peytining kelgenlikini tonup yetken idi. 1931-Yili muhemmed imin bughra ikki oqughuchidin terkib tapqan bir teshkilat qurghan we tunji meqsiti teshkilatning ezasini köpeytish, iane toplash we qoral tépish bolghan. Bu meqset bilen bir yil xizmet ishlesh netijiside teshkilat ezasi 300 ge chiqqan we 50 dane kona qoral toplighan. 1932-Yilining béshida sabit damolla türkiye we hindistanni ziyaret qilip yurtqa qaytqan we sherqiy türkistan üchün ehmiyetlik melumatlar élip kelgen. Imkaniyitining yétishiche adem we qoral küchini we öz dairisidiki istratégiyilik pütkül melumatlarni toplighan. Maddiy jehettin yoq déyerlik iqtisad toplighan bolisimu, meniwi jehettin bay bolup héchbir nersining yoqluqidin shikayet qilmaydighan we ümidsizlikke uchrimaydighan halda meniwi bayliqqa ige idi we heriket qilish yolida mustehkem idi. 1932-Yilining axirida pütkül xelq oyghinip sherqiy türkistanning, qumul,. Altay, turpan we qeshqer qatarliq paytext ürümchidin bashqa pütkül sheherler azad bolup milliy armiyining qoligha ötken. Qeshqerning yéngisardin bashlap chaqiliqqiche bolghan jughrapiye muhemmed imin bughra bashchiliqidiki mujahidlarning küreshliri bilen azad bolghan. 1933-Yili 11-Ayning 12-Küni pütkül bu milliy teshkilatlar qeshqerde toplinip sherqiy türkistan islam jumhuriyitini qurdi.
Bu programmida yene muhemmed imin bughraning afghanistandiki hayat-Paaliyetliri we türkiyidiki hayat paaliyetliri heqqide toxtalghan qizi fatime bughra sözide özi 5 yash waqtida dadisi muhemmed imin bughraning xotende inqilab bashlighanliqini shundaqla dadisidin 1933-Yili ayrilip 1943-Yili qaytidin uchrashqanliqini ipadilidi.
Programmida muhemmed imin bughraning küyoghli yünüs bughra ependi muhemmed imin bughraning yashlarni yétishtürüshke alahide ehmiyet bergenlikini shu sewebtin afghanistandiki waqtida général mehmet rizabékin qatarliq 5 uyghur yashni türkiyide herbiy mektepte oqush üchün ewetkenlikini ipadilidi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhemmed-imin-bughra-01162012141419.html?encoding=latin
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
Ixtiyariy muxbirimiz Arslan
2012-01-16
Türkiye awazi téléwiziyisining «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida uyghurlarning merhum lidéri muhemmed imin bughraning hayat-Paaliyetliri tonushturuldi.
RFA/Arslan
Merhum lidér muhemmed imin bughra türkiye awazi téléwiziyisining «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida. 2012-Yili yanwar.
Türkiye awazi téléwiziyisi yéqindin buyan uyghurlar toghrisida arqa-Arqidin programma tarqitishqa bashlidi. Ötken hepte nesirdin ependi toghrisida programma tarqitip, nesridin ependining uyghurlar arisida keng tarqalghan letipiliri we uyghurlargha körsetken tesiri toghrisida programma tarqatqan idi. Türkiye awazi téléwiziyisi bu hepte yene «türk dunyasidin izlar» namliq programmisida uyghurlarning yéqin tarixini anglitish bilen birge, merhum lidér muhemmed imin bughraning hayat-Paaliyetliri tonushturuldi.
Sherqitürkistan Helqining Milliy qehrimani we dahisi Memtimin Bughra efendi
Muhammadimin bughra qizi fatime we küyoghli yunus bughraBu programmida uyghur ziyaliylardin tetqiqatchi éli elioghli, doktor erkin emet, doktor ömer qul, proféssor alimjan inayet we hamut köktürk, merhum muhemmed imin bughraning qizi fatime bughra we küyoghli yünüs bughra qatarliq shexsler söz qilip, muhemmed imin bughraning pütkül hayat paaliyetlirini anglatti.
Bu programmida muhemmed imin bughraning bir qisim shéir we maqaliliri öz awazi bilen anglitildi. Türkiye awazi téléwiziyisi «türk dunyasidin izlar» namliq programma bir saet dawam qilghan bolup, bu programmida muhemmed imin bughraning sherqiy türkistan azadliq yolida ötken hayat hékayisi anglitildi.
Programmida riyasetchi muhemmed imin bughra toghrisida toxtilip sözni mundaq bashlidi: muhemmed imin bughra weten, xelqi némige éhtiyaj bolsa qolidin kélidighan barliq imkaniyetlerni ishqa sélip temin étishke tirishti. U qomandan bolup buyruq berdi. Dölet rehbiri bolup bashqurdi. Oqutquchi bolup ders ögetti. Her sheyining tügeshkinini oylap ümidini üzgen kishiler üchün teselli bérip ümidlendürdi. Néme qilishni bilmey qaymuqup qalghanlarni yolgha bashlidi. Bir milletke yétekchilik qildi. U bir rehber, lidér we ümid boldi.
Muhemmed imin bughra yashighan dewrde türkistan jughrapiyisi rus we xitay otturisidiki küch körsitish urushlirida öchmes ot halgha kelgen idi. Sherqiy türkistanda bolsa zulumning nami xitay idi. Türkler her türlük hoquqtin mehrum qilinghan, ézilgen, xarlanghan we étibargha élinmighan bir dewr idi, hetta ularning mewjutluqi étirap qilinmighan bir jughrapiyide yashash kürishi qilmaqta idi. Bu elemlik pajieler muhemmed imin bughrani téximu köp öginishke, téximu köp tetqiq qilishqa ündeytti. Muhemmed imin bughra bir tereptin öginip yene bir tereptin ögitishni dawamlashturghan idi.
Muhemmed imin bughra bu heqte mundaq dégen:
Aq-Qarini perq qilghudek eqil-Idrak tapqandin bashlap xitay emeldarlirining xelqimge qilghan zulum, heqsizliq we xorlashlarni körüp qelbim azablinatti. Shuning bilen bir tereptin xitay zulumigha qarshi ghezep-Nepritim künséri köpeyse, yene bir tereptin yurtum we millitimning kélechikidin qayghulandim. Bu hés-Tuyghuning tesiri bilen millitimning tarixini öginish, dunyadiki bashqa milletlerning kona we yéngi tarix-Kechürmishlirini öginip, tetqiq qilishning qanchilik ehmiyetlik ikenlikini chüshinip yétishke bashlidim. Epsuski, men yashawatqan muhitta manga bu toghrida melumat béridighan birmu adem yoq idi. Shu sewebtin özlükümdin öginishke mejbur boldum.
Programma riyasetchisi yene mundaq dédi: muhemmed imin bughra aldi bilen dunya ehwalidin xewerdar bolush, milletlerning weziyitini bilish üchün imkaniyetning yétishiche uchur igileshke tirishti. Tijaretchiler, hajilargha oxshash chetellerge seper qilghan we tashqi dunya bilen munasiwiti bolghan kishilerdin igiligen uchurlarni diqqet bilen anglaytti. Ular keltürgen gézit we kitab-Zhurnallarni nahayiti ishtiyaq bilen oquytti we tetqiq qilatti.
Impiraturluqlarning tarix sehipisidin öchürülüshige bashlighan bu dewrlerde pütkül dunyada omumlashqan milletperwerlik oyghinish rus zéminlirighimu tesir körsetken, heq-Hoquq we azadliq mesilisi toghrisida yangraq sadalar kötürülüshke bashlighan. 1900-Yilining béshida tiz sürette tarqalghan «jeditchilik» herikiti sherqiy türkistandiki yash muhemmed imin bughraning rohigha tesir körsetken. Medeniyetlik ilim tehsil qilghan bilimlik bir yash, azadliq yolida némining muhim ikenlikini chüshinip yetken muhemmed imin bughra, tunji bolup öz oqughuchilirini teshkillep milliy inqilab teshkilati nami astida bir teshkilat qurghan shuning bilen siyasiy küresh hayati bashlanghan. Oqughuchilirini zulumgha qarshi heriket qilish kéreklikini anglatqan we ularni bu meqsette teshkilligen muhemmed imin bughra ikkinchi basquchta bu chüshenchilirini xelqqe anglitishni pilanlighan we bu chüshenchilirini emelge ashurush we xelqning ang-Chüshenche we weziyetlirini bilish üchün her qaysi rayonlirini aylinip chiqqan.
Bu heqte muhemmed imin bughra mundaq deydu: men tonushqan munewwer ziyaliylar bilen sözleshken waqitta yüreklirining derd-Elemler bilen tolghanliqini hés qildim, emma emeliy heriket qilish yeni qoralliq küresh qilishqa mana men hazir deydighan peqet birla ademni yeni sabit damollamni tapalidim we uning bilen kéche-Kündüz muzakire élip bardim.
Bésim, naheqchilik we zulumgha qarshi sherqiy türkistanda xitaygha qarshi qozghilang kötürülüshke bashlidi. Muhemmed imin bughra bashqa rayondiki heriketlerge qatnishalmighan teqdirdimu, xotende bolsimu heriket bashlash peytining kelgenlikini tonup yetken idi. 1931-Yili muhemmed imin bughra ikki oqughuchidin terkib tapqan bir teshkilat qurghan we tunji meqsiti teshkilatning ezasini köpeytish, iane toplash we qoral tépish bolghan. Bu meqset bilen bir yil xizmet ishlesh netijiside teshkilat ezasi 300 ge chiqqan we 50 dane kona qoral toplighan. 1932-Yilining béshida sabit damolla türkiye we hindistanni ziyaret qilip yurtqa qaytqan we sherqiy türkistan üchün ehmiyetlik melumatlar élip kelgen. Imkaniyitining yétishiche adem we qoral küchini we öz dairisidiki istratégiyilik pütkül melumatlarni toplighan. Maddiy jehettin yoq déyerlik iqtisad toplighan bolisimu, meniwi jehettin bay bolup héchbir nersining yoqluqidin shikayet qilmaydighan we ümidsizlikke uchrimaydighan halda meniwi bayliqqa ige idi we heriket qilish yolida mustehkem idi. 1932-Yilining axirida pütkül xelq oyghinip sherqiy türkistanning, qumul,. Altay, turpan we qeshqer qatarliq paytext ürümchidin bashqa pütkül sheherler azad bolup milliy armiyining qoligha ötken. Qeshqerning yéngisardin bashlap chaqiliqqiche bolghan jughrapiye muhemmed imin bughra bashchiliqidiki mujahidlarning küreshliri bilen azad bolghan. 1933-Yili 11-Ayning 12-Küni pütkül bu milliy teshkilatlar qeshqerde toplinip sherqiy türkistan islam jumhuriyitini qurdi.
Bu programmida yene muhemmed imin bughraning afghanistandiki hayat-Paaliyetliri we türkiyidiki hayat paaliyetliri heqqide toxtalghan qizi fatime bughra sözide özi 5 yash waqtida dadisi muhemmed imin bughraning xotende inqilab bashlighanliqini shundaqla dadisidin 1933-Yili ayrilip 1943-Yili qaytidin uchrashqanliqini ipadilidi.
Programmida muhemmed imin bughraning küyoghli yünüs bughra ependi muhemmed imin bughraning yashlarni yétishtürüshke alahide ehmiyet bergenlikini shu sewebtin afghanistandiki waqtida général mehmet rizabékin qatarliq 5 uyghur yashni türkiyide herbiy mektepte oqush üchün ewetkenlikini ipadilidi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhemmed-imin-bughra-01162012141419.html?encoding=latin
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
Saturday, January 14, 2012
TÜRK DÜNYASININ BAŞI SAĞOLSUN! RAUF DENKTAŞ UNUTULMAYACAKTIR
JANUARY 13, 2012 LEAVE A COMMENT
KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı, Kıbrıs Türkü’nün lideri ve şahsen “manevi babam” olan Rauf Denktaş’ın vefatından dolayı büyük üzüntü içindeyim. Yalnız Kıbrıs Türkü değil, 250 milyonluk Türk Dünyası yiğit, kahraman bir evladını kaybetmiştir. Bir dava adamını kaybetmenin ötesinde, bir “tarih” göçmüştür… Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti olarak; Türkistan Türkü’nün de manevi lideri olan Denktaş’ın son nefesine kadar sürdürdüğü milli mücadelesinden her zaman ilham almaya devam edeceğiz… Hepimizin başı sağolsun… Türk Dünyası’nın başı sağolsun. ..
İSMAİL CENGİZ
Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti Başbakanı
13.01.12
JANUARY 13, 2012 LEAVE A COMMENT
KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı, Kıbrıs Türkü’nün lideri ve şahsen “manevi babam” olan Rauf Denktaş’ın vefatından dolayı büyük üzüntü içindeyim. Yalnız Kıbrıs Türkü değil, 250 milyonluk Türk Dünyası yiğit, kahraman bir evladını kaybetmiştir. Bir dava adamını kaybetmenin ötesinde, bir “tarih” göçmüştür… Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti olarak; Türkistan Türkü’nün de manevi lideri olan Denktaş’ın son nefesine kadar sürdürdüğü milli mücadelesinden her zaman ilham almaya devam edeceğiz… Hepimizin başı sağolsun… Türk Dünyası’nın başı sağolsun. ..
İSMAİL CENGİZ
Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti Başbakanı
13.01.12
Wednesday, January 11, 2012
Yawrupa Sherqiy Türkistan Birlikining 18 - Nöwetlik Saylimi Ötküzüldi
Ixtiyari muxbirimiz Ekrem
2012-01-09
Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining 18 - Nöwetlik saylimi 8 - Yaniwar küni gérmaniyining myunxén shehiride ötküzüldi.
Photo: RFA
Sürette yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining kona idare heyet ezaliri
Saylamgha köp sanda uyghurlar qatnashti. Saylamgha mezkur teshkilatning muawin reisi perhat muhemmidi ependi riyasetchilik qildi. Her qétimqigha oxshash, bu nöwetlik saylammu sherqiy türkistan istiqlal marshini oqush bilen bashlandi.
2006 - Yilidin 2012 - Yili 8 - Yaniwarghiche yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining reislikini ötep kelgen dolqun eysa ependi saylamdin ilgiri söz qilip, teshkilatning 5 yildin buyanqi siyasiy, ijtimaiy paaliyetliri üstide doklat bérip ötti. Dolqun eysadin kéyin sözge chiqqan teshkilatning bash katipi gülnar xanim yawrupa sherqiy türkistan birlikining maliye ehwalidin doklat bérip ötti.
Yighin jeryanida, ilgiri yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatida wezipe élip xizmet körsetken gülnar xanim, abdushükür ependi we weli ependiler weten xizmiti yolida körsetken netijiliri üchün teshkilat teripidin alahide layihilengen lewheler bilen teqdirlendi. D u q muawin reisi esqerjan ependi mukapat tarqitish aldida, ulargha yuqiri bahalarni berdi.
Saylamdin ilgiri shéhitlerge atap quran tilawet qilindi. Saylam démokratik usulda élip bérilip, abdujélil qarihajim reislikidiki 13 neper yéngi namzat yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining idare heyitidin orun aldi. D u q muawin reisi esqerjan ependi, bu qétimqi saylamning démokratik prinsiplargha toluq emel qilghan bir saylam bolghanliqini mueyyenleshtürdi. Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining yéngi reisi abdujélil qarihajim saylamgha qatnashqan jamaetke öz iradisini ipade qildi.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yawrup-sherqiy-turkistan-01092012213224.html/story_main?encoding=latin
Ixtiyari muxbirimiz Ekrem
2012-01-09
Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining 18 - Nöwetlik saylimi 8 - Yaniwar küni gérmaniyining myunxén shehiride ötküzüldi.
Photo: RFA
Sürette yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining kona idare heyet ezaliri
Saylamgha köp sanda uyghurlar qatnashti. Saylamgha mezkur teshkilatning muawin reisi perhat muhemmidi ependi riyasetchilik qildi. Her qétimqigha oxshash, bu nöwetlik saylammu sherqiy türkistan istiqlal marshini oqush bilen bashlandi.
2006 - Yilidin 2012 - Yili 8 - Yaniwarghiche yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining reislikini ötep kelgen dolqun eysa ependi saylamdin ilgiri söz qilip, teshkilatning 5 yildin buyanqi siyasiy, ijtimaiy paaliyetliri üstide doklat bérip ötti. Dolqun eysadin kéyin sözge chiqqan teshkilatning bash katipi gülnar xanim yawrupa sherqiy türkistan birlikining maliye ehwalidin doklat bérip ötti.
Yighin jeryanida, ilgiri yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatida wezipe élip xizmet körsetken gülnar xanim, abdushükür ependi we weli ependiler weten xizmiti yolida körsetken netijiliri üchün teshkilat teripidin alahide layihilengen lewheler bilen teqdirlendi. D u q muawin reisi esqerjan ependi mukapat tarqitish aldida, ulargha yuqiri bahalarni berdi.
Saylamdin ilgiri shéhitlerge atap quran tilawet qilindi. Saylam démokratik usulda élip bérilip, abdujélil qarihajim reislikidiki 13 neper yéngi namzat yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining idare heyitidin orun aldi. D u q muawin reisi esqerjan ependi, bu qétimqi saylamning démokratik prinsiplargha toluq emel qilghan bir saylam bolghanliqini mueyyenleshtürdi. Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining yéngi reisi abdujélil qarihajim saylamgha qatnashqan jamaetke öz iradisini ipade qildi.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yawrup-sherqiy-turkistan-01092012213224.html/story_main?encoding=latin
Monday, January 09, 2012
Six-year-old Missing After 'Terror' Incident
2012-01-08
New details emerge about the seven Uyghurs killed in a hostage incident in China’s restive Uyghuristan.
Photo: RFA
Guma (in Chinese, Pishan) county, in Hotan prefecture in Uyghuristan, where police shot seven Uyghurs in a standoff on Dec. 28, 2011.
A six-year-old ethnic Uyghur boy has been missing for 11 days in China's troubled Uyghuristan region amid speculations he may have been shot when police personnel opened fire and killed seven Uyghurs, who were with him and branded by the Chinese authorities as terrorists, local villagers said.
Social groups have demanded that the authorities explain the boy's whereabouts after officials charged that he had thrown stones at police personnel involved in the Dec. 28 incident, in which a senior police officer was also killed, reportedly after being stabbed by one of the Uyghurs.
Some villagers speculated that the boy may have been shot and possibly killed in the clash that occurred in Mukuyla township, Guma (in Chinese, Pishan) county, Hotan prefecture.
The boy's mother had confirmed that he was with the group of Uyghurs involved in the confrontation with the police.
Five other Uyghur children are still in police custody following the incident.
“Our [ruling Chinese Communist] party secretary Deng Jiaojun said at a meeting that a six-year-old boy took part in the standoff and threw stones at police. At the beginning I could not believe my ears, but Deng repeated and emphasized that point a few times during the meeting,” said Buzeynep, head of the Mukuyla Women’s Union.
The party secretary made the remarks at a meeting alongside the mayor and deputy mayor the day after the incident.
Chinese authorities have classified the case as terrorism, saying the Uyghur group had taken two hostages and stabbed the county's deputy police chief, Adil Abduveli to death.
“Deng Jiaojun mentioned that a six-year-old child took part in the standoff,” village committee head Turahmet Mijit said.
“Among the public there is speculation that a six-year-old child was … shot on the spot. Some people say the police accidentally killed the six-year-old in the incident and produced a story about how he was throwing stones to cover or excuse their mistake,” Turahmet Mijit said.
Asked about the atmosphere in his village since the incident, he said there was no sign of unrest, except dissatisfaction that officials had not turned over the bodies of those killed and freed the children.
"Everything is OK. There is no sign of any potential standoff since the incident, just a few people complaining that the dead bodies have not yet been returned to the families. I believe that our police officers can convince them not to disturb public order during this sensitive time," he said.
Dead identified
Six of the seven Uyghurs killed by police in the incident, according to village committee heads in Mukuyla township, were identified as: Abdumijit Seydehmet, 25; Abliz Seydehmet, 30; Hebibulla Abduqadir, 26; Ablikim Abduqadir, 40, all men; and Burabiye Abduqadir, 29, and Buzohre Seydehmet, 27, both women.
All of them are from Mukuyla, and according to one village committee head, at least three of them are siblings – Abdumijit, Buzohre, and Abliz Seydehmet.
The Uyghuristan (Xinjiang regional Communist Party) propaganda office reported that on Dec. 28 police had shot and killed seven “terrorists” who had “taken two hostages,” but did not release further details about those killed.
Other official reports said that those killed were part of a group on their way to join Uyghur terrorist cells in neighboring Pakistan.
The Uyghur group was trying to flee China into Pakistan but apparently got lost along the way, according to state media reports. Residents alerted police when the group sought directions.
Guma county lies on the southern edge of the vast Taklamakan desert near the border with India and Pakistan.
Beijing has often said that its primary terrorism threat comes from the Uyghuristan region where Uyghurs, a Turkic-speaking Muslim people, resent Chinese rule and controls on their religion, culture, and language.
Reported by Shohret Hoshur for RFA’s Uyghur service. Translated by Shohret Hoshur. Written in English by Rachel Vandenbrink.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/english/news/uyghur/pishan-01082012183247.html
Saturday, January 07, 2012
Sherqitürkistan Maarip We Hemkarliq Jemiyiti Heyitining 10 Künlük Yawropa Ziyariti Axirlashti
2012-01-06
Sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyitining bashliqi hidayetulla oghuzxan qatarliq 4 kishilik heyetning 10 künlük yawrupa ziyariti muwppeqiyetlik axirlashti.
Photo: RFA
Sherqiy turkistan maarip we hemkarliq jemiyiti heyiitining 10 konluk yawrupa ziyaritidin bir körünüsh
Sherqiy türksitan maarip we hemkarliq jemiyitining reisi hidayetulla oghuzxan, bash nazir abdulhekimxan mexsum, seudi erebistan jidde radiosining riyasetchisi sirajidin eziz, uyghur ziyaliy abdulehed uchqun qatarliq 4 kishidin terkip bir heyet 2011 - Yili 12 - Ayning 22 - Künidin 2012 - Yili 1 - Ayning 3 - Künigiche, shiwétsiye, gollandiye, bélgiye, daniye, gérmaniye, finlandiye, shwétsariye we fransiye qatarliq yawrupa döletlirini ziyaret qilip u döletlerde yashawatqan uyghurlar we bir qisim uyghur jemiyetler shundaqla xelqaraliq ammiwiy teshkilatlarning rehberliri bilen uchrashti we uyghur mesilisi toghrisida pikir almashturdi.
Bu heyet ziyaret jeryanida, shwétsiye parlamént ezasi mehmet qaplan, dunya uyghur qurultiyining yawropada turushluq wekili memet toxti. Shiwitsariyde turushluq uyghur ziyaliy enwer raxman, gollandiye sherqiy türksitan maarip we hemkarliq jemiyitining mesulliri, sherqiy türkistan uchur merkizining reisi abdujélil qaraqash qatarliq muhim shexsler bilen uchrashti we uyghurlar toghrisida pikir almashturdi. Ziyaret jeryanida her qaysi döletler turushluq uyghurlar bilen xizmet heqqide muzakiriler élip bérilghan, uchrishishta yene xizmet - Paaliyetler toghrisida teklip - Pikirler otturigha qoyulghan. 4 Kishilik bu heyet 2012 - Yili 1 - Ayning 3 - Küni yawrupa ziyaritini axirlashturup istanbulgha qaytip keldi.
Biz bu ziyaret toghrisida sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyitining bashliqi hidayetulla oghuzxan we uyghur ziyaliy sirajidin eziz qatarliq shexsler bilen söhbet élip barduq.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/sherqiy-turkistan-maarip-heyiti-01062012204839.html/story_main?encoding=latin
2012-01-06
Sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyitining bashliqi hidayetulla oghuzxan qatarliq 4 kishilik heyetning 10 künlük yawrupa ziyariti muwppeqiyetlik axirlashti.
Photo: RFA
Sherqiy turkistan maarip we hemkarliq jemiyiti heyiitining 10 konluk yawrupa ziyaritidin bir körünüsh
Sherqiy türksitan maarip we hemkarliq jemiyitining reisi hidayetulla oghuzxan, bash nazir abdulhekimxan mexsum, seudi erebistan jidde radiosining riyasetchisi sirajidin eziz, uyghur ziyaliy abdulehed uchqun qatarliq 4 kishidin terkip bir heyet 2011 - Yili 12 - Ayning 22 - Künidin 2012 - Yili 1 - Ayning 3 - Künigiche, shiwétsiye, gollandiye, bélgiye, daniye, gérmaniye, finlandiye, shwétsariye we fransiye qatarliq yawrupa döletlirini ziyaret qilip u döletlerde yashawatqan uyghurlar we bir qisim uyghur jemiyetler shundaqla xelqaraliq ammiwiy teshkilatlarning rehberliri bilen uchrashti we uyghur mesilisi toghrisida pikir almashturdi.
Bu heyet ziyaret jeryanida, shwétsiye parlamént ezasi mehmet qaplan, dunya uyghur qurultiyining yawropada turushluq wekili memet toxti. Shiwitsariyde turushluq uyghur ziyaliy enwer raxman, gollandiye sherqiy türksitan maarip we hemkarliq jemiyitining mesulliri, sherqiy türkistan uchur merkizining reisi abdujélil qaraqash qatarliq muhim shexsler bilen uchrashti we uyghurlar toghrisida pikir almashturdi. Ziyaret jeryanida her qaysi döletler turushluq uyghurlar bilen xizmet heqqide muzakiriler élip bérilghan, uchrishishta yene xizmet - Paaliyetler toghrisida teklip - Pikirler otturigha qoyulghan. 4 Kishilik bu heyet 2012 - Yili 1 - Ayning 3 - Küni yawrupa ziyaritini axirlashturup istanbulgha qaytip keldi.
Biz bu ziyaret toghrisida sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyitining bashliqi hidayetulla oghuzxan we uyghur ziyaliy sirajidin eziz qatarliq shexsler bilen söhbet élip barduq.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/sherqiy-turkistan-maarip-heyiti-01062012204839.html/story_main?encoding=latin
Merhum Muhemmed Rohiy Uyghur Paaliyetliri
Ixtiyari muxbirimiz Omerjan
2012-01-06
Her xil sewebler we her xil türtkiler tüpeyli ana wetinidin ayrilip chetellerde yerliship qalghan uyghurlarning sergüzeshtilirimu her xil bolghan. Ulardin beziliri özlirining ijadiyiti we jemiyettiki orni seweblik özining mewjudliqidin iz - Dérek béreligen bolsimu, nurghunliri xuddi qumluqqa singip ketken sudekla iz - Déreksiz yoqalghan.
Türkiyidiki uyghur ziyaliysi kamiljan meripet zhurnilida élan qilinghan «muhemmed rohiy uyghur qeshqirining qisqiche terjimihali» dégen maqaliside munularni yazidu: «öz tarixini untughan milletni tarixmu untuydu. Tarix teripidin untulghan millet dunyadimu öz mewjutluqini yoqatqan bolidu. Gerche biz tarix teripidin untulghan millet bolmisaqmu, muhemmed rohiy uyghur qeshqirige oxshash tarixning bizni untup qélishigha özining gégant eserliri bilen qetiy yol qoymighan töhpikar alimlirimizni untup qélishimizning özi, del tarixning bizni untup qélishigha yol qoyuwatqanliqimizdin dérek béridu, elwette. Biz muhemmed rohiy uyghurning oghli muhemmed boghra uyghur bilen 2001 - Yili 8 - Ayda karachida körüshüp, uning eslep bergenliri asasida, bu qisqiche terjimihalni retlep chiqishqa muyesser bolduq. Muhemmed rohiy uyghur miladiye 1911 - Yili üstün atushta bir tijaretchi ailiside dunyagha kelgen. 1932 - Yili yégirme bir yashliq muhemmed rohi uyghur qeshqiri weten, xelqining özige béghishlighan méhri - Muhebbitige jawab qayturush üchün pakistangha mangghan namelum bir karwangha qétilip, pakistanning pishawur shehirige yitip kélidu we u yerde bir mezgil turghandin kéyin afghanistanning kabul shehirige bérip ereb, türk, poshtu we pars tillirini pishshiq öginip, shu tillarda her xil shéir, ilmiy maqalilerni yazghan.»
Kamiljan maqaliside yene mundaq dep yazidu:«u pars, poshtu edebiyat sahesige qedem qoyup, azghina waqit ichidila afghan xelqining qayilliqini qolgha keltürgen we afghanistandiki meshhur «enis» namliq poshtu tilidiki gézitining muherrirlik xizmitini ishligen. U bu jeryanda «türkler éptixari» dégen ereb tilidiki chong hejimlik tarixi kitabini yézishqa kirishken. Hemde uyghurlargha ait nurghun maqale,xewer,ochiriklarni yézip afghan xelqige tonushturghan bolup, pars tilida yézilghanliri ichide biz peqet hazir pakistandiki aliy mekteplerning ottura asiya tetqiqat merkezliride we herqaysi kutupxanilirida saqliniwatqan «yipek yolidiki xoten dastani» dégen tarixi maqalisi bilen «rohi qayghusi» namliq shéirlar toplimining esli orginali bilenla uchrishishqa muyesser bolaliduq.1955 - Yili pakistan radio istansisi türkche anglitish bashlighanda, muhemmed rohi radio istansining tallash émtihanidin muweppeqiyetlik ötüp, uyghurche anglitishni bashlaydu. Shuning bilen radio istansisining teminlishi bilen bir yürüsh qura jaygha ige bolidu. Emma uning bu ilman turmushimu uzungha barmaydu. Ömri téxi yette aygha barmighan bu anglitish toxtitilidu. U karachida turush jeryanida 1959 - Yili ingliz tilda yézilghan «taxarlarning esli yurti» namliq meshhur tarixi esiri neshrdin chiqidu. Arqidinla ordu tilida yézilghan «tippu sultanning osmaniye xelipisige yazghan mektupliri» namliq tarixi esirimu élan qilinidu. Hemde «türklerning islam dinigha qoshqan töhpiliri» namliq maqalisimu ingliz, ordu tilliridiki dangliq zhurnallarda élan qilinishqa bashlaydu. Uningdin bashqa yene, biz uchrishishqa sazawer bolghan, téxi neshrdin chiqmighan «yéngi échilghan güller» namliq shéirlar toplimi,«türkler iptixari» namliq chong hejimlik ereb tilida yézilghan tarixi kitabi we uning uyghurche terjimisimu orginal halitide pakistandiki ataqliq kutupxanilarda saqlanmaqta».
Muhemmed rohiy uyghur qeshqirining wapati
Kamiljan yene mundaq dep yazidu: «qisqisi imani we mesuliyet tuyghusi oyghaq bu ot yürek, mol - Husulluq alimimiz öz hayatini ghurbetchilikte ötküzgen bolsimu, lékin ene shundaq addiy sadda, menilik ötküzüp, miladiye 1965 - Yili 12 - Ayning 8 - Küni bu dunya bilen widalashti. Uning karachidiki qebrisining üstige :
Héch ish qilalmay kettim jahandin,
Xuda dep iy méhriban perwerdigarim,
Béshimgha bir tutam gülni qil sowgha,
Échilsa ger béghimda güli arminim
Dégen misralar yézilip neqishlengen.»
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhammad-uyghur-01062012202127.html
Ixtiyari muxbirimiz Omerjan
2012-01-06
Her xil sewebler we her xil türtkiler tüpeyli ana wetinidin ayrilip chetellerde yerliship qalghan uyghurlarning sergüzeshtilirimu her xil bolghan. Ulardin beziliri özlirining ijadiyiti we jemiyettiki orni seweblik özining mewjudliqidin iz - Dérek béreligen bolsimu, nurghunliri xuddi qumluqqa singip ketken sudekla iz - Déreksiz yoqalghan.
Türkiyidiki uyghur ziyaliysi kamiljan meripet zhurnilida élan qilinghan «muhemmed rohiy uyghur qeshqirining qisqiche terjimihali» dégen maqaliside munularni yazidu: «öz tarixini untughan milletni tarixmu untuydu. Tarix teripidin untulghan millet dunyadimu öz mewjutluqini yoqatqan bolidu. Gerche biz tarix teripidin untulghan millet bolmisaqmu, muhemmed rohiy uyghur qeshqirige oxshash tarixning bizni untup qélishigha özining gégant eserliri bilen qetiy yol qoymighan töhpikar alimlirimizni untup qélishimizning özi, del tarixning bizni untup qélishigha yol qoyuwatqanliqimizdin dérek béridu, elwette. Biz muhemmed rohiy uyghurning oghli muhemmed boghra uyghur bilen 2001 - Yili 8 - Ayda karachida körüshüp, uning eslep bergenliri asasida, bu qisqiche terjimihalni retlep chiqishqa muyesser bolduq. Muhemmed rohiy uyghur miladiye 1911 - Yili üstün atushta bir tijaretchi ailiside dunyagha kelgen. 1932 - Yili yégirme bir yashliq muhemmed rohi uyghur qeshqiri weten, xelqining özige béghishlighan méhri - Muhebbitige jawab qayturush üchün pakistangha mangghan namelum bir karwangha qétilip, pakistanning pishawur shehirige yitip kélidu we u yerde bir mezgil turghandin kéyin afghanistanning kabul shehirige bérip ereb, türk, poshtu we pars tillirini pishshiq öginip, shu tillarda her xil shéir, ilmiy maqalilerni yazghan.»
Kamiljan maqaliside yene mundaq dep yazidu:«u pars, poshtu edebiyat sahesige qedem qoyup, azghina waqit ichidila afghan xelqining qayilliqini qolgha keltürgen we afghanistandiki meshhur «enis» namliq poshtu tilidiki gézitining muherrirlik xizmitini ishligen. U bu jeryanda «türkler éptixari» dégen ereb tilidiki chong hejimlik tarixi kitabini yézishqa kirishken. Hemde uyghurlargha ait nurghun maqale,xewer,ochiriklarni yézip afghan xelqige tonushturghan bolup, pars tilida yézilghanliri ichide biz peqet hazir pakistandiki aliy mekteplerning ottura asiya tetqiqat merkezliride we herqaysi kutupxanilirida saqliniwatqan «yipek yolidiki xoten dastani» dégen tarixi maqalisi bilen «rohi qayghusi» namliq shéirlar toplimining esli orginali bilenla uchrishishqa muyesser bolaliduq.1955 - Yili pakistan radio istansisi türkche anglitish bashlighanda, muhemmed rohi radio istansining tallash émtihanidin muweppeqiyetlik ötüp, uyghurche anglitishni bashlaydu. Shuning bilen radio istansisining teminlishi bilen bir yürüsh qura jaygha ige bolidu. Emma uning bu ilman turmushimu uzungha barmaydu. Ömri téxi yette aygha barmighan bu anglitish toxtitilidu. U karachida turush jeryanida 1959 - Yili ingliz tilda yézilghan «taxarlarning esli yurti» namliq meshhur tarixi esiri neshrdin chiqidu. Arqidinla ordu tilida yézilghan «tippu sultanning osmaniye xelipisige yazghan mektupliri» namliq tarixi esirimu élan qilinidu. Hemde «türklerning islam dinigha qoshqan töhpiliri» namliq maqalisimu ingliz, ordu tilliridiki dangliq zhurnallarda élan qilinishqa bashlaydu. Uningdin bashqa yene, biz uchrishishqa sazawer bolghan, téxi neshrdin chiqmighan «yéngi échilghan güller» namliq shéirlar toplimi,«türkler iptixari» namliq chong hejimlik ereb tilida yézilghan tarixi kitabi we uning uyghurche terjimisimu orginal halitide pakistandiki ataqliq kutupxanilarda saqlanmaqta».
Muhemmed rohiy uyghur qeshqirining wapati
Kamiljan yene mundaq dep yazidu: «qisqisi imani we mesuliyet tuyghusi oyghaq bu ot yürek, mol - Husulluq alimimiz öz hayatini ghurbetchilikte ötküzgen bolsimu, lékin ene shundaq addiy sadda, menilik ötküzüp, miladiye 1965 - Yili 12 - Ayning 8 - Küni bu dunya bilen widalashti. Uning karachidiki qebrisining üstige :
Héch ish qilalmay kettim jahandin,
Xuda dep iy méhriban perwerdigarim,
Béshimgha bir tutam gülni qil sowgha,
Échilsa ger béghimda güli arminim
Dégen misralar yézilip neqishlengen.»
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhammad-uyghur-01062012202127.html
Mukuyla Weqeside Ölgen We Yarilanghanlardin Yene Bir Qismining Kimliki Ashkarilandi
2012-01-06
Xotende mukuyla weqesi yüz berginige bügün 10 kün boldi, xitay hökümiti weqede ölgen we yarilanghanlarrning kimlikini izchil halda yoshurup kelmekte. Radiomizning yéqinqi künlerdiki igileshliride, weqede ölgenlerdin yene ikki nepiri we tutulghanlardin bir nepirining kimliki ashkarilandi.
RFA
Xeritide xoten guma nahiyisining orni körsitilgen.
Netijide hazirgha qeder, weqede ölgenlerdin 6 kishining, tutulghan bala we ösmürlerdin ikki kishining kimlikliri aydinglashti. Töwende muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqte teyyarlighan tepsiliy xewirini anglaysiler.
Hürmetlik radio anglighuchilar yuqiriqi we bundin awwalqi igiligen melumatlirimizdin qarighanda, weqede ölgen yette kishidin 6 nepiri töwendikiche:
Abdumijit seydexmet, 26 yash, mukuylaning 19 - Kentidin؛
Buzöhre seydexmet, 27 yash, mukuylaning 14 - Kentidin؛
Abiz seydexmet, 30 yash, mukuylaning 19 - Kentidin؛
Hebibulla abduqadir, 26 yash, mukuylaning 8 - Kentidin؛
Burabiye abduqadir, 29 yash, mukuylaning 3 - Kentidin؛
Ablikim abduqadir, 40 yash, mukuylaning 8 - Kentidin.
Bu alte kishining isim - Pamililiridin qarighanda, ularning öz - Ara qérindashliq munasiwiti barliqi we ikki chong ailige mensupliqi bayqalmaqta. Biz yene tutup turuliwatqan 5 neper bala we ösmürning ehwalini igilesh üchün, yene bir qisim orunlargha téléfon qilduq:
Yuqiriqi melumatlardin qarighanda, tutup turuliwatqan 5 neper bala we ösmürning ikki nepiri töwendikiche:
Memet ablikim, 9 yash, mukuyla bashlanghuch mektepning 3 - Yilliq oqughuchisi.
Memtimin yüsüp, 16 yaki 17 yash, mukuylaning 20 - Kentidin.
Yene ashkarilinishiche, 28 - Dikabir küni xitayning saqchi qisimliri bilen uyghur hijretchiler arisida chiqqan toqunush meydanida, qarshliq körsetkenler arisida 6 yashliq bir balimu bar.
Hörmetlik radio anglighuchilar, xitay saqchilirigha tash atqan bu alte yashliq balining weqede ölgen abdumijit seydexmetning oghli ikenliki melum. Emma uning étip öltürülgen yaki hayat qalghanliqi éniq emes. Hazirghiche ashkarilanghan ölgüchiler arisida bir kishining kimlikining téxi melum bolmasliqi shundaqla yene, weqedin aman qalghan 5 balining ichide 6 yashliq birining bolmasliqi, mezkur 6 yashliq balining neq meydanda öltürülgenlik éhtimalliqini otturigha chiqarmaqta.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guma-mukuyla-weqesi-01062012213204.html/story_main?encoding=latin
2012-01-06
Xotende mukuyla weqesi yüz berginige bügün 10 kün boldi, xitay hökümiti weqede ölgen we yarilanghanlarrning kimlikini izchil halda yoshurup kelmekte. Radiomizning yéqinqi künlerdiki igileshliride, weqede ölgenlerdin yene ikki nepiri we tutulghanlardin bir nepirining kimliki ashkarilandi.
RFA
Xeritide xoten guma nahiyisining orni körsitilgen.
Netijide hazirgha qeder, weqede ölgenlerdin 6 kishining, tutulghan bala we ösmürlerdin ikki kishining kimlikliri aydinglashti. Töwende muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqte teyyarlighan tepsiliy xewirini anglaysiler.
Hürmetlik radio anglighuchilar yuqiriqi we bundin awwalqi igiligen melumatlirimizdin qarighanda, weqede ölgen yette kishidin 6 nepiri töwendikiche:
Abdumijit seydexmet, 26 yash, mukuylaning 19 - Kentidin؛
Buzöhre seydexmet, 27 yash, mukuylaning 14 - Kentidin؛
Abiz seydexmet, 30 yash, mukuylaning 19 - Kentidin؛
Hebibulla abduqadir, 26 yash, mukuylaning 8 - Kentidin؛
Burabiye abduqadir, 29 yash, mukuylaning 3 - Kentidin؛
Ablikim abduqadir, 40 yash, mukuylaning 8 - Kentidin.
Bu alte kishining isim - Pamililiridin qarighanda, ularning öz - Ara qérindashliq munasiwiti barliqi we ikki chong ailige mensupliqi bayqalmaqta. Biz yene tutup turuliwatqan 5 neper bala we ösmürning ehwalini igilesh üchün, yene bir qisim orunlargha téléfon qilduq:
Yuqiriqi melumatlardin qarighanda, tutup turuliwatqan 5 neper bala we ösmürning ikki nepiri töwendikiche:
Memet ablikim, 9 yash, mukuyla bashlanghuch mektepning 3 - Yilliq oqughuchisi.
Memtimin yüsüp, 16 yaki 17 yash, mukuylaning 20 - Kentidin.
Yene ashkarilinishiche, 28 - Dikabir küni xitayning saqchi qisimliri bilen uyghur hijretchiler arisida chiqqan toqunush meydanida, qarshliq körsetkenler arisida 6 yashliq bir balimu bar.
Hörmetlik radio anglighuchilar, xitay saqchilirigha tash atqan bu alte yashliq balining weqede ölgen abdumijit seydexmetning oghli ikenliki melum. Emma uning étip öltürülgen yaki hayat qalghanliqi éniq emes. Hazirghiche ashkarilanghan ölgüchiler arisida bir kishining kimlikining téxi melum bolmasliqi shundaqla yene, weqedin aman qalghan 5 balining ichide 6 yashliq birining bolmasliqi, mezkur 6 yashliq balining neq meydanda öltürülgenlik éhtimalliqini otturigha chiqarmaqta.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guma-mukuyla-weqesi-01062012213204.html/story_main?encoding=latin
Subscribe to:
Posts (Atom)
FREE UYGHURISTAN!
SYMBOL OF UYGHUR PEOPLE
