Korash Atahan
Hayat küresh démektur, Küresh mewjutluqning aldinqi sherti! Küresh rohni, bedenni güzelleshtüridu. Rabiya ana 60 yash, u néme üchün shunche güzel, shunche yash?! Chünki u millet üchün yighlidi, weten üchün küldi, we Xeliqning süyide aqti, otida köydi shunga güzel, shunga yash! Rabiye animiz erkin dunyagha chiqqan qisqighine waqitta qanche yillardin béri gherip dunyasigha anche tuyulmighan bu dawa her terepke pur ketti. Milliy rohning némilikini, qehrimanliqning némilikini, shan-sherepning némilikini, Rabiye Qadirning kimlikini bizdin yaxshiraq bilgen ot yürek kompazittur, shayir Küresh Kösen hayat bolghan bolsidi- kashki bu künlerde. Küresh Kösen ölgende hemmimizning uningdek ölgüsi keldi.Emma u hayat waqtida tajawuzchi xitaylarning zerbisi we bir septe küresh qiliwatqan bir qisim ishbuzar sepdashlirining pitne we söz-chöcheklirige nishan bolup qalghan idi.U, nida qilatti, milletke özini chüshendürelmey boghnuqup, allaqandaqtur bir quyunning ichide qalghan, yardemge muhtaj bir güdek balidek néminidur kütüp, achchiq sükütke patqanidi. Sezgürlük, aldin bilish ajayip nersiken, Rabiya ana türmidin chiqti, Küresh Kösen qepezdin. U, rastinla qepezdin chiqqan bulbuldek „U keldi, Rabiye keldi, Xudaning perishtisi keldi, Uyghurgha nijat keldi“ dep naxsha éytip ketse beziler bilen hemtawaq bolushup külgen ikenmiz, Insan mana bizdek kalte pehem kélidu.
Uyghurlar qutluq bolsun, Rabiye ana qutluq bolsun! Biz bügün Gérman yazghuchisi Aleksandra Kaveliyus (Alexandra Cavélius) xanimning Sherqiyturkistan milliy herkitige béghishlap yazghan „Rabiye Qadir__ Tengrining Erkisi__ Xitayning 1-nomurluq Düshminining özi heqqide éytqanliri“ Dégen kitapning Yawropada neshir qilinip tarqitilghanliqini anglap, Amerika prezdénti Georgey W. Bush janaplirining Xelqara Nobel tenchliq mukapatining lawriyanti, Milliy herkitimizning bashlamchisi, meniwiy animiz Rabiye qadirni qubul qilghandin kéyinki ikkinchi qétimliq xushal minutlarni bashtin kechüriwatimiz.
Bizge hayatliqning bedili bekla qimmet ketti.Weten asmini perzent derdide qelbi chak-chak bolghan anilar üchün yamghur emes qan-yash tökkende, deryalarda qehriman qiz-yigitlirimizning issiq qéni örkesh yasap sep tüzgende, Tengrining gheziwi keldi, chaqmaq chaqti! Millet bash-panahsiz her-terepke telmürdi baqti. Atilar weten, dep ghemlerge patti! Anilar rohi „Ya Ölüm, Ya Musteqilliq !“, dep ölüm deshtige özini atti! „ U keldi, Rabiye keldi, Xudaning erkisi keldi, Uyghurgha nijat keldi“ dep yene naxsha jaranglidi. Chünki Küresh ölmeyti! Ah Tumarisni, Nuzugumni, Iparxanni, Yette qizlirimni, Rezwangülni, Xalide Ziyawidunni, we Rabiyedek milyun erkek Xatunlarni tughqan xelqim! Küresh Kösen öldi, emma u naxsha yütmeydu, chünki Küresh ölmeydu!
Mana bügün , 21- esir qanche ming yilliq dölet bashqurush enenisige ege uyghurni, urushta éghir talapetke uchrighan qalduq qoshunni kütiwalghan zulmet qaplighan xarabe sheherdek quchaqlap yatmaqta.Meghlubiyet bizni Juldur-kepen diwanilargha oxshutup qoydi.Toghra biz Uyghurlar heqqaniyetsizlik we meghlubiyetke uchruduq, emma teslim bolmiduq! Rabiye ana arqiliq, Küresh Küsenning kimlikini, Küreshning némilikini chüshüniwatimiz.Emma biz semimiylik bilen bir sebdishimizni étirap qilishqa bashlighan bu minutlarda, u alla burun bizni tashlap ketti.Uning hayatliq nishanlirining biri süpitide jumhuriyet giribi we dölet bayriqimiz chüshürülgen qebre téshi köz aldimizda pichirlimaqta. „ U keldi, Rabiye keldi, Xudaning erkisi keldi, Uyghurgha nijat keldi !“ Toghra, hey men tonushushqa nesip bolmighan ustaz, sen öldüng, emma küresh ölmeydu, Biz arqingdin ezim deryaning dolqunliridek sep tüzüp aqimiz! Musteqilliq we hörlükimiz üchün, tengritagh bürkütliridek, ölüm kökide qanat qaqimiz!
Küreshning buran-chapqunlirida köridighinimiz bar oxshaydu téxi. Beshimizgha balayi apet yaghdi, jénimiz titiridi. Wetinimz Sherqiyturkistan ishghaliyet astida tirkishmekte.Heddidin ziyade aq köngüllikimiz, bashqa milletlerni yat körmigenlikimiz, sewrichan we addiy-sadiliqimiz, xamush we xurapiyliqimiz, shexsiyetchi we menmendaliqimiz sewebidin weten qoldin ketti.“Qaranglar Baliq Köyiwatidu….Baliq köyiwatidu!...“ , Anilar ingirawatidu, Berna erlirimiz qul, sahipjamal qizlirimiz didek boliwatidu, asaman yamghur emes yash, xitay taley emes qan tökiwatidu. Muhtajliq, qulluq, xorluq we namratliq jandin ötiwatidu. Milyonlap qiz-yigitlirimiz belkim ejdatlirimiz sadir qilghan kichik bir sewenlik tüpeylidin qirilip kétiwatidu!
Rabiye ana! Xitaylarning sözi tatliq, yipek rextliri yumshaq. Ular tatliq sözliri we yumshaq yipekliri bilen aldap, qul qilmaqchi bolghan milletlerni özige yéqinlashturidu. Ularning ishenchisige érishiwalghandin we kütkinidek alaqe ornitiwalghandin kéyin munbet tupraqlirigha apetning uruqini chachidu. Xuddi sheytandekla Dahilarni, milliy qehrimanlarni, Alimlarni, awam-puqralarni bir-birige düshmen qilidu. Meqsetlirige tosalghu bilse u xeliqqe, hetta u xeliqning qursaqtiki we böshüktiki buwaqlirighimu rehim-shepqet qilmay qirip tashlaydu. Ularning tatliq sözlirige, yumshaq yipeklirige aldinip ketsek, Millet süpitide yoqap kétimiz! Siz we biz Xitaydin 10.000 km che yiraqta yashawatimiz, dep bixutlashsaq ajdatlar aldida yüz kélelmeymiz. Xitayning aldinqi sépi, Özini „Qérindash“ we „dost“ dep niqapliwalghan, biz bilen ettigen axshamda bille bolidighan, emma xitay Ginida kelon qilinghan „Uyghurlar“din we bir qisim yallanma chet-elliklerdin tüzülgen, biz ularni asanliqche körelmeymiz. Biz sherqiyturkistanliqlar yaratqan alladin millitimizge, jümlidin sizge nusret tileymiz!
Hey Sherqiytürkistanliqlar! Hey Rabie Qadir qutluq bolsun! „ U keldi, Rabiye keldi, Xudaning erkisi keldi, Uyghurgha nijat keldi !“ Biz tarixning éghir, tolimu éghir siniqigha duch kelgende, zémmimizni basqan yükning, qelbimizge tirkelgen dertning destidin qeddimiz pükülgende, sewre qachilliri téship, pichaq süngekke yetkende „ Tengrining Erkisi, Xitayning 1-Nomurluq Düshmini pütün dunyagha özi heqqide sözlidi !“ qutluq bolsun! Qutluq bolsun Alexandra Cavelius Xanim!
19/06/07 Germaniye
__________________
Izahat:
Kitap ismini Uyghurchigha qandaq terjime qilghan yaxshi?Kitapning esli ismi: "Rebiya Kadeer" Uyghurchida "Rabiye Qader" dep yezilsila bolatti.2-isimi:"Die Himmels Stürmerin"(Bu, edebiy jehettin 1-isimning eniqlughuchisi we mena toldurghuchisi süpitide "Tengrining" yaki "teqdirning" menisini beridighan "Himmels" degen söz bilen, Burangha emes, melum zerbige qarshi turiwatqan, tengrining yardimige erishken bir xasiyet egisining herkitini temsil qilidighan zerbe berguchi, qarshi turghuchi, özini qoghdughuchi, erkin, hör, xuda yardem qilghan esker, perishte,putbol hujumchisi, erkinlikke entilguchi, algha qarap mangghuchi degendek menilernimu anglitidighan "Stürmer" degen sözdin terkip tapqan.)dur.
Germanchida melum ishni qilidighan ademni, shu kesip bilen atighanda Kesipni bildüridighan sözning arqigha "er" qoshumchisini qoshqandek, shu kesip bilen shughulinidighan ayallarni atighanda kesipi namning axirigha "er+in" qilip yazidighan Gerammatikiliq qayide bar.shunga kitap namigha yoqarqi atalghulerning germanchida ayallarni bildurup kelidighan "in" yeni ("Stürmer+in)ning peqetla Milliy dawagha, ayal qehrimanlargha, teximu eniq eytqanda Rabiye Qadirgha eng mas kelidighan atalghusini tallash yüzisidin, Kitapning ismi "Rabiye Qadir" Qoshumche ismi "Tengrining erkisi"(Xuda medet bergen, Xuda erkinlikke erishturgen, allaning eradisi bilen hujumgha ötken, bashqilargha bash egmigen, öz iradisi boyiche yashawatqan, degen menalarni beridu) dep, 3-qoshumche mewzuni öz petiche "Xitayning 1-nomurluq Düshminining bayanliri yaki özi heqqide eytqanliri" dep alduq.
Belkim bu maqala eng deslepte, u kitapning terjime nami supitide erkin metbuatta elan qilinghan tunji uchur bolsimu, beziler, eshu kichik ishtimu menmendanliq qilip,özliri qilghan ishning xataliqini bilip tursimu, toghrini etirap qilghusi kelmey, hedep u kitapning ismini Uyghurchida xata yaki Germanche eliwatidu.
Menche bu kitap Rabiye Qadirning Biograpiysi bolghanliqi üchün, Ktapni bundaq kitaplarni xelqarada atash enenisi boyiche ("Rabiye Qadir"-Tengrining Erkisi) dep atisaq yaxshi bolatti.Uyghurche maqala we yazmilarda "Rabiye Qadir" degen kitap yaki "Rabiye Qadirning biograpiysi" degendek shekillerde alghanda nurghun talash tartishtin xaliy bolattuq.Biz bu yerde Aleksandra xanimning kitapqa neme uchun bunche köp mawzu qoyiwetishining sewebi heqqide qisqiche toxtilimiz.
Eger Uyghur dawasi yaki Rabiye Qadir, bu kitap neshir qilinghandin keyin shu tilda oquydighanlargha bekla tonush shexis bolghan bolsa edi, kitap apturi yeziqchiliq adeti boyiche "Ruzwelt", "Istalin", "dalay lama" degendek "Rabiye Qadir" depla yezip qoyatti.Meqsetni, kitapning ichidikini teximu eniq anglitip, kishiler texi toluq anglap bolalmighan hadesilerni we ubyekitni teximu eniq tonushturush sewebidin kitapqa 2- we 3- mawzularnimu qoyghan.
Rabiye Qadir Uyghur tilida u kitapni oquydighanlar uchun natonush bolmighini uchun Kitapning ismini Uyghurche yazghanda "Rabiye Qadir" depla alsaq, ikkinchi, uchunchi isimlarni peqet, Axbarat, Neshriyar, tetqiqat we kitapni tonushturush qatarliq ishlarda ehtiyajgha yarisha shekilde qeliplashqan halda qollansaq, dep qaraymen.Meslen:Bu kitapning Uyghurche neshirige hazirlanghan muqawigha:Eng bashqa Kichik qara qilip "Aleksandra Kavelius" dep apturning ismini, isim asti, kitapning yoquri terepige bir siziq tartip andin "Tengrining Erkisi" dep ortahal chongluqta, uning astigha yeni muqawa ottursigha chong qara qilip "Rabiye Qadir" dep yazsaq, undin keyin muqawining asti teripi otturgha neshir qilghan neshriyatning ismini yazsaq, aptur we kitap ismi meselisi Uyghur neshiryatchiliqigha uyghun ilmiy bir terep qilinghan bolidu.Men bu pikirimni chet-eldiki xeli muhim bir ademge eytqan edim. Wetende bolghan bolsaq 90 yashliq ustazlirimizmu, teklipni hörmet qilip, eqilge uyghunken degen bolatti.Emma u kishining shunche sawatsizlarche bergen jawabidin, hetta men ilgiri tonuydighan adem belen sözlishiwatamdim yaki bir qara qursaq serke belenmu bilelmey qaldim. Uningdiki ademning mesxirisini qozghaydighan körenglik sewebidin belkim xeli pishkelliklerge uchraydighandek qilimiz.
Yighinchaqlighanda Kitap ismining Germanchidin uttur qilinghan terjimisi Rabiye Qadir-Tengrining Erkisi-Xitayning 1-numerliq düshminining bayani" bolsa eng uyghun bolup, apturning kitaptaki meqsidi Uyghur tilida eniq ipadilinidu.Bu mening oylighanlirim, bu kitapning mawzusini Uyghurchigha toluq we eynen bir-ikki söz bilen terjime qilghili bolmaydu, eng yaxshisi mening tekliwim we bashqilarning qip yürgenliri heqqide Alimlarning, kesip ehlilirining, pishqan ziyali we pishqedem inqilapchillirimizning köplep meslihetini elip, eng muwapiq kelidighan bir isim qoyush heqqide bash qaturup beqish kerek. Bu kitapning terjime ismini ilmiy bekitish, Milliy herkitimizdiki sel qarashqa bolmaydighan bir ish. Birqanche qara qursaq serkiler bundaq ishlarni özi xalighanche bir terep qilsa ishtin haman chataq chiqmay qalmaydu.Eng yaxshisi xelqimiz aldida osal bolup qalmaydighan ish qilayli!
__________ Korash Atahan
22/06/07 Gérmaniye
