Xitay Emdi Özbékistangha Kéngiyip Rusiyini Chetke Qéqishqa Bashlidimu?




Muxbirimiz Weli

2011-04-22



Özbékistan hazir xitayni qizghin qarshi aldi. Néfit, tebiiy gaz menbelirini xitayning échishigha we xitay téléwiziye-Radiolirini özbékistanda kéngeytip tarqitishqa qoshuldi.


Bash orgini londondiki maliye waqit gézitining bügünki xewiride bayan qilinishiche, xitay hazir özbékistangha zor miqdarda meblegh sélishni qarar qildi. Özbékistan özining néfit, tebiiy gaz bayliqlirini xitayning échishigha ruxset qildi. Shundaqla, xitayning téléwiziye, radiolirini özbékistanda kéngeytip tarqitishqa qoshuldi.



Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, özbékistan prézidénti kerimof yéqinda xitayni ziyaret qilghanda, xitay özbékistangha 1 milyard 500 milyon amérika dolliri qerz bérishni qarar qildi we kelgüside yene 5 milyard amérika dolliri qerz bérishke aldin wede berdi.



Amérika awazining bayan qilishiche, rusiye istratégiye tetqiqatchisi kurutof bügün, yillardin buyan rusiyining tesirini saqlap kéliwatqan ottura asiya döletlirining hazir, xitay bilen aktip munasiwet baghlashqa bashlighanliqidiki yoshurun amillarni tehlil qildi. Kurutofning qarishiche, kerimof bu qétim özbékistanning gherb teripidiki néfit we tebiiy gaz menbelirini xitayning échishigha yol qoyghan.



Hazir teminlewatqan tebiiy gaz, paxta, uran miqdarini köpeytishke qoshulghan. Kerimof yene xitay bilen özbékistandin xitaygha tebiiy gaz mangghuzidighan turuba liniyisining ikkinchi basquchluq qurulushi, xitay bilen özbékistanning tömür yollirini bir-Birige tutashturush pilani, xitay bilen özbékistan otturisidiki pulni atchot qilish mitoti qatarliq mesililerni muzakiriliship, axirqi hésabta peqet xitay nahayiti köp meblegh, qerz pul bermekchi bolghan tizimlikinila kötürüp qaytip keldi.



Kurutofning qarishiche, xitay hazir rusiyining ottura asiyadiki tesirini chetke qéqish pilanini, özi bilen chégrilinidighan qazaqistan, qirghizistan, tajikistanlardin ötüp, emdi özi bilen chégrilanmaydighan özbékistanghiche kéngeytti. Özbékistan prézidénti kerimofning bu qétimqi xitay ziyariti, del xitay hazir ottura asiyada özining tesir dairisini qedemmu-Qedem kéngeytiwatqanliqining belgisi.



Kurutofning bayan qilishiche, buningdin burun özbékistanning tebiiy gazgha bolghan éhtiyaji rusiyige tayinatti. Rusiye kapitalidimu özbékistanning énérgiye we xam eshyaliri muhim orunni igileytti. Emdi xitayning ottura asiyagha singip kirishige egiship, özbékistandiki bu halet özgerdi. Belki xitay hazir özbékistanning chong tayanchigha aylandi. Xitayning kungzi institutimu özbékistangha kirdi. Özbékistandin xitayning oqush puli bilen oquydighan adem sani yüzlep éshishqa bashlidi.



Kurutofning qarishiche, xitayning ottura asiya döletliri bilen bolghan munasiwiti hergiz «shinjangni muqim qilish» dégen mesilidin yiraqlap ketmeydu. Xitay buningdin burun, qazaqistan, qirghizistan, tajikistan qatarliq ottura asiya döletliridin, xitayning éghir zulumi astida qalghan uyghurlarning qarshiliq heriketlirini qollimasliqqa wede alghan idi. Bu döletlerning ichide özbékistanning tüzümi eng mustebit. Xitay bu döletning prézidénti kerimofni, sowét ittipaqi dewridin tartipla xitayning qedinas dosti dep atap kéliwatidu.



Xitay reisi xu jintaw bu qétim kerimofqa yene, ottura asiyadiki we shinjangdiki sherqiy türkstanchilarning hemmisini qetiy basturush kérek, dep körsetti.



Gerche özbékistanda uyghurlarning emeliy sani bashqa stanlargha qarighanda eng köp bolsimu, emma kerimuf xu jintawgha, yillardin buyan xitayning uyghurlarni cheklishi intayin muweppeqiyetlik boldi, hazir özbékistandimu uyghurlarning küchi, qazaqistanlargha qarighanda intayin ajiz, dep chüshendürdi.



http://www.rfa.org/uyghur/mulahize/ozbekistan-xitay-04222011184604.html/story_main?encoding=latin

Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.