Pen xungshyang: "Merkizi Hökümet Alahide Rayon Asasiy Qanuni Modélini Oyliship Béqishi Kérek"

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-29

Biz tünügünki programmimizda," ottura jenub milletler uniwérsitéti"ning dotsénti pen xungshyangning xitaydiki yerlik aptonomiye qanun belgilimiliri heqqidiki maqalisining, deslepki bölümi, "xitayda heqiqiy aptonomiye hoquqliri qararlashturulmighanliqining sewebliri" qismini anglatqan iduq. Bügünki programmimizda muxbirimiz méhribanning teyyarlishida, maqalining dawami xitayda aptonomiye hoquqlirini kapaletke ige qilishning aldinqi sherti xitayning "asasiy qanuni" hem "milliy aptonomiye qanunigha tüzitish kirgüzüsh" qismini anglaysiler.


Pen xungshyang maqalisining kéyinki qismida, xitayda aptonomiye dep atalghan, emma hazirghiche aptonomiye hoquqliri heqiqiy kapaletke ige qilinmighan 5 aptonom rayonning " hoquq dairisini qanuni kapaletke ige qilishning aldinqi sherti, aldi bilen xitayning hazirqi dölet tüzülmisige özgertish kirgüzüsh ikenlikini otturigha qoyghan.

Pen xungshyang xitay döliti qurulghan 60 yil ichidimu, herqaysi aptonom rayonlarda, " aptonom rayonning özige xas yerlik qanun belgilimilirining tüzülüp bolalmasliqi hem jaylarda heqiqiy haldiki aptonomiye hoquqlirining emeliyleshmigenliki heqqidiki seweblerni izahlighandin kéyin, özining herqaysi aptonom rayonlarning yerlik qanun - Belgilimilirini tüzüp chiqishni kapaletke ige qilish heqqidiki layihisini mundaq nuqtilargha yighinchaqlighan.

" 1 - Aldi bilen " asasiy qanun" hem " milliy aptonomiye qanuni"gha tüzitish kirgüzüsh kérek. Yeni hazirqi memuri bashqurush tüzümini asas qilghan, merkizi hökümet bilen yerlik aptonom rayonlarning hoquq dairisi tüzümini, qanuniy belgilimiler asasida qanunlashturulghan merkez hem yerlikning hoquq dairisi tüzümige özgertish kérek. Yeni xitayning hazirqi dölet tüzülmisidiki "awwal testiqlash, andin yolgha qoyushni qarar qilish"tüzümini, " awwal herqaysi jaylarda sinap yolgha qoyush, andin omumlashturush" tüzümige özgertish kérek."

Aptor özining bu teklipni otturigha qoyush arqiliq yetmekchi bolghan nishanini chüshendürüp mundaq yazidu.

"Bu xil usulni qollanghanda, ilgiriki yillarda yüz bérip kéliwatqan, merkizi hökümetning menpeetini chiqish qilidighan, memliketlik xelq qurultiyi daimiy komitétidikilerning, herqaysi aptonom rayonlar yollighan aptonom rayonluq yerlik qanun belgilimilerge nisbeten, awwal dölet ishliri kabéntining testiqidin ötüshni saqlash, mesililerge peqet dölet menpeeti nuqtisidinla qarap, yerlikning teleplirini biraqla ret qiliwétishning aldini alghili bolidu. Shundaqla aptonom rayonlarning bu xil yerlik aptonomiye qanun - Belgilimilirini, öz yéride bir mezgil sinaq qilip yolgha qoyush arqiliq, yerlik aptonom rayonlarda dölet belgiligen qanun dairiside turup, özining yerlik hoquq - Menpeetlirini belgilep chiqish ishenchini urghutqili bolidu. Yerlik belgiligen qanun - Belgilimilerni awwal sinap yolgha qoyush pursiti yaratqili bolidu. Ene shu chaghdila xitaydiki " milliy aptonomiye qanuni " barghanche mukemmelliship, aptonom rayonlarning hoquq menpeetimu asasiy qanun dairisi ichide heqiqiy kapaletke ige bolidu. Buning üchün yenila xitayda hazir yürgüzülüp kéliwatqan " asasiy qanun"diki maddilargha tüzitish kirgüzüsh kérek. Döletni siyaset boyiche emes, belki qanun boyiche bashqurushni emelge ashurush kérek."

" 2 - Bundin kéyin merkizi hökümet bilen yerlik aptonom rayonlarning hoquq dairisi hem menpeetige chétilidighan mesililerde, xelq qurultiyi dölet belgiligen " asasiy qanun" hem " milliy aptonomiye qanuni"diki maddilargha asasen, öz aldigha musteqil qarar chiqirishni emelge ashurush kérek. Hazir yolgha qoyuluwatqan, xelq qurultiyi qarar élishtin burun, awwal dölet ishliri kabéntidiki munasiwetlik bashliqlarning ruxsitini élish tüzümini emeldin qaldurush kérek. "

"3 - Merkizi hökümet bilen yerlik aptonom rayonlar otturisidiki menpeet munasiwitide, choqum uzun muddet ünüm béridighan ortaq meydan hazirlinishi kérek. "

Aptor bu teklipni otturigha qoyushtiki sewebni mundaq izahlighan:

"Merkizi hökümet bilen yerlik aptonom rayonlar oxshimaydighan menpeet obyékti. Merkizi hökümet mesililerni hel qilishta her waqit pütün dölet menpeetini chiqish qilidu, halbuki yerlik aptonom rayon bolsa, ashu aptonom rayonning menpeeti nuqtisidin mesililerni tehlil qilidu. Ene shundaq bolghan iken, yerlikning iqtisadiy menpeeti hem siyasiy hoquq mesilisige chétilidighan mesilide, merkizi hökümet yerlik aptonom rayonlargha qarita siyasiy jehettin ishinish, iqtisadiy jehettin menpeet bérish, milliy aptonomiye qanunida belgilengen nizamlargha emel qilishi kérek. Ene shu chaghdila merkez bilen yerlikning menpeet munasiwitide, uzun muddetlik eminlik berpa qilghili bolidu."

Aptor maqalisining xulase qismida, bu 60 yildin buyan xitay dölitide, herqaysi aptonom rayonlarning yerlik qanun - Belgilimilirining téxiche tüzülüp bolunmasliqini we yerlik aptonom rayonlarning heqiqiy aptonomiye hoquqining emeliyleshmigenlikini, ochuq - Ashkara halda xitay kommunist partiyisining sewebidin bolghan démigen bolsimu, emma herqaysi aptonom rayonlar tüzgen qanun - Belgilimilerning "dölet ishliri kabénti"," merkizi hökümet rehberliri"ning testiqlimighanliqi sewebidin yolgha qoyulush imkaniyitige érishelmigenlikini otturigha qoyghan.

"Hazirghiche talash - Tartish boluwatqan mesililer, merkizi hökümetning muhim mesililerde memuri jehettin höjjet chüshürüsh, ruxset bérish, buyruq chüshürüsh, bikar qilish usullirini qollinip, döletning aptonomiye qanunida belgilengen qanunlargha xilap haldiki heriketlerde bolghanliqida ipadilenmekte. Netijide yerlik aptonom rayonlarning döletke sunghan teklipliri köpinche chaghlarda merkizi hökümetning testiqlishidin ötmey ijra qilinish imkaniyitige érishelmidi!"

Aptor yene, xitay merkizi hökümet rehberlirige, xitaydiki hazirqi 5 aptonom rayonning yerlik aptonomiye qanun - Belgilimilirini belgileshte, xitaydiki alahide rayon dep atalghan " xongkong" hem " awmin"de hazir yolgha qoyuluwatqan" alahide rayon asasiy qanuni" modélini oyliship béqishni tewsiye qilghan.

" Eger kompartiye rehberlikidiki merkizi hökümet, memliketlik xelq qurultiyi, dölet ishliri kabéntidiki muhim rehberler, ehmiyet bérip, herqaysi aptonom rayonlardiki xelq qurultayliri birlikte, xongkong hem awminning yerlik asasiy qanunidiki belgilimilerdin örnek élip, qalghan besh aptonom rayonning yerlik qanun - Nizamlirini tüzüsh ishigha kirishse, ishinimenki, memlikitimizde " yerlik aptonomiye qanun - Belgilimiliri"ni tüzüsh ishini 5 yilgha qalmayla tamamlighili bolidu."
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/alahede-rayun-qanuni-07292010210007.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.