Women Killed, Children Captured In Standoff
2011-12-30
Women and children were among a group of Uyghurs confronted by authorities while fleeing China.
New details emerging from China’s northwestern Uyghuristan (Xinjiang) region indicate that at least two of seven ethnic Uyghurs killed in a confrontation with police were women, and that children as young as seven years old were among those detained following the violence.
Police in the southern city of Hotan shot and killed seven "terrorists" who had “taken two hostages” on Wednesday, according to the Xinjiang regional Communist Party propaganda office.
Reports varied on the total number of people taken into custody following the incident in Mukula village, with some saying as few as four and others as many as eight.
“Two of the seven people killed by the police in the mountains were women. They are 29-year-old Burabiye Anduqadir and Buzohre Seydehmet. Their bodies are being held by the county Public Security Bureau,” Mukula village chief Minever Ehmet told RFA on Thursday.
“The four captives are children aged seven to 17 years of age. One child is an elementary school student in second grade. They are being interrogated by the county.”
When asked about the condition of the seven year old child, Ehmet said he was “still alive,” implying that he may have been severely injured in the shooting.
It was unclear whether any children were among those killed by police.
Beijing has often said that its primary terrorism threat comes from the Uyghuristan (Xinjiang) region, where Uyghurs, a Turkic-speaking Muslim people, resent Chinese rule and controls on their religion, culture and language.
A police source had also told RFA earlier Thursday that the deputy police chief of Hotan’s Pishan county was stabbed to death during the confrontation.
According to the Mukula village chief, local officials have been working hard to hold back details from the family members of the slain Uyghurs.
Ehmet said authorities had been keeping details of the incident under wraps in order to “maintain stability” in the community. He said the village was under a security clampdown.
“Officials and police are focusing on working to prevent any reactionary incident from the families and relatives of those killed. In order to maintain stability during the funeral, officials have been talking with the families and explaining why the police fired on them.”
Seeking religious freedom
Memet Eziz Hapiz, chief of the No. 8 hamlet of Mukula village, said many of those killed and detained were from his jurisdiction.
“Two of the dead were from my hamlet. Their names are Ablikim Abduqadir, 40, and Hebibulla Abduqadir, 26. I believe that at least two of the captives are from my hamlet, but I have not yet been informed by officials because of the ongoing investigation.”
Hebibulla Abduqadir had been previously detained, he said. Two years ago he was held for three months after he attended an “illegal” religious class in Artush city.
"All of them were firm in their religious beliefs and liked to live according to their beliefs. That is why they were unhappy and unsatisfied with the country's religious policy. “
He said the group had been attempting to flee to a foreign country where they could practice their religion unhindered when they were confronted by police. Pishan county lies on the southern edge of the vast Taklamakan desert near the border with India and Pakistan.
Border attempt
A police officer from the Pishan county Public Security Bureau confirmed to RFA in a phone interview that the group had been trying to leave China.
"The 'traitors' tried to illegally cross the border and seek political asylum from an enemy country," he said.
The officer said that most of the group members were from Mukula village and that the police had acted to block them based on information they had obtained about their travel plans.
“The police reached them at the mountain near Qoshtagh village. At first, they were treated very nicely—the officers simply asked that they give up their plan and return to the village—but the traitors refused and got into an argument with them,” he said.
“Then they stabbed [police officer] Adil Abduweli, just because of he caught one of the women. After that, our armed forces took over and conducted the operation. One traitor escaped and we are in the midst of an operation to capture him."
The officer said that he was not present at the incident, but had heard the information from his coworkers at the Public Security department. He then hung up without giving his name.
A resident of Mukula village confirmed that the group of Uyghurs planned to travel to a neighboring country.
“Recently, village officials and police officers had made a lot of trouble for people who were more firm in their religious beliefs,” the villager said, implying that the group meant to leave China to apply for refugee status in another country.
“The fight between the [deputy] police chief and the fleeing group started after the officer caught one of the group member’s wives.”
Reported by Shohret Hoshur for RFA’s Uyghur service. Translated by Shohret Hoshur. Written in English by Joshua Lipes.
http://www.rfa.org/english/news/uyghur/standoff-12302011172046.html
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved
Monday, December 12, 2011
Sherqitürkistan Xelqining 12-Dikabir Yashlar Bayrimigha Qutluq Bolsun!
Buningdin 26 yil awal yeni 1985-yili 12-Ayning 12-Küni Millitimizning zulumgha bash egmes, azatliq we hüriyiti üchün üzlüksiz küresh qilish enenisige ige Aliy mekteplerde oquwatqan munewer qiz- yigitliri Xitay tajawuzchillirining milliy mustemlikisi we qulluq tüzümige qarshi qozghulup, kochilargha chiqip namayish qilip, Xitay hökümitining Sherqitürkistanda berpa qilghan hakimiyet binasini bir qétim qattiq tewritiwetkenidi. Sherqitürkistanning munewer qiz-yigitliri Xitay tajawuzchilirigha “Weten bizning, Wetinimdin chiqip ket !”, dep warqirisa, untulghan bu tupraqtin ümidini kesken pütün dunyagha “Bu wetenning warisi biz!Qul bolmaymiz!”dep jakarlidi. Shu qutluq kündin bashlap xelqimiz bu künni yashlar bayrimi süpitide xatirlep kelmekte!
Bu qétimqi herket Sherqitürkistan Uniwérsititini merkez qilip shu yili 12-Ayning 10-we 11- küniliri bashlanghan bolsa 12-küni resmiy yoquri dolqungha kötürülüp, awal eziz wetinimizning bashbaliqi Ürümchidiki barliq Aliy we ottura téxnikum mekteplirige andin 19-künigiche bolghan arliqta wetinimizning shimaliy we jenubidiki Ghulja, Qaramay, Altay , Aqsu, Qeshqer, Hoten we Qumul qatarliq sheherlergiche kingiyip yerlik qonchaq hökümetlerni qattiq sarasimge séliwetti.
Shu qétimqi herketke Uyghurlardin bashqa yene qérindash milletlerning oghol-qizlirimu bir yaqidin bash, bir yengdin qol chiqirip, ottek qizghin we yüksek jasaret bilen qatniship, özlirining xitay hökümitige bolghan ghezep-nepritini, ana weten we Uyghur xelqige bolghan hésidashliqini hem halal süt bergen weten-millet aldidiki wijdaniy buruchini ada qildi.
Sherqitürkistan yashliri 1)Xitaylar wetinimizdin chiqip ketsun!, 2) Sherqitürkistanning yerasti we yerüsti bayliqi bizning!, 3) Sherqitürkistanliqlargha qaritilghan pilanliq tughut toxtutulsun!, 4)Milliy maaripimiz eslige keltürülsun!, 5)Sherqitürkistanda Atum bombisi siniqi toxtutulsun!, 6) Sherqitürkistanda erkin we démokrattik saylam tüzümi yolgha qoyulsun!, 7)Xitay aqqunlirining wetinimizni ayaq-asti qilishigha yol qoymaymiz!, 8)Bizge démokratiye kérek!, 9)Bizge azatliq kérek! degen shuarlarni towlap mustemlike astida yashawatqan mezlum xelqimizning yürek sadasini weten asminida jaranglatti.
Bu herket Sherqitürkistanda ikkinchi jumhuriyitimiz qurulghandin kéyin élip bérilghan herket programmisi éniq, siyasiy ghayisi rushen, pütün Sherqitürkistanda 20 mingdin artuq kishi ishtirak qilghan külimi zor, tesiri küchlük we düshmenge zerbe bérishchanliqi eng uzaqqa sozulghan, weten ichi we weten siritida shuningdin kéyin barliqqa kelgen barliq qarshiliq körsütish herketlirige meniwiy herketlendürgüch küch bolup qalghan bir qetimliq yashlar inqilawi bolup , elbette menggü xatirleshke erziydu.
1985-yili 12-dikabirda Sherqitürkistan yashlar herkiti partilighandin kéyin milliy herkitimiz tarixidiki yéngi sehipe échildi. Shu inqilap tupriqida apiride bolghan 20,000 din artuq istiqlal uruqi kölümi 2 milyon kuwadirat kilométirdin ashidighan muqeddes wetinimizning chet-yéza qishlaqlirigha sürgün qiliwétildi. Ular özining kindik qéni tökülgen tupraqlarda chetke qéqildi, xorlandi we kemsitildi. Bundaq bir rehimsizlik ularning qelbidiki milliy öchmenlik otini téximu yélinjitip, keyni-keynidin yétiliwatqan ewlatlirimizgha kam bolsa bolmaydighan jenggiwar oqutquchilar qoshunini yétildürüp berdi. Ular xelqimizning 30 yilliq yürek qéni bedilige yitiship chiqqan ghayet zor bir ziyalilar qoshuni bolup, xelqimizge bolupmu yash ösmürlerge 26 yildin béri Sherqitürkistan 12.dikabir yashlar herkitining idiologiyesi we siyasiy ghayisini iptixar we pexirlinish tuyghusi bilen anglitip, we her yili 12-Dikabirda oxshimighan paaliyetlerni teshkillep, shu qétimqi herketni bayram süpitide xatirlep yéngi ewlatlarning qelbide meshel bolup yanmaqta we weten ichi hem siritidiki milliy herkitimizde mushkul wezipilerni üstige élip, chishini-chishigha chishlep, yükning éghirini kötürüp sepning aldida mangmaqta!
Shu qétimqi weqege qatnashqanlar zulumdin rohi pükülgen Sherqitürkistan xelqining meniwiyitige melhem bolghan bolsa, araq-arqidin yitiship chiqiwatqan Sherqitürkistan yashlirining wetenperwerlik, milletperwerlik, qerindashliq, birlik, ittipaqliq rohini tawlap kélichekke ümid we ishench bilen qaraydighan kishlik qarashni tikliwélishigha xasiyetlik bulaq bolup kelmekte.Ular hazir piship yétildi, xitaylarning qorquwatqan yéri del bu.Hazir ularni milly dawadin uzaqlashturush we yétim qaldurush oyuni oyniliwatidu!Xelqimiz her waqit segek bolishi kérek!
Biz Sherqitürkistan Sürgündiki Hökümet bolush süpitimiz bilen Shanliq 12-dikabir yashlar herkitining barliq ishtirakchillirigha aliy ihtiramimizni bildürimiz we ularni wetenning kélichigi, milletimizning hürliki üchün xéyim-xeter we japa-musheqetlerdin qorqmay, téximu ittipaqliship küresh qilip, küchlük düshmen üstidin ghelbe qilishqa chaqrimiz!
Hey 12-dikabir yashliri yük silerning üstünglarda idi, téximu éghirlashti, siler millitimizning méngisi we soqup turghan yüriki!Bu xelq yaxshi bolsun, yaman bolsun özenglarning pushti!Ular silerdin nimilerni kütiwatidu obdan bilisiler, silerning eqiliy bayliqinglarning we maddiy bayliqinglarning hetta tomurunglarda éqiwatqan issiq qéninglarning heqiqi igisi bolghan xelqinglargha nezer tashlanglar! Hey 12-dikabir yashliri xelqimiz silerni heqiqi dada bolghanda weten azat bolidu, démigenmidi!?Ularni tashlimanglar, yaxshi-yaman künlerde ularning yénida bolunglar!Ulargha yol bashlanglar!
Bu azaqqa sozulghan, aghriq azabigha tolghan we éghir bedellerni töleshke bexish étilgen muqeddes yolda Xitaylar emes siler haman bir küni ghelbe marshini yangritisiler! Siler Sherqitürkistanning asminida yélinjap turghan ümid yultuzi! Ay-yultuzluq kök bayraq silerning yürek qéninglar bedilige uzaqqa qalmay tengritéghi üstide lepildeydu!
Sherqitürkistan Sürgündiki Hökümiti
12-Dikabir 2011 Gérmaniye
Uyghurorgan@gmail.com
http://eastturkistaninfo.com/2011/12/11/sherqiturkistan-12-dikabir-yashalar-bayrimigha-qutluq-bolsun/
Buningdin 26 yil awal yeni 1985-yili 12-Ayning 12-Küni Millitimizning zulumgha bash egmes, azatliq we hüriyiti üchün üzlüksiz küresh qilish enenisige ige Aliy mekteplerde oquwatqan munewer qiz- yigitliri Xitay tajawuzchillirining milliy mustemlikisi we qulluq tüzümige qarshi qozghulup, kochilargha chiqip namayish qilip, Xitay hökümitining Sherqitürkistanda berpa qilghan hakimiyet binasini bir qétim qattiq tewritiwetkenidi. Sherqitürkistanning munewer qiz-yigitliri Xitay tajawuzchilirigha “Weten bizning, Wetinimdin chiqip ket !”, dep warqirisa, untulghan bu tupraqtin ümidini kesken pütün dunyagha “Bu wetenning warisi biz!Qul bolmaymiz!”dep jakarlidi. Shu qutluq kündin bashlap xelqimiz bu künni yashlar bayrimi süpitide xatirlep kelmekte!
Bu qétimqi herket Sherqitürkistan Uniwérsititini merkez qilip shu yili 12-Ayning 10-we 11- küniliri bashlanghan bolsa 12-küni resmiy yoquri dolqungha kötürülüp, awal eziz wetinimizning bashbaliqi Ürümchidiki barliq Aliy we ottura téxnikum mekteplirige andin 19-künigiche bolghan arliqta wetinimizning shimaliy we jenubidiki Ghulja, Qaramay, Altay , Aqsu, Qeshqer, Hoten we Qumul qatarliq sheherlergiche kingiyip yerlik qonchaq hökümetlerni qattiq sarasimge séliwetti.
Shu qétimqi herketke Uyghurlardin bashqa yene qérindash milletlerning oghol-qizlirimu bir yaqidin bash, bir yengdin qol chiqirip, ottek qizghin we yüksek jasaret bilen qatniship, özlirining xitay hökümitige bolghan ghezep-nepritini, ana weten we Uyghur xelqige bolghan hésidashliqini hem halal süt bergen weten-millet aldidiki wijdaniy buruchini ada qildi.
Sherqitürkistan yashliri 1)Xitaylar wetinimizdin chiqip ketsun!, 2) Sherqitürkistanning yerasti we yerüsti bayliqi bizning!, 3) Sherqitürkistanliqlargha qaritilghan pilanliq tughut toxtutulsun!, 4)Milliy maaripimiz eslige keltürülsun!, 5)Sherqitürkistanda Atum bombisi siniqi toxtutulsun!, 6) Sherqitürkistanda erkin we démokrattik saylam tüzümi yolgha qoyulsun!, 7)Xitay aqqunlirining wetinimizni ayaq-asti qilishigha yol qoymaymiz!, 8)Bizge démokratiye kérek!, 9)Bizge azatliq kérek! degen shuarlarni towlap mustemlike astida yashawatqan mezlum xelqimizning yürek sadasini weten asminida jaranglatti.
Bu herket Sherqitürkistanda ikkinchi jumhuriyitimiz qurulghandin kéyin élip bérilghan herket programmisi éniq, siyasiy ghayisi rushen, pütün Sherqitürkistanda 20 mingdin artuq kishi ishtirak qilghan külimi zor, tesiri küchlük we düshmenge zerbe bérishchanliqi eng uzaqqa sozulghan, weten ichi we weten siritida shuningdin kéyin barliqqa kelgen barliq qarshiliq körsütish herketlirige meniwiy herketlendürgüch küch bolup qalghan bir qetimliq yashlar inqilawi bolup , elbette menggü xatirleshke erziydu.
1985-yili 12-dikabirda Sherqitürkistan yashlar herkiti partilighandin kéyin milliy herkitimiz tarixidiki yéngi sehipe échildi. Shu inqilap tupriqida apiride bolghan 20,000 din artuq istiqlal uruqi kölümi 2 milyon kuwadirat kilométirdin ashidighan muqeddes wetinimizning chet-yéza qishlaqlirigha sürgün qiliwétildi. Ular özining kindik qéni tökülgen tupraqlarda chetke qéqildi, xorlandi we kemsitildi. Bundaq bir rehimsizlik ularning qelbidiki milliy öchmenlik otini téximu yélinjitip, keyni-keynidin yétiliwatqan ewlatlirimizgha kam bolsa bolmaydighan jenggiwar oqutquchilar qoshunini yétildürüp berdi. Ular xelqimizning 30 yilliq yürek qéni bedilige yitiship chiqqan ghayet zor bir ziyalilar qoshuni bolup, xelqimizge bolupmu yash ösmürlerge 26 yildin béri Sherqitürkistan 12.dikabir yashlar herkitining idiologiyesi we siyasiy ghayisini iptixar we pexirlinish tuyghusi bilen anglitip, we her yili 12-Dikabirda oxshimighan paaliyetlerni teshkillep, shu qétimqi herketni bayram süpitide xatirlep yéngi ewlatlarning qelbide meshel bolup yanmaqta we weten ichi hem siritidiki milliy herkitimizde mushkul wezipilerni üstige élip, chishini-chishigha chishlep, yükning éghirini kötürüp sepning aldida mangmaqta!
Shu qétimqi weqege qatnashqanlar zulumdin rohi pükülgen Sherqitürkistan xelqining meniwiyitige melhem bolghan bolsa, araq-arqidin yitiship chiqiwatqan Sherqitürkistan yashlirining wetenperwerlik, milletperwerlik, qerindashliq, birlik, ittipaqliq rohini tawlap kélichekke ümid we ishench bilen qaraydighan kishlik qarashni tikliwélishigha xasiyetlik bulaq bolup kelmekte.Ular hazir piship yétildi, xitaylarning qorquwatqan yéri del bu.Hazir ularni milly dawadin uzaqlashturush we yétim qaldurush oyuni oyniliwatidu!Xelqimiz her waqit segek bolishi kérek!
Biz Sherqitürkistan Sürgündiki Hökümet bolush süpitimiz bilen Shanliq 12-dikabir yashlar herkitining barliq ishtirakchillirigha aliy ihtiramimizni bildürimiz we ularni wetenning kélichigi, milletimizning hürliki üchün xéyim-xeter we japa-musheqetlerdin qorqmay, téximu ittipaqliship küresh qilip, küchlük düshmen üstidin ghelbe qilishqa chaqrimiz!
Hey 12-dikabir yashliri yük silerning üstünglarda idi, téximu éghirlashti, siler millitimizning méngisi we soqup turghan yüriki!Bu xelq yaxshi bolsun, yaman bolsun özenglarning pushti!Ular silerdin nimilerni kütiwatidu obdan bilisiler, silerning eqiliy bayliqinglarning we maddiy bayliqinglarning hetta tomurunglarda éqiwatqan issiq qéninglarning heqiqi igisi bolghan xelqinglargha nezer tashlanglar! Hey 12-dikabir yashliri xelqimiz silerni heqiqi dada bolghanda weten azat bolidu, démigenmidi!?Ularni tashlimanglar, yaxshi-yaman künlerde ularning yénida bolunglar!Ulargha yol bashlanglar!
Bu azaqqa sozulghan, aghriq azabigha tolghan we éghir bedellerni töleshke bexish étilgen muqeddes yolda Xitaylar emes siler haman bir küni ghelbe marshini yangritisiler! Siler Sherqitürkistanning asminida yélinjap turghan ümid yultuzi! Ay-yultuzluq kök bayraq silerning yürek qéninglar bedilige uzaqqa qalmay tengritéghi üstide lepildeydu!
Sherqitürkistan Sürgündiki Hökümiti
12-Dikabir 2011 Gérmaniye
Uyghurorgan@gmail.com
http://eastturkistaninfo.com/2011/12/11/sherqiturkistan-12-dikabir-yashalar-bayrimigha-qutluq-bolsun/
Saturday, December 10, 2011
Muhemmed Imin Bughraning Yapon Diplomatliri Bilen Élip Barghan Munasiwetliri
Ixtiyariy muxbirimiz Arslan
2011-12-07
Yaponiyining 1934-Yili 11-Aydin 1938-Yilighiche bolghan mexpiy arxiplirining ichide yaponiyining kabulda turushluq bash elchisi bilen muhemmed imin bughraning söhbet xatirisi kishilerning diqqitini tartqan.
RFA/Arslan
Muhemmed imin bughra (1901-1965)
Yéqinda istanbulda ötküzülgen sherqiy türkistan jumhuriyetlirini xatirilesh yighinida, enqere uniwérsitéti til-Edebiyat fakultétining oqutquchisi doktor erkin emet, merhum lider muhemmed imin bughraning eyni zamanda yapon diplomatliri bilen yézishqan xet-Chekliri toghrisida, yaponiye metbuatlirida élan qilinghan arxiplargha tayinip turup yazghan tetqiqat maqalisini oqup ötti. Bu maqalide merhum lider muhemmet imin bughraning afghanistanda turup élip barghan paaliyetliri, yaponiye qatarliq bashqa döletler bilen élip barghan diplomatiye munasiwetliri we yézishqan xet-Chekler toghrisida toxtaldi.
Doktor erkin emet muhemmet imin bughra toghrisida yazghan tetqiqat maqalisini oqup ötti. 2011-Yili dékabir, türkiye
Yéqinda yaponiye 1930-1940-Yillar arisidiki mexpiy arxiplirini tetqiqatchilargha achqan. Bu arxiplarning arisida eng diqqet tartqan arxip bolsa, 1934-Yili 11-Aydin 1938-Yilighiche bolghan ariliqta, yaponiyining kabulda turushluq bash elchisi bolup wezipe ötigen kitada masamoto bilen muhemmed imin bughraning söhbet xatirisi. U bu heqtiki tunji télégrafni yaponiyining tashqi ishlar ministiri xiratogagha ewetken bolup, u télégrafta mundaq déyilgen: «xoten emiri öz wetinining chégrasida ghérib halette yashimaqta». Bash elchi 1936-Yili 1-Ayning 15-Küni yaponiye tashqi ishlar ministirliqigha yollighan télégrafta, muhemmed imin bughraning afghanistangha kelgenlikini, muhemmed imin bughraning pütkül sherqiy türkistan xelqining yaponlargha chongqur hörmet bilen qaraydighanliqini bildürgenlikini, manjuriyining musteqilliqining, uyghur xelqige chong bir ilham menbesi bolghanliqini, shuning üchün sherqiy türkistandiki sowét küchlirini qoghlap chiqirishqa közi yetkenlikini, shuning üchün yaponiyidin afghanistan wasitisi arqiliq 5000 dane miltiq, 100 dane aptomat bérishni telep qilghanliqini bildürgen.
Bash elchi kitada masamotu muhemmed imin bughraning, «öz küchimiz bilen sowét ittipaqining küchlirini zéminimizdin qoghlap chiqirimiz» dégen sözige tayinip turup, 1936-Yili 5-Ayning 4-Küni yaponiye tashqi ishlar ministiri arita xachirogha, uyghurlarning ruslargha bolghan nepritini bildürgen bir télégraf yollighan. Télégrafta mundaq déyilgen:
«Sherqiy türkistanning weziyiti yaponiye üchün nahayiti paydiliq. Engliye bilen sowét ittipaqi nahayiti passip weziyette, chünki yaponiye asiyada birdin -Bir küchlük dölet bolghanliqi üchün asiyadiki pütkül milletlerning ümid nuri bolmaqta. Bu yerde wezipe ötigen jeryanda yaponiyining ottura asiya milletliri üchünmu bir ümid menbesi bolghanliqini hés qiliwatimen.»
Yaponiye tashqi ishlar ministirliqining arxiplirida muhemmed imin bughraning köpligen qolyazma mektupliri bar. Bularning köpinchisi yaponchigha terjime qilinghan. Bu mektuplarning arisida, shinjang islahat pilani dégen namda bir mektup bolup, bu mektupta mundaq yézilghan:
«Sherqiy türkistan uzun yillardin biri xitaylar teripidin ishghal qilinghan weziyette. Sherqiy türkistan xelqining pütkül heq-Hoquqliri tartiwélindi. Oxshash waqitta sowét ittipaqi hökümiti ürümchidiki xitay hakimiyitige yardem qilish bilen birge, xelqimiz arisida hiyligerlik bilen teshwiqat qilish arqiliq xelqimizning birlik we barawerlikini buzmaqta. Sherqiy türkistanda kommunistlarning tesiri barghanche ashmaqta. Xelq arisida chong özgirishler we palaketler otturigha chiqiwatidu, bügünki künde dunyada sherqiy türkistanni oylaydighan peqet yaponiye qaldi.»
Muhemmed imin bughra yaponiye hökümitige yazghan mektuplar arisida, yaponiye armiyisi sherqiy türkistangha kirgendin kéyin, uyghurlarning qandaq yardem qilidighanliqi toghrisida tepsiliy toxtalghan. Muhemmed imin bughra bu heqtiki doklatida mundaq yazghan:
1.-Sherqiy türkistandiki kommunist küchlirige resmiy bolmighan yollar bilen hujum qilinidu.
2.-Sherqiy türkistangha kirgen yaponiye armiyisi bilen birlikte urush qilip, düshmenning arqa sépige zerbe béridu. Yaponiye armiyisining algha ilgirilishi üchün pütkül sharaitlarni ishqa salidu.»
Muhemmed imin bughra bashqa bir doklatida yene yaponlarning yardimi bilen sherqiy türkistan musteqil bolghan teqdirde, yaponlargha qandaq payda élip kélidighanliqini ochuq halda yézip yaponiyige yollighan. Bu heqte u doklatta mundaq déyilgen:
1.-Yaponiye hökümitining yardimi bilen sherqiy türkistan hökümiti qurulidu. Sherqiy türkistan hökümitini bashquridighan kishiler sherqiy türkistan xelqi arisidin saylap chiqilidu. Her ish saylam bilen élip bérilidu.
2.-Sherqiy türkistan bixeterlik küchlirige yaponiyining yardimi bilen herbiy meshiq ögitilidu.
3.-Sherqiy türkistandiki yer asti we yer üsti bayliqlirining ishlepchiqirilishi. Sanaet, qurulush, tömür yol, qoruqluq yol we köwrük yasash dégenge oxshash qurulushlarda yaponiyining yardimige éhtiyaj bolidu.
Muhemmed imin bughra yaponiye hökümitige yollighan doklatning axirida, yuqirida otturigha qoyulghan telepler emeliyleshken teqdirde, sherqte manjular, otturida mongghullar we gherbte sherqiy türkistan arqiliq rus kommunistlirini qorshaw astigha élip, yawru-Asiyada yaponiyini merkez qilghan chong bir küch otturigha chiqidu, dep eskertken.
Muhemmed imin bughra afghanistangha kelgen deslepki yillarda yaponiyining kabuldiki elchisi kitada masamotu bilen yaxshi munasiwet qurghan we yaponiyidin köp ümid kütken bolsimu, netije körülmigendin kéyin pikrini özgertkenlikini körüwalghili bolidu.
Muhemmed imin bughra siyasiy hayatim dégen maqaliside mundaq yazghan:
«Xitay-Yaponiye urushi yüz bergende bezi kishiler manga, yaponlar bilen birlikte heriket qilish kéreklikini tewsiye qildi. Emma men buni muwapiq körmidim. Chünki yaponlarning yardimi bilen yurtimizni qutuldurushni texmin qilmidim. Eger mumkin bolghan teqdirde bu, xojayin almashturushtin bashqa bir ish bolmaydighanliqini oylap yettim. Sherqiy türkistan u dewrde xitay, rus we yaponlarning tehditi astida idi. Démek sherqiy türkistan, yolwas, éyiq we börining otturisida qalghan qoygha oxshaytti. Bundaq weziyettiki qoy elwette eqlini ishqa sélip, eng ajiz düshmenning qollishigha érishishni, hayatini qutuldurush üchün ajiz düshmen bilen birlishishni xalaydu.»
Muhemmed imin bughra hindistan we afghanistanda wetinining musteqilliqi üchün chong tirishchanliq körsetken. Dunya weziyitining chetelde chong ish qilishqa muwapiq bir weziyet bolmighanliqini chüshinip yetken we xitaygha qaytishqa mejbur qalghan.
http://www.youtube.com/watch?v=_QzHCgL3Xg0&feature=related
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhemmet-imin-bughra-12072011144148.html/story_main?encoding=latin
Ixtiyariy muxbirimiz Arslan
2011-12-07
Yaponiyining 1934-Yili 11-Aydin 1938-Yilighiche bolghan mexpiy arxiplirining ichide yaponiyining kabulda turushluq bash elchisi bilen muhemmed imin bughraning söhbet xatirisi kishilerning diqqitini tartqan.
RFA/Arslan
Muhemmed imin bughra (1901-1965)
Yéqinda istanbulda ötküzülgen sherqiy türkistan jumhuriyetlirini xatirilesh yighinida, enqere uniwérsitéti til-Edebiyat fakultétining oqutquchisi doktor erkin emet, merhum lider muhemmed imin bughraning eyni zamanda yapon diplomatliri bilen yézishqan xet-Chekliri toghrisida, yaponiye metbuatlirida élan qilinghan arxiplargha tayinip turup yazghan tetqiqat maqalisini oqup ötti. Bu maqalide merhum lider muhemmet imin bughraning afghanistanda turup élip barghan paaliyetliri, yaponiye qatarliq bashqa döletler bilen élip barghan diplomatiye munasiwetliri we yézishqan xet-Chekler toghrisida toxtaldi.
Doktor erkin emet muhemmet imin bughra toghrisida yazghan tetqiqat maqalisini oqup ötti. 2011-Yili dékabir, türkiye
Yéqinda yaponiye 1930-1940-Yillar arisidiki mexpiy arxiplirini tetqiqatchilargha achqan. Bu arxiplarning arisida eng diqqet tartqan arxip bolsa, 1934-Yili 11-Aydin 1938-Yilighiche bolghan ariliqta, yaponiyining kabulda turushluq bash elchisi bolup wezipe ötigen kitada masamoto bilen muhemmed imin bughraning söhbet xatirisi. U bu heqtiki tunji télégrafni yaponiyining tashqi ishlar ministiri xiratogagha ewetken bolup, u télégrafta mundaq déyilgen: «xoten emiri öz wetinining chégrasida ghérib halette yashimaqta». Bash elchi 1936-Yili 1-Ayning 15-Küni yaponiye tashqi ishlar ministirliqigha yollighan télégrafta, muhemmed imin bughraning afghanistangha kelgenlikini, muhemmed imin bughraning pütkül sherqiy türkistan xelqining yaponlargha chongqur hörmet bilen qaraydighanliqini bildürgenlikini, manjuriyining musteqilliqining, uyghur xelqige chong bir ilham menbesi bolghanliqini, shuning üchün sherqiy türkistandiki sowét küchlirini qoghlap chiqirishqa közi yetkenlikini, shuning üchün yaponiyidin afghanistan wasitisi arqiliq 5000 dane miltiq, 100 dane aptomat bérishni telep qilghanliqini bildürgen.
Bash elchi kitada masamotu muhemmed imin bughraning, «öz küchimiz bilen sowét ittipaqining küchlirini zéminimizdin qoghlap chiqirimiz» dégen sözige tayinip turup, 1936-Yili 5-Ayning 4-Küni yaponiye tashqi ishlar ministiri arita xachirogha, uyghurlarning ruslargha bolghan nepritini bildürgen bir télégraf yollighan. Télégrafta mundaq déyilgen:
«Sherqiy türkistanning weziyiti yaponiye üchün nahayiti paydiliq. Engliye bilen sowét ittipaqi nahayiti passip weziyette, chünki yaponiye asiyada birdin -Bir küchlük dölet bolghanliqi üchün asiyadiki pütkül milletlerning ümid nuri bolmaqta. Bu yerde wezipe ötigen jeryanda yaponiyining ottura asiya milletliri üchünmu bir ümid menbesi bolghanliqini hés qiliwatimen.»
Yaponiye tashqi ishlar ministirliqining arxiplirida muhemmed imin bughraning köpligen qolyazma mektupliri bar. Bularning köpinchisi yaponchigha terjime qilinghan. Bu mektuplarning arisida, shinjang islahat pilani dégen namda bir mektup bolup, bu mektupta mundaq yézilghan:
«Sherqiy türkistan uzun yillardin biri xitaylar teripidin ishghal qilinghan weziyette. Sherqiy türkistan xelqining pütkül heq-Hoquqliri tartiwélindi. Oxshash waqitta sowét ittipaqi hökümiti ürümchidiki xitay hakimiyitige yardem qilish bilen birge, xelqimiz arisida hiyligerlik bilen teshwiqat qilish arqiliq xelqimizning birlik we barawerlikini buzmaqta. Sherqiy türkistanda kommunistlarning tesiri barghanche ashmaqta. Xelq arisida chong özgirishler we palaketler otturigha chiqiwatidu, bügünki künde dunyada sherqiy türkistanni oylaydighan peqet yaponiye qaldi.»
Muhemmed imin bughra yaponiye hökümitige yazghan mektuplar arisida, yaponiye armiyisi sherqiy türkistangha kirgendin kéyin, uyghurlarning qandaq yardem qilidighanliqi toghrisida tepsiliy toxtalghan. Muhemmed imin bughra bu heqtiki doklatida mundaq yazghan:
1.-Sherqiy türkistandiki kommunist küchlirige resmiy bolmighan yollar bilen hujum qilinidu.
2.-Sherqiy türkistangha kirgen yaponiye armiyisi bilen birlikte urush qilip, düshmenning arqa sépige zerbe béridu. Yaponiye armiyisining algha ilgirilishi üchün pütkül sharaitlarni ishqa salidu.»
Muhemmed imin bughra bashqa bir doklatida yene yaponlarning yardimi bilen sherqiy türkistan musteqil bolghan teqdirde, yaponlargha qandaq payda élip kélidighanliqini ochuq halda yézip yaponiyige yollighan. Bu heqte u doklatta mundaq déyilgen:
1.-Yaponiye hökümitining yardimi bilen sherqiy türkistan hökümiti qurulidu. Sherqiy türkistan hökümitini bashquridighan kishiler sherqiy türkistan xelqi arisidin saylap chiqilidu. Her ish saylam bilen élip bérilidu.
2.-Sherqiy türkistan bixeterlik küchlirige yaponiyining yardimi bilen herbiy meshiq ögitilidu.
3.-Sherqiy türkistandiki yer asti we yer üsti bayliqlirining ishlepchiqirilishi. Sanaet, qurulush, tömür yol, qoruqluq yol we köwrük yasash dégenge oxshash qurulushlarda yaponiyining yardimige éhtiyaj bolidu.
Muhemmed imin bughra yaponiye hökümitige yollighan doklatning axirida, yuqirida otturigha qoyulghan telepler emeliyleshken teqdirde, sherqte manjular, otturida mongghullar we gherbte sherqiy türkistan arqiliq rus kommunistlirini qorshaw astigha élip, yawru-Asiyada yaponiyini merkez qilghan chong bir küch otturigha chiqidu, dep eskertken.
Muhemmed imin bughra afghanistangha kelgen deslepki yillarda yaponiyining kabuldiki elchisi kitada masamotu bilen yaxshi munasiwet qurghan we yaponiyidin köp ümid kütken bolsimu, netije körülmigendin kéyin pikrini özgertkenlikini körüwalghili bolidu.
Muhemmed imin bughra siyasiy hayatim dégen maqaliside mundaq yazghan:
«Xitay-Yaponiye urushi yüz bergende bezi kishiler manga, yaponlar bilen birlikte heriket qilish kéreklikini tewsiye qildi. Emma men buni muwapiq körmidim. Chünki yaponlarning yardimi bilen yurtimizni qutuldurushni texmin qilmidim. Eger mumkin bolghan teqdirde bu, xojayin almashturushtin bashqa bir ish bolmaydighanliqini oylap yettim. Sherqiy türkistan u dewrde xitay, rus we yaponlarning tehditi astida idi. Démek sherqiy türkistan, yolwas, éyiq we börining otturisida qalghan qoygha oxshaytti. Bundaq weziyettiki qoy elwette eqlini ishqa sélip, eng ajiz düshmenning qollishigha érishishni, hayatini qutuldurush üchün ajiz düshmen bilen birlishishni xalaydu.»
Muhemmed imin bughra hindistan we afghanistanda wetinining musteqilliqi üchün chong tirishchanliq körsetken. Dunya weziyitining chetelde chong ish qilishqa muwapiq bir weziyet bolmighanliqini chüshinip yetken we xitaygha qaytishqa mejbur qalghan.
http://www.youtube.com/watch?v=_QzHCgL3Xg0&feature=related
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/muhemmet-imin-bughra-12072011144148.html/story_main?encoding=latin
Subscribe to:
Posts (Atom)
FREE UYGHURISTAN!
SYMBOL OF UYGHUR PEOPLE
