5 - Iyulda Qolgha Élinip Türmide Ölgen Ige ‏- Chaqisiz Mehbuslarning Jesiti Köydürülüwatqanliqi Ilgiri Sürülmekte

Muxbirimiz Gülchéhre
2010-06-24

Xitay hökümitining uyghurlarni tutqun qilish, basturush bolupmu 5 - Iyul jinayetchiliri namida tutqun qilish, jazalash herikiti hélihem dawam qilmaqta.

Yéqinda uyghur élidin gollandiyige chiqip orunlashqan ismini ashkarilashni xalimighan bir uyghur yashning bergen uchurigha asasen uyghur élidiki yerlik dairilerdin igiligen melumatlardin, xitay dairilirining ‏5 - Iyulda tutqun qilghan uyghurlarni qattiq qiyin ‏- Qistaqqa élip jismaniy we rohiy jehetlerdin intayin zor zexmige uchritiwatqanliqi, hetta mehbuslarning jesitinimu éghir shertler bilen ailisige qayturuwatqanliqi, ige ‏- Chaqisiz jinayetchiler jesitining bolsa, hetta musulmanlarning étiqad, depne adetlirige hem insan heqlirige xilap halda köydürülüwatqanliqi ilgiri sürülmekte.

Aldinqi programmimizda, gollandiyide panahlanghan bir uyghur yashning öz ailisidin üch kishining ‏5 - Iyul weqesi jeryanida oxshimighan derijide ziyankeshlikke uchrighanliqi heqqide toluq bolmighan melumatlarni anglatqan iduq shundaqla bu uchurlargha asasen, ürümchidiki dairilerge qilghan téléfonimizdin xitay hökümitining 5 - Iyuldin kéyin, "iyul weqesige chétishliq jinayetchilerning depne ishlirini bashqurushqa dair mexsus belgilime" chiqarghanliqi, bu belgilime boyiche, jesetni tapshuruwélishqa jesetning ailisidin bir neper dölet memuriy xadimi képil bolup raziliq höjjitige qol qoyush, eger memuriy xadim bolmisa, bashqa aile ezasidin birini taki bashqa qalaymiqan ish chiqmay, jeset yerlikige qoyulup bolghiche türmide tutup turulush sherti boyiche ijra qiliniwatqanliqi melum bolghan idi.

Bügünki söhbitimizde, bizge mezkur mesililer toghriliq uchur bergen bu uyghur bizni yene téximu toluq uchurlar bilen teminlidi.

Biz mezkur uchurlargha asasen hökümetning 5 - Iyul mehbuslirining depne ishlirini bashqurush belgilimisi heqqide, ürümchi ghalibiyet yoli saqchixanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, saqchi ziyaritimizni qopalliq bilen ret qildi.

Biz ürümchidiki meschitlerning 5 - Iyul weqesige munasiwetlik méytlarning namizini chüshürüsh depne ishliri heqqide uchur élish üchün, ürümchidiki melum meschitte uzun yildin buyan imam bolup ishlewatqan bir hajimgha téléfon qilduq, bu kishimu 5 - Iyulgha munasiwetlik siyasiy mehbuslar heqqide sorighinimizda intayin éhtiyatchanliqini ipade qildi.

5 - Iyul weqesi munasiwiti bilen tutulup türmide ölgen uyghurlarning ige ‏- Chaqisiz qalghan jesetlirining köydürüp bir terep qiliniwatqanliqidek uchur, anglighan her qandaq kishining ténini shürkendürüdighan bir weqe.

Biz bu heqte yenimu toghra melumat élish meqsitide ürümchi shehiridiki hökümet teripidin qurulghan depne mulazimet bash ponkitigha téléfon qilduq:

-- Bu depne mulazimet bash ponkitimu ?
‏-- He shundaq.
-- Silerning bu yerde siyasiy jinayetchilerningmu jesitini köydürüshke bolamdu.
‏-- Bolidu, bolidu, u ölüp boldimu ?

Jeset bir terep qilidighan orunning kütülmigen bu soaligha néme dep jawab bérishni derhal angqiralmidim.

‏-- Shundaq, undaqta, bashqa az sanliq milletler, uyghur bolsimu köydüremsiler ?
-- Ailidikilirining maqulluqi bolsa bolidu.
-- 5 - Iyulda kirip ketken bezi az sanliq millet uyghur jinayetchilerningmu, bu yerde köydürülgenliri barmu?
-- Uyghurlar ... Mu bar, bir qeder az.
-- Ularning köydürülüshidiki seweb néme?
-- Ularning jesitining köydürülüshige ige ‏- Chaqisiz bolushi seweb bolghachqa bashqilar depne qilishqa yardemliship ekelgen bolushi mumkin.
-- Saqchilar teripidin biwaste ekelgenlermu barmu ?

‏U bizning bashqa soallirimizni bashliqidin sorishimizni ötünüp téléfonni ponkit mesuligha ulap berdi.

-- Men 5 - Iyulgha munasiwetlik siyasiy jinayetchilerning jesetlirini qandaq bir terep qiliwatqanliqinglarni sorimaqchi idim.
-- Éniq bilmeymiz, özingiz nedin ?
‏-- Men erkin asiya radiosidin, yéqinda siyasiy jinayetchilerning mushu jayda köydürülgenlikini anglighan iduq, qanche kishining jesitini köydürdunglar, uyghurlardin qanchisi bar ?
‏-- Buning siz bilen néme alaqisi ?
‏-- Soalimgha jawab bérelemsiz?
‏-- Bashqa ishingiz bolmisa téléfonni qoyuwettim, méning jawab bermeslik hoququm bar.
.......

Radiomizgha kéliwatqan inkaslardin 5 - Iyul weqesi hem uningdin kéyinki tutqun qilishlarda ürümchi we bashqa jaylarda nurghun yashlarning tutqun qilinghanliqi hemde bezilirining hazirgha qeder iz ‏- Dériki bolmighanliqi melum.

Xitay hökümiti ürümchidiki tutqun herikitide bolsa 5 - Iyul weqeside asasen ürümchige uyghur élining jenubidin ishleshke kelgen uyghurlarning asasliq rol oynighanliqini körsitip, ürümchide bashqa yerlik uyghurlarni tazilash herikiti élip barghan.


  http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-jesetliri-koydurulmekte-06242010201148.html/story_main?encoding=latin



Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki söhbitimizning tepsilatini anglaysiler.