Xelqara Kishilik Hoquq Xitapanamisigha 61 Yil
Muxbirimiz Jüme
2009-12-09

10 - Dékabir xelqara kishilik hoquq küni. Bu künde bundin 61 yil ilgiri xelqara uniwérsal kishilik hoquq xitapnamisi élan qilinghan. Bu kün shundin étibaren her yili xatirlinip kelmekte.


Xitay birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishining daimiy ezasi bolush süpiti bilen, mezkur xitapnamining prinsiplirigha hörmet qilish mejburiyitige ige.

Halbuki, uyghur kishilik hoquq teshkilatliri xitayda uyghurlargha qaritilghan milliy kemsitish we kishilik hoquq depsendichiliklirining intayin éghir ikenlikini körsetmekte. Xelqara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen birleshken döletler teshkilati bayanat élan qilip dunyada milliy we irqiy kemsitishni ayaghlashturushqa chaqirdi.

Birleshken döletler teshkilati bash katipi ban kimun bügün élan qilghan téléwiziye bayanatidA dunyadiki barliq milletlerni milliy kemsitishni ayaghlashturushqa chaqirdi.

Ban kimun, dunyada herqandaq bir döletning milliy kemsitishtin xali emesliki, buning her xil shekilde mewjut bolup turidighanliqini körsitip mundaq dédi: "milliy kemsitishke uchrawatqanlar ayallar, balilar we namratlarni öz ichige alidu. Köchmenler we az sanliq milletler her xil kemsitishlerge uchrimaqta. Ular 'oxshimaydighanlar' dep qarilip, asasiy éqimdin siqip chiqirilmaqta, emma ular yalghuz emes. Birleshken döletler teshkilati ular bilen birge."

Ban kimun yene, birleshken döletler teshkilatining barliq kishilerning kishilik hoquqini, bolupmu asan zerbige uchraydighan kishilerning hoquqini qoghdashqa bel baghlighanliqini bildürdi. U milliy kemsitishning xelqara kélishimlerde cheklengenliki, emma yalghuz abstrakt wedilerning yéterlik emeslikini körsetti we mundaq dédi: "kishilik hoquq künide men dunyaning herqaysi jayliridiki pütkül insaniyetni irqiy kemsitishke qarshi küreshke awaz qoshushqa chaqirimen."

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komissari nawi pillaymu öz aldigha bayanat élan qilip, milliy kemsitmeslik chüshenchisining kishilik hoquqning merkizi idiyisi ikenlikini ilgiri sürdi.

U bayanatida " uniwérsal kishilik hoquq xitapnamisi" din neqil élip: " uniwérsal xitapnamining 30 - Maddisi 26 - Tarmiqi mundaq sözler bilen bashlinidu. " Hemme adem kishilik hoquqning barliq terepliridin ortaq behrimen bolushi, buningdin héchkim chette qaldurulmasliqi kérek. Barche insan qedir qimmet we hoquq jehette hör we bap barawer tughulghan. Herqandaq shekildiki kemsitish tüptin yoqitilishi kérek."

Xelqara uniwérsal kishilik hoquq xitapnamisi 1948 - Yili élan qilinghan. Mezkur xitapname élan qilinghinigha bu yil 61 yil boldi. Bu heqte téléwiziye bayanat bergen birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komissari nawi pillay xanim aldi bilen özini tonushturghandin kéyin mundaq dédi:" etrapimizdiki kishilerge qarap baqayli. Ular hemmisi bir biridin perqliq. Lékin, hemmeylen aldi bilen insanmiz."

Halbuki, uyghur amérika jemiyiti kishilik hoquq qurulushining diréktori henry shajefiskining bildürüshiche, xitayda uyghurlargha we bashqa étnik guruppilargha qaritilghan milliy kemsitish yenila éghir iken. U mundaq dédi: " xitayda bu xil prinsiplar uyghurlargha yürgüzülmidi. Bolupmu iqtisad we terbiyilinish jehetlerde uyghurlar xitay xelqige qarighanda barawer muamilige uchrimidi."

U yene, xitay bashqa milletlerge qaratqan kemsitish siyasitining netijiside xitaylargha qarighanda uyghurlar arisida namratliq nisbiti yuqiriliqi, xizmetke orunlishish jehette uyghurlarning kemsitishke uchraydighanliqi, uyghur élidin chiqidighan xizmetke qobul qilish élanlirida éniq qilip "xitaylar qobul qilinidu" dégen uchurlarni daim körüwalghili bolidighanliqini qoshumche qildi.

Bügün élan qilghan bayanatida milliy kemsitishke uchrawatqanlar we milliy kemsitishkee xatime bérish heqqide toxtalghan, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komissari pillay xanim, eger milliy kemsitish mesilisi hel qilinmisa uning zorawanliq we qan töküshlerni keltürüp chiqidighanliqini ilgiri sürdi. U mundaq dédi:" her qandaq bir insan milliy terkibi, jinsiy ayrimisi, diniy étiqadi we dunya qarishidiki oxshimasliqi tüpeyli kishilik hoquqtin mehrum qaldurulmasliqi kérek."

Shajefiski ependining qarishiche yene, gerche xitay birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishining daimiy ezasi bolsimu, emma xitay hökümiti barliq xitay puqralirining söz - Pikir we diniy étiqad erkinlikini hörmet qilishtin ibaret eng négizlik kishilik hoquq prinsiplirigha emel qilmaydiken.

Shajefiski ependi mundaq dédi:" uyghur mesilisige kelsek, uyghurlargha qaritilghan kishilik hoquq depsendichiliki bek éghir. Uyghurlarning yighilish ötküzüsh, hökümetke teleplirini otturigha qoyush hoquqi yoq. Uyghurlar metbuatlarda öz pikirlirini élan qilalamydu. Uningdin bashqa yene, uyghurlarning diniy étiqad erkinlikimu éghir derijide cheklengen."

Xitay hökümiti kishilik hoquqni depsende qilishi jehette her yili tenqidke uchrap kelmekte. Xitay xelqara kechürüm teshkilati we kishilik hoquqni közitish teshkilati qatarliq xelqaraliq kishilik hoquq teshkilatliri élan qilghan yilliq doklatlarda xitayni eyiblepla qalmay, amérika dölet mejlisi xitay ishlar komitéti bu yil élan qilghan kishilik hoquq doklatidimu xitayni kishilik hoquqni eng éghir depsende qiliwatqan döletler qatarigha tizghan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/insan-heqliri-xitapnamisi-12092009193857.html/story_main?encoding=latin 


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.