Shayar Nahiyiside Diniy Paaliyetlerni Chekleshte Yéngi Belgilimiler Chiqirildi
Muxbirimiz Mihriban
2010-05-24

Yéqinda shayar nahiyilik hökümet nahiye tewesidiki diniy paaliyetlerge qarita yéngi belgilimiler chiqarghan. Belgilimide, bundin kéyin nahiye teweside ötküzülidighan herqandaq shekildiki diniy paaliyetlerning nahiyilik we yéziliq hökümet dairiliri hemde kent we mehelle komitétlirining testiqidin ötküzülüshi telep qilinghan.

Uyghur siyasiy we diniy paaliyetchiler shayar nahiyilik hökümet chiqarghan bu belgilimining xelqaraliq insan heqliri qanunlirigha xilap bolupla qalmastin, belki xitay asasi qanunighimu xilap ikenlikini ilgiri sürdi.

Shayar nahiyilik hökümet puqralarning diniy paaliyetlirini chekleshke qarita chiqarghan yéngi belgilime 10 maddidin terkib tapqan. Belgilimining 7 - Maddisida, jüme namizida kadirlar nazaret qilish, imam sözleydighan jümelik diniy tebligh mezmunini, aldi bilen kent partiye yachéykisining munasiwetlik xadimlirigha testiqlitish telep qilinghan. Shundaqla jüme namizida bu meschit teweside bolmighan herqandaq kishining diniy tebligh sözlishi cheklengen. Kent kadirliridin sirttin kelgen herqandaq "natonush axun"larni tekshürüp éniqlash telep qilinghan.

Radiomiz ziyaritini qobul qilghan uyghur élining melum yézisidiki bir déhqanning bildürüshiche, ularning yézisidimu imamlar asasen hökümet belgilep bergen sözlerni sözleydiken. Bu déhqan, öz yézisidiki uyghurlarning bu xil ehwallargha narazi ikenlikini bildürdi.

Belgilimining 1 - 2 - 3 - We 4 - Maddilirida, nahiye tewesidiki diniy paaliyetlerni bir tutash bashqurush, qanunsiz diniy paaliyetler we milliy bölgünchilik heriketlirige qarshi turush, "3 xil küchler" we "diniy esebiy küchler"ning idiye jehettin singip kirishining aldini élish, diniy paaliyetlerni bashqurushta höddigerlik tüzümini yolgha qoyush qatarliqlar belgilengen.

Belgilimining 5 - Maddisidin bashlap, diniy paaliyetlerni bashqurushtiki emeliy belgilimiler otturigha qoyulup, nahiye tewesidiki kadirlardin shu belgilimiler boyiche emeliy ijra qilish telep qilinghan.

Mesilen, 5 - Maddida xitay hökümitige sadiq bolghan, "wetenperwer diniy zatlar" dep atilidighan bir türküm diniy sawati bar kishilerning arxipini turghuzup, ulargha siyasiy jehettin terbiyilesh élip bérish, we her qétimliq yighilishta (xitayning) dölet bayriqini chiqirish belgilengen.

Belgilimining 6 - Maddisida, hökümet belgiligen diniy zatlarning talip terbiyileshte yerlik dairilerning ruxsitini élish we kent kadirliri bu taliplargha siyasiy telim - Terbiye élip bérishi belgilengen.

Belgilimining 8 - 9 - Maddilirida, puqralar arisida ötküzülüp kéliniwatqan eneniwi örüp - Adet paaliyetlirinimu iltimas sunup testiqlitish we paaliyet jeryanini nazaret qilish telep qilinghan. Belgilimining axirqi yeni 10 - Maddisida her pesilde bir qétim herqaysi kentlerning diniy paaliyetlirini nazaret qilish ehwali üstidin bahalash élip bérilidighanliqi hem uda 3 qétim layaqetsiz bolghanlarning memuri jazagha tartilidighanliqi otturigha qoyulghan.

Igilishimizche, uyghur élining bashqa wilayet nahiyiliridimu shayar nahiyilik hökümet teripidin chiqirilghan yuqiriqi belgilimige oxshash belgilimiler élan qilinghan. Emma biz hazirche bashqa wilayetlerning hökümet tor betliridin buninggha oxshash belgilimini uchratmiduq.

Radiomiz ziyaritini qobul qilghan yuqiriqi déhqanning bildürüshiche yene, hazir ularning yézisidiki meschitlerde, jüme namizida yéza kadirliri we saqchilarning namazni nazaret qilishi omumyüzlük ehwal iken.

Dunya uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ziyaritimizni qobul qilip, shayar nahiyilik hökümet élan qilghan bu belgilimining, xelqara insan heqliri qanunighila xilap bolupla qalmastin, belki xitay asasi qanunida belgilengen " puqralarning diniy étiqad erkinliki qanunidiki belgilimilergimu xilap" ikenlikini bildürdi we xitay hökümitini uyghurlarning diniy étiqad erkinlikini boghush bilen eyiblidi.

Türkiye marmara uniwérsitétida ilahiyetshunasliq boyiche doktorluq unwani alghan, diniy ölima atawulla shayar hajim, shayarda yolgha qoyuluwatqan bu belgilimige qarita shu yerdiki uyghurlarning "xitay asasi qanunida belgilengen qanunlargha asasen, hökümetke inkas qayturushining tolimu muhimliqini, undaq qilmighanda bundin kéyin uyghurlarning toy - Tökün, nezir - Chiraghqa oxshash bashqa paaliyetliriningmu ashundaq "yerlik belgilimiler" sewebidin tosqunluqqa uchrishi mumkinlikini otturigha qoydi.

Xitayda depsende qiliniwatqan diniy - Étiqad erkinliki mesilisi, nöwette xelqara jemiyet jiddiy diqqet qilip kéliwatqan muhim mesililerning biridur. Közetküchilerning qarishiche, xitay hökümiti xelqaragha bergen wediside "xitayda puqralarning diniy étiqad erkinlikining xitay qanuni dairiside qoghdiliwatqanliqi"ni teshwiq qilip kéliwatqan bolsimu, xitayda chiqirilidighan mushundaq yerlik qaide - Tüzümler sewebidin puqralarning diniy étiqad erkinliki üzlüksiz halda cheklimige uchrap kelmekte iken.


http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/shayarda-dinniy-paaliyet-cheklesh-05242010211957.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.