Muxbirimiz Erkin
2012-02-20
Xitay özining kino-Filim bazirini qattiq kontrol qilip, chetel filimlirini bolupmu amérika kino filimlirige cheklime qoyup kelgen idi.
AFP
Xitay muawin reisi Xi jinping bilen muawin amérika prézidénti baydén uchrashti. 2012-Yili 14-Féwral, washington.
Bu mesile bir mehel amérikining dunya soda teshkilatigha erz qilip, xitayning üstidin shikayet qilishigha seweb bolghan. Lékin xitay muawin reisi shi jinping amérika ziyaritini axirlashturup uzun ötmey, amérika xitay bilen kélishim imzalap, xitayning amérika filimlirige qaratqan cheklimini boshashturidighanliqi élan qilindi. Bezi analizchilar bu xitay kinochiliqigha jiddiy riqabet élip kélidighanliqini bildürmekte.
Aq sarayning ötken jüme küni bildürüshiche, amérika bilen xitay kino filim import-Éksport mesilisidiki ixtilap toghrisida kélishim imzalap, xitay özining amérika kino filimlirige qaratqan cheklimini boshashturidighanliqini bildürgen. Kélishimge asasen xitay amérikidin import qilidighan kino filimlerni 70% köpeytip, her yili 20 amérika kino filimi import qilishtin, bu sanni 30 nechchige yetküzüshke maqul bolghan. Shuning bilen birge kélishimde amérika kino shirketlirining tapawet heqqide köpeytilip, amérika filimlirini qoyup xitayda érishken tapawetning 25% ni amérika terepke bérishke kélishken. Burun amérika terep érishken tapawetning peqet 13% ge ige bolatti.
Xitayning kino filim bazirini échiwétishni kéchiktürüp, chetel filimlirining xitay bazirigha kirishige cheklime qoyushi amérika-Xitay arisida uzundin buyan hel bolmay kéliwatqan ixtilaplarning biridur. Bu jehettiki cheklime amérikining naraziliqini qozghap, uning xitayni dunya soda teshkilatigha erz qilishigha seweb bolghan idi. Amérika xitayning kitab, DVD, CD qatarliq chetel ün-Sin we yazma neshriyat buyumlirigha qoyghan cheklimisi xitayning dunya soda teshkilatigha kirgende bergen wedisige xilap, dep qarap, dunya soda teshkilatining késim chiqirishini telep qilghan. Dunya soda teshkilati amérikining erzini orunluq, dep qarap, xitayning ziyinigha qarar chiqarghan idi.
Xitay muawin reisi Xi jinping ötken jüme los anjilisni ziyaret qilghanda muawin amérika prézidénti baydén bilen uchurushup, mezkur kélishimni imzalighan. Baydén kélishimge yuqiri baha bérip, «xitay bilen imzalanghan mezkur kélishim amérika kino studiyilirining we musteqil filim ishligüchilerning téz köpiyiwatqan xitay tamashibinlirigha érishishini algha sürüp, kinochiliq saheside minglarche ish pursiti yaritidu» dégen.
Bezi analizchilar amérika filimlirining xitay kinochiliq bazirigha keng kölemlik kirishi, kompartiye kontrolluqidiki xitay kinochiliqigha jiddiy riqabet élip kélidighanliqini bildürmekte. Lékin gérmaniyide turushluq uyghur ziyaliyliridin, weziyet analizchisi we Küresh Atahan ependi, buning xitay kinochiliqigha riqabet élip kélip qalmay, buning yene kishilerning pikir qilish, turmush usuli, tereqqiyat qarshi, senet we medeniyet éngi qatarliq nurghun sahelerge tesir körsitidighanliqini bildürdi.
Mezkur kélishim xitay tor betliride jiddiy munazire qozghap, tor betke pikir qatnashturghuchi bezi tordashlar amérika filimlirining köplep import qilinishi xitay kinochiliqini riqabetke duchar qilip, uning tereqqiyatigha türtke bolidighanliqini ilgiri sürse, yene bezi pikir qatnashturghuchilar bu kélishim amérika filimlirining xitaygha köplep kirip, xitay kinochiliq igilikini weyran qiliwétidighanliqini ilgiri sürgen.
Lékin xitayning shinxua axbarat agéntliqi yekshenbe küni amérika-Xitay arisida imzalanghan mezkur kélishim heqqide melumat élan qilip, amérika filimlirining xitay kinochiliq bazirigha köplep kirishi bilen barliqqa kélidighan riqabet eng zor xelqni menpeetdar qilidighanliqini bildürgen.
Amérika-Xitay arisidiki mezkur kélishim yene amérika kino jemiyitining qarshi élishigha érishken. Amérika kino jemiyitining reisi we ijraiye diréktori, sabiq kéngesh palata ezasi krést dod bayanat élan qilip, «dewr bölgüch bu kélishim amérika kino ishlesh shirketlirining sétilghan kino bélitidin alidighan paydisini köpeytip, 20 yilliq kona soda qélipini yéngeleydu. Amérika filimlirining xitay bazirigha kirishini 50 % din köprek ashurup, yéngi bir soda méxanizmi berpa qilidu» dep tekitligen. Walt désniy shirkitining mudiri robért igér bolsa «mezkur kélishim xitay tamashibinlirini bizning filimlirimiz bilen teminleydighan muhim pursetke wekillik qilidu» dégen.
Biraq gérmaniyidiki küresh ataxan ependi amérika kino filimlirining keng kölemlik xitaygha kirishi bilen xitay jemiyiti derhal özgirip kétidu, dep chüshenmeslik kéreklikini bildürdi.
Amérika 2007-Yili xitayning DVD, CD qatarliq medeniyet senet we köngül échish buyumlirigha cheklime qoyuwatqanliqini ilgiri sürüp, dunya soda teshkilatigha erz qilghan idi. Dunya soda teshkilati 2009-Yili késim chiqirip, xitayning cheklimisi uning dunya soda teshkilatigha kirgende bergen wedisi bilen birdek emesliki, uning qaidige boy sunushini telep qilghan. Xitay hökümiti 2011-Yili 3-Aygha qeder özining bu jehettiki kemtüklükini tüzitishke wede qilghan bolsimu, biraq kéyinrek amérikigha özining wedisini bu waqit ichide orundap bolalmaydighanliqini bildürgen.
Bu qétim xitay muawin reisi shi jinping amérika ziyaritining axirqi küni los anjilisni ziyaret qilghanda mezkur kélishimge imza qoyghan. Amérika soda wekili ron kirk mezkur kélishimge baha bérip, « amérika kino shirketliri we musteqil filim ishligüchilerning qarishiche, xitay dunyadiki eng muhim bazar. Lékin xitayning cheklimisi amérika filim shirketlirining xitay baziridin alidighan paydisigha tosqunluq qilghan. Mezkur kélishim bu haletni özgertishke yardem qilip, amérikining eng küchlük éksport saheliridin birining dunyadiki eng chong éksport bazirigha kirishini algha süridu» dégen.
Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kino-baziri-02202012170857.html/story_main?encoding=latin
