Uyghuristanning Kuchar Nahiyesi Tewesidiki Qedimiy Kan Xarabiliqliri

Aptor: Wetende
qedimiy zamandiki kucha bostanliqi we bay oymanliqining kan bayliqliri nahayiti mol bolup, Uyghuristanki 36 beglik ichide aldinqi qatarda turghan. tarixiy xatirilerge asaslan'ghanda, Eng këchikkendimu miladiyedin burunqi 2-esirde küsen rayunining quymichiliq kespi gherbiy yurttiki 36 beglikte nam chiqarghan. ‹‹xenname . gherbiy yurt tezkirisi››de: küsenlikler quymichiliq qilalaydu dep xatirilen'gen. ‹‹wëyname . gherbiy yurt tezkirisi››de: küsendin mis, Tömür, Qoghushun.......tuz, Sëriq mergimush chiqidu, Dep xatirlen'gen. giologiyelik tekshürüsh netijisi küsen chëgrisi ichide mol altun, Mis, Tömür, Sinik, Qoghushun, Natriy bulat kiristali, Kömür we nëfit qatarliq tebiiy bayliqlarning barliqini ispatlidi.     küsen rayonining bironza dewrige ait medeniyet xarabiliqliri 20-esirning 30-yilliri bayqalghan bolup, Küsen begliki dairisidiki bügünki aqsu wilayitide jemiy 36 orunda kan xarabisi barliqi, Buningdin 13 orunda tömür qëzish tawlash xarabisi, 21 orunda mis tawlash xarabisi, Bir orunda mis we tömür ëritish xarabisi, Bir orunda nëfit kan xarabisining barliqi ëniqlandi.     men töwende kucha nahiye dairisidiki kan xarabiliqlirini tonushturimen.     1. këwind kenti mis xarabisi     bu xarabiliq kucha nahiye aghi yëzisi tewesidiki kucha deryasining gherbiy qirghiqigha jaylashqan këwind kenti ahalilar rayonida bolup, Bu yerdiki töt orundiki xarabiliq ëghir derijide weyran qilin'ghan. bu yerde mis dashqallirini uchratqili bolidu. shunga bu yer sap mis tawlash xarabisi hësablinidu.     2. bëdilik tömür tawlash xarabisi     bëdilik tömür tawlash xarabisi kucha nahiye aghi yëziliq hökümet turushluq jayning shimalidin qiypash sherqige 18.5 kilomëtir këlidighan jaydiki kucha deryasining gherbiy qirghiqigha jaylashqan bolup, Dölet yoli 217-liniyesining sherqiy teripige toghra këlidu. bu xarabiliq sap tömür tawlash xarabisi bolup, Ëhtiyajliq rodilar deryaning sherqiy qirghiqining otturisidiki tömür kandin keltürülgen, Tüz liniye boyiche bir kilomëtir këlidu. dashqallar anche chong emes, Köpinchisi qara yaki qaramtul yëshil renglik eynek halitide turghan. 2009-yili iyulda shinjang uyghur aptonom rayonluq medeniyet yadikarliqliri arxëologiye tetqiqat orni kucha oqurbulaq tömür yol qurulushini arxëologiyelek qëzish dawamida, Bëdilik kentidin bir türküm tash döwileklik qebre we xarabiliqini bayqighan. qëziwëlin'ghan buyumlargha asasen, Bu rayonning bironza dewride tawlash ishlirining bashlan'ghanliqi ispatlandi.     3. qizilyar mis tawlash xarabisi     qizilyar mis tawlash xarabisi kucha nahiye aghi yëzisi chëgrisi ichige jaylashqan bolup, Dölet yoli 217-liniyesining gherbiy qismigha toghra kilidu. xarabiliqning omumiy kölimi 100 ming kiwadrat mëtir bolup, Dashqallarning eng qëlinliri üch mëtir kilidu. izilgen mis parchisi, Roda, Ëritküchi madda, Sapal parchiliri, At taqisi shekillik tügmen tëshi qatarliq buyumlar qëziwëlin'ghan. qëziwëlin'ghan buyumlardin qizilyar mis tawlash xarabisi dewri yuqiri chëkining texminen bay nahiye qizil su ambiridiki qebriler bilen oxshash ikenliki miladiyedin burunqi 1000 yilning aldi-keynige, Töwen chëkining miladiye 4-, 5-esirlerge toghra këlishi mumkin, Dep bëkitken.     4. aghi kent tömür ëritish xarabisi     aghi kent tömür ëritish xarabisi kucha nahiye aghi yëzisining shimalidiki aghi kentining sherq we gherp ikki teripige jaylashqan bolup, Kentning sherqige üch kilomëtir këlidu. sherqtin gherbke birinchi, Ikkinchi, Üchinchi we tötinchi nomurluq xarabiliq dep bëkitilgen. buning ichide üchinchi nomurluq xarabiliqning sherqiy uchi ikkinchi nomurluq xarabiliqning gherbiy teripige texminen 400 mëtir këlidu, Bu töt orundiki xarabiliq ichide eng chong xarabiliq hësablinidu. bu yerdiki dashqal döwisining uzunluqi bir kilomëtirgha yëqin suzulghan, Kengliki 50 mëtirdin 200 mëtirghiche këlidu, Eng qëlin jayliri üch mëtirdin ashidu. tötinchi nomurluq xarabiliq aghi kentining gherbiy uchigha, Kucha deryasi bilen tagh otturisidiki bir oymanliqqa, Dashqal döwisidin tash tügmen tëshi, Tash bolqa we külreng sapal buyumlirining parchiliri bayqalghan. tash bolqining shekli nilqa nahiyesidiki nursay mis kënidin qëziwëlin'ghan tash bolqigha oxshaydu. mutexessisler tötinchi nomurluq tömür ëritish xarabisining yil dewrini eng këchikkendimu gherbiy xen sulalisining deslepki mezgillirige toghra këlidu, Dep bëkitti.     5. aghi qedimiy shehiri tömür ëritish xarabisi     aghi qedimiy shehiri tömür ëritish xarabisi kucha nahiye aghi yëzisining shimaliy qismida bolup, Kucha deryasining gherbiy qirghiqidiki pelempeyge jaylashqan. qedimiy sheher töt chasa shekillik bolup, Sherqi bilen gherbining uzunluqi texminen 124 mëtir, Jenubi bilen shimalining uzunluqi texminen 114 mëtir këlidu, Sheherning sherqi we shimaliy qismida tömür dashqilining döwisi bar. sheher ichi tërilghu ëtizgha aylan'ghan bolup, Dashqal we az miqdardiki sapal parchiliri uchraydu. xuang wënbi ependi bu sheherni tang dewride bina qilin'ghan bolushi mumkin, Dep bëkitken. sheher ichining yer astigha texminen bir mëtir këlidighan medeniyet qatlimini karbon 14 tejribisi arqiliq ölchep, Yil dewrining miladiye 650-, 720-yillar arliqigha toghra këlidighanliqini bëkitken. sheherning shimalidiki yer yüzidin bir dane tash palta tëpilghan .     6. köksay tömür tawlash xarabisi     köksay tömür tawlash xarabisi kucha nahiye aghi yëzisining shimaliy qismigha, Suboyi kentining gherbiy teripige texminen 500 mëtir këlidighan orun'gha, Kucha deryasining shimaliy qirghiqidiki ikkinchi derijilik pelempey yerge jaylashqan. gherbiy shimalining aghi qedimiy shehiri bilen bolghan ariliqi üch kilomëtir këlidu. xarabiliqning kölimi texminen 65 ming kiwadrat mëtir bolup dashqal döwisi bar. dashqal döwisidin sapal parchiliri, Tash tügmen tëshining parchiliri tëpilghan. jenubiy teripi 1958-yildiki polat tawlash mezgilide qëp qalghan dashqal, Ochaq, Öngkür öy bilen tutiship ketken.     7. suboyi tawlash xarabisi     suboyi tawlash xarabisi kucha nahiye aghi yëzisining shimaliy qismigha, Suboyi kentining shimalidiki kucha deryasining pelempeylik yërige jaylashqan bolup, Gherbiy teripi köksay tömür tawlash xarabisi bilen qoshna, Emeliyette u oxshash bir xarabiliq hësablinidu. xarabiliqning kölimi texminen 100 ming kuwadratmëtir bolup, Dashqal döwisi asasiy orunda turidu. dashqal döwisi köksay xarabisi bilen oxshash, Emma bir qisim dashqallarning terkibide yëshil renglik mis dëti bolup, Buningdin bu xarabiliqning tömür tawlashtin bashqa yene mis tawlaydighanliqini körüwalghili bolidu. bu yerdin tëpilghan sapal buyumining shekli köksay xarabisidiki sapal buyumining shekli bilen asasen oxshash.     8. tang wangchëng shehiri pul quyush xarabisi     tang wangchëng shehiri kucha nahiyesining jenubigha texminen 110kilomëtir këlidighan sawxo rayonigha, Tarim yëziliq hökümetning texminen 15 kilomëtir sherqiy shimaligha jaylashqan bolup, Qedimiy deryaning boyida bir chasa sheher we bir yumilaq sheher bar. chasa sheher tik töt terep sheklide bolup, Sherqtin gherbke sozulghan uzunluqi 250 mëtir, Jenubtin shimalgha sozulghan ozunluqi texminen 154 mëtir, Aylanma ozunluqi texminen 808 mëtir, Töt bulungida közitish rawiqi bar. topa qurulmiliq yumilaq sheherning sheher sëpili shor tupraq bilen birliship këtey dep qalghan bolup, Peqet ghuwa körünüp turidu, Kölimi bir qeder chong bolup, Omumiy kölimi 500 ming kiwadrat mëtir etrapida këlidu. 1957-yili 1-ayda aptonom rayon teripidin ‹‹aptonom rayon boyiche nuqtiliq qoghdilidighan medeniy yadikarliq orni›› qilip bëkitilgen.     qedimiy sheherning sherqiy shimaligha 100 nechche mëtir këlidighan jayda jenubtin shimalgha suzulghan chong dönglük bolup, Üstide imaretning iznaliri bar. döngdin küsen beglikining nurghun kichik mis pul qëlipliri tëpilghan. eng shimaliy uchidiki döngning sherqide bir xumdan xarabisi bar bolup gümürülüp ketken, Köydürülgen qizil topa döwisi bolup ichidin dashqal, Yaghach kömür we pul qëlipliri chiqqan. hazir bu xarabiliq pul quyush xarabiliqi dep qaralmaqta. bu qedimiy xumdanni arxëologlar sapal buyumlar xarabisi bolushi mumkin, Dep höküm qilghan. 2011-yili noyabirda kucha nahiyelik medeniyet yadikarliqliri idarisining xadimliri kucha nahiyesidiki tang wangchëng shehirini tekshürgende, Bir qedimiy xumdan xarabisidin küsen beglikining bir dane mis pulini bayqighan. qedimiy sheherning ichi-sirtidin sapal buyumlar, Tash eswab, Mis, Yaghach buyumlar, Sir, Mis pul, Pul quyidighan qëlip qatarliq buyumlar tëpilghan, Bolupmu xarabidin tëpilghan qapartma neqishlik tüwrük bëziki, Tang dewridiki keyyüen tongbaw, Chyenyüen jungbaw, Dali yüenbaw, Küsen beglikining mis pul qëlipi we 60 dane küsen mis puli qatarliqlar bar.

Uyghuristan Region

Uyghuristan Region

 

Uyghuristan Region of China is the motherland of Uyghur people. It lies at the heart of central Asia. It covers an area of over 1.6 million square kilometers (larger than the combined area of all the European states). Uyghuristan region borders the Tibet Autonomous Region and India to the south and Qinghai and Gansu provinces of China to the southeast, Mongolia to the east, Russia to the north, and Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Afghanistan and Pakistan to the west. The name "Xinjiang" (literally means "New Frontier", "New Land", "New dominion") was given to this region during the Manchu Qing Dynasty of China in 1884. In history, the region served as the key controlling section of the famous Silk Road, and played an important role in cultural exchanges between the East and West.

Uyghuristan region has world's formidable deserts, some of the world's greatest mountain ranges, and beautiful grasslands and forests. It is divided into two basins by Tengri Mountains (Tian Shan). Dzungarian Basin is in the north, and Tarim Basin is in the south. Its lowest point is the Turfan Depression, 155 metres below sea level. Its highest peak, Chogir Peak (also known as K2), is 8611 meters (28,251 ft) above sea level, on the border with Kashmir. The capital city Urumchi is 2250 kilometers (1398 miles) from the nearest ocean, is the furthest city from the ocean in the world.
Uyghuristan region has various interesting geographic features, including some of world's highest mountains (Kunlun mountains, Tengri mountains, and Altay mountains), largest inland basin (Tarim Basin), one of the world's largest sand deserts, hundreds of rivers and lakes, and some of the world's most unique desert forests. Its climate belongs to continental, arid and semiarid climate. But, it varies a significantly from region to region.

In Uyghuristan region, there are more than 580 types of wild animals, including high nose antelope, wild camel, wild donkey, river beaver, snow leopard, white crane, black crane, white-shoulder vulture and swan, etc. It is also home for more than 3000 types of wild plants some of which are unique to dry deserts of the region. The long sun-shine hours, makes the land suitable for growing cotton, grain, oil crops, sugar crops, vegetables and fruits. In particular, it is famous for its fruits and known as "home of fruits".
Uyghur region has large deposits of minerals and oil. More than one-third of the petroleum reserve and two-third of the coal reserve of China are in this region. Gold, Uranium, copper and other precious metals and mineral ores are also very abundant.
The Uyghuristan region has been drawing attention of researchers of the world for a couple of centuries. Recent interests of the world was drawn to the region due to discovery of mysterious mummies, which are contemporaries of Egyptian mummies and date back as far as 2000 B.C.

Famous Traveling Destinations

Bogda Lake (Heavenly Lake, Tian Chi)

In the middle of Bogda Peak (Bogda is means "God"), 110 km (68 miles) east of Urumqi, nestles Bogda Lake. Covering 4.9 square kilometers (1.89 square miles), this crescent-shaped lake deserves its name, Pearl of Tengri Mountains (Tian Shan). The lake is 2,000 meters above sea level, it is an alpine drift lake shaped in the Quaternary Glacial period. With melted snow as its source, Heavenly Lake enjoys crystal water. The lake was listed by UNESCO as a world heritage site in 1990.
In summer, the beautiful lake is an ideal cool resort. Boaters on the lake see the ever-changing silvery mountains soaring into the blue sky, their slopes highlighted with verdant pasture and flamboyant wild flowers.

Sayram Lake

Sayram Lake is located in the Bortala Prefecture near the Tengri Mountains, it is the largest alpine lake in Uyghuristan Region. The lake is about 20 kilometers (12 miles) long from east to west, 30 kilometers wide from north to south. It covers an area of about 454 sq kilometers (about 175 sq miles), and has an elevation of 2,073 meters (6,800 feet).
Sayram Lake is a fairyland with wonderful natural scenery. The lake is like a brilliant emerald inlaid in the basin surrounded by Tianshan Mountain. The water in the lake is very pure and clear. Flocks of ducks and swans coast on its surface. Flourishing cypress and cedar trees cover the whole mountain range. Cottages scatter the foothills of the mountains. Horses and sheep call on the mountain slope.

Karakol Lake

Karakol Lake is located approximately 200km from Kashgar, in Akto County, Kizilsu Kirgiz Autonomous Prefecture. At an altitude of 3600m, it is the highest lake of the Pamir plateau, near the junction of the Pamir Mountains, Tengri Mountains and Kunlun mountain ranges. Surrounded by mountains which remain snow-covered throughout the year, the three highest peaks visible from the lake are the Muztagh Ata (7546m), Kongur Tagh (7649m) and Kongur Tiube (7530m). The lake is popular among travellers for its unreal scenery and the clarity of its reflection in the water, whose color ranges from a dark green to azure and light blue.

Kanas (Qanas, Hanas) Nature Reserve

Kanas Nature Reserve, 155 kilometers north of Burjin County, covers an area of 2.500 square kilometers. It is a complicated nature reserve, and is attractive with its unique scenery. This nature reserve, which incorporates forests, grasslands, glaciers, permafrost, mountains, rivers, lakes and other extreme northern ecosystem landscape elements, has diverse rare animals and plants and is rich in other wildlife resources. Thus it is an ideal area for scientific research, observation adventure, eco-tourism, film and television production, painting and photography. A total of 798 species of plants and about 117 different kinds of birds exist in the protected areas.
Kanas Lake is located in the heart of the nature reserve, with an area of 37.7 square kilometers and an average depth of 90 meters. The 125kilometer-long Kanas River winds its way like a pearl necklace with the Kanas Lake the most beautiful, bright pearl. Lake Kanas is China's deepest freshwater lake.

Narat Grassland

Located at the important line of communications connecting Southern and Northern Xinjiang, the west part of Narat Grassland connects to Kunes County Town, and leads onto Ghulja City. Along the ancient road, the east part of Narat Grassland is connected to the road leading to Balghuntay Town. Another road, the Maytagh—Kuca Road which stretches across the Tengri Mountains is also jointed by way of Narat Grassland.
As one of the four largest grasslands over the world, Narat Grassland boasts sub-alpine poad belt, and it has been a famous pasture land ever since the ancient times, and there are wide river valley, high mountains, the crisscrossed deep gores, the flourishing forest, open grassland combined with local Kazak folk customs.

Bayanbulak Grassland

Situated at the foot of Tengri Mountains in the northwest of Qara Sheher, covering an area of more than 23,000 square kilometers (5,683,424 acres), Bayanbulak is the second largest grassland in China and is one the most important stock raising bases of Uyghur region. Bayanbulak means 'abundant spring water' in Mongolian. If you come here you will be provided a unique chance to enjoy vast green grasslands which stretch as far as the eye can see. During the hot summer, many varieties of wild flowers are in bloom competing for attention. Many yurts are dotted in the grassland like pure white clouds. Sheep leisurely wander over the grasslands, adding a touch of beauty and a pastoral air to the whole scene.
The well-known Swan Lake is located in the prairie. Bayanbulak Swan Lake is a wide area of wetland that is made up of many interconnected small lakes. The Bayanbulak Swan Lake is the first and largest wild swan natural protected zone in China. Altogether there are 128 species of swans living in this beautiful place.

South Pasture (Nan Shan)

The South Pasture Land is situated in the valley of the Tengri Mountains, about 75 km (47 miles) to the southern suburb of Urumqi city. South Pasture slopes are covered with dragon spruce and mountain flowers everywhere. In the deep of the valley there is a small water-fall of 20 meters high. The crystal clear brook water winds the high mountain and lofty mountain range. The green grassland is dotted by sheep flock and train of horses. Here is a natural pasture land of beauty. It is cool in the summer, and is a good place to get away from the heat, excellent for hiking and horseback riding.
Far south of South Pasture is the Number One Glacier, the first in China to be thoroughly researched. The area is located in the higher peaks in the South Pasture range (over 14,000 ft) and boasts spectacular views along with few tourists.

Turfan

Turfan is located in the Turfan Depression in the center of the Uygur Autonomous Region. The area around the city, the Turfan Depression is the lowest point in China and second lowest on Earth (after the Dead Sea) at 154 meters below sea level. It is very dry and sometimes very hot, well into the 40'sC. The local people have developed Karez wells, an irrigation system composed of wells connected by underground channels, to counter the heat and drought of the place.
Despite of its harsh weather condition, Turfan is internationally known for its grapes, multi-colored watermelons, cantaloupes, apricots, raisins and wine. The famous grape valley is located to the northeast of the Turfan city.
Turfan once served as a trade and Buddhist center on the ancient Silk Road. The Yarghul (Jiaohe) Acient City, Idikhut (Gaochang) Acient City, Bezeklik Thousand Buddha Caves, Emin Minaret, Astana Tombs bear witness to the city's flourishing past.

Karez Wells

Karez wells of Turfan area are listed by UNESCO as world heritage. Karez wells are a successful application of the sinking technology of the Central Plains in the Turfan area. It is a historic inheritance and promotion of the sinking technology of the Central Plains, and plays a very important role in the study of the sinking technology both in the Central Plain and in the Middle and West Asia. There are more than 1400 Karez wells in Turfan area, among which 538 sets are in Turfan city, 418 sets in Pichan (Shanshan) and 180 sets in Toqsun. The total length amounts to more than 5000 km with an annual runoff volume up to 300 million cubic meters.

Kashgar

Kashgar is located in southwestern part of Uyghur autonomous region, bordering the Taklamakan Desert in the east, the Kunlun Range in the south. It is the meeting point of the northern and southern ancient Silk Road, and is famous for carvings, arts and crafts, and music and dance. The city has a history of more than 2000 years, it is said to have the largest bazaar in Asia.
The Chinese government has recently begun implementing its plan to "make the city earthquake proof" by tearing down the ancient old city and replacing it with tacky Chinese modernity.
Places to see:

• Kashgar Old City (Old Town)
• Id Kah Mosque
• Tomb of Apak Hoja
• Tomb of Yusup Khass Hajip
• Tomb of Mahmud Kashgari

Aksu

Aksu Prefecture is located in the southwest portion of Uygur Autonomous Region. It shares a 235 kilometers-long boundary to the northwest with Kazakhstan and Kyrgyzstan. In the south, it is separated from Hotan by the Taklamakan Desert. It is about 450 kilometers northeast of Kashgar.
On the ancient Silk Road, Aksu became important as a connecting point for Central China with Central Asia and West Asia.
The highest peak of the Tengri Mountains, Tömür peak is 7435 meters above sea level, and located in northwest of Onsu County of Aksu. The Tömür Peak is well known for spectacular and marvelous nature landscape.
The Kizil Thousand-Buddha Caves, located 60 km (37.2 miles) of Baay County of Aksu, is the earliest Buddhist art treasure trove in China, even one century earlier than the famous Mogao Grottoes. The Kizil Thousand-Buddha Caves are corridor of murals surpassing other existing caves in China in its abundance in content, quantity and long duration. The Caves are significant in Buddhism as well as in the history of Kǖsan (also called Qiuci, today's Kucha).

Hotan (Khotan)

Hotan lies in the Tarim Basin, just north of the Kunlun Mountains, which are crossed by the Sanju Pass, and the Hindu-tagh, and Ilchi passes. The town, located southeast of Yarkand and populated almost exclusively by Uyghurs, is a minor agricultural center. An important station on the southern branch of the historic Silk Road.
Hotan is famous for its high-quality nephrite jade which has a variety of colurs. It is also famous for its hand woven carpet workshops with over 2000 years of history. Hotan also produces one of the best Atles Silk which is made entirely by hand.

Ancient City of Kroran

Kroran (or Loulan) is an ancient oasis town founded in the second century on the north-eastern edge of the Lop Desert. Loulan, also known as Krorayina, was an ancient kingdom along China's Silk Road in Xinjiang. In 77 BCE, it became known to the Chinese as Shanshan, though the town at the northwestern corner of Lop Nur retained the name of Loulan. The ruins of the town of Loulan are on what were the western banks of Lop Nur, in the Bayin'gholin Mongol Autonomous Prefecture, now completely submerged in the desert.
Ruins of the Ancient Kroran (Loulan) was located about 300 km (186.4 miles) northeast of Chaqiliq County of Uyghur autonomous region. It was the capital of the 36 kingdoms in the Uyghur region flourished during the 2nd century B.C. and the 4th century. It was also an important thoroughfare on the ancient Silk Road. A 3,800-year-old female mummy (circa 1600 BCE), the first of a series of mummies now known as the Tarim mummies, was discovered in Loulan in 1980 CE, indicating very early settlement of the region.

References

• Wikipedia (http://en.wikipedia.org/wiki/Xinjiang)
• Wikitravel (http://wikitravel.org/en/)
• Travel To Uyghur Region (http://tengritagh.blogspot.com/)
• Travel China Guide (http://www.travelchinaguide.com/)
• Flickr (http://www.flickr.com/)

 http://www.google.de/imgres?q=uyghur&start=122&hl=de&sa=X&biw=1280&bih=894&tbm=isch&tbnid=Uo1klNUvK_7JyM:&imgrefurl=http://www.cs.pitt.edu/~mehmud/uyghur/region.html&docid=ZA_b7tSUvJ_W6M&imgurl=http://people.cs.pitt.edu/~mehmud/gallery/region/images/uyghur_map.jpg&w=700&h=485&ei=3sRmUbLpMsHg4QTWjoGgAQ&zoom=1&iact=hc&vpx=735&vpy=4&dur=4014&hovh=187&hovw=270&tx=137&ty=142&page=4&tbnh=136&tbnw=196&ndsp=41&ved=1t:429,r:54,s:100,i:166

Gérmaniyede Barin Inqilawining 23 yilliqi Munasiwiti Bilen Paaliyet Ötküzüldi

April 6, 2013 Leave a comment

Gérmaniyening Frankfurt Sheheride Barin Inqilawi Munasiwiti Bilen Paaliyet Ötküzüldi.Buningdin 23 yil awal yeni 1990-yili Yawro-asiyada yüz bériwatqan chong xelqara siyasiy atmospiraning türtkiside pütün Sherqitürkistanda Xitay tajawuzchillirining Sherqitürkistan mustemlikisige qarshi pikir éqimliri jush urup rawajlandi.
Xitaylarning milliy zulumi we érqiy qirghinchiliqigha xatime bérish üchün   Sherqitürkistanning munewer perzentliri oyghunup, azatliq we hörlük üchün keng- kölemlik  xeliq herkiti élip bérish yoligha qarap mangdi. Ular uzaq yilliq tejribe sawaqlarni nezerde tutup, weten-milletning kélichigini kapaletke ige qilish üchün wetenning igilik hoquqini qayturup élishtin bashqa  yolning yoqliqini, bir millet öz küchige tayinip des turmisa héchkishining uninggha yardem qolini sozmaydighanliqini tonup yétip bir qétimliq chong tiptiki quralliq qozghilanggha hazirliq qildi.
Inqilap pilani milliy munapiqlarning satqinliqi sewebidin pash bolup qalghanliqtin, Barin qehrimanliri zulumgha qarshi muddettin burun Xitaygha qarshi qozghulup,  özlirining erkin, hür milliy iradisini ipadilep, Sherqitürkistan xelqining qul bolmaydighanliqini dunyagha yene bir qétim jakarlidi.
Bu qétimqi inqilapqa Barindiki sebre qachisi tolghan bir türküm yashlar aktip awaz qoshup, zulumgha qarshi erkinlik marshini yangratti we Xitay tajawuzigha éghir zerbe urdi.Buningdin qattiq ghezeplengen Xitay hökümiti zamaniwiy üsküniler bilen qurallanghan urushqa hazir Xitay muntizim armiyisini yerdin, hawadin herketke keltürüp Barin kentige yollidi we ulargha hadise alahiyde bolghan sharaitta  kent xelqini 7 yashtin 70 yashqiche qirip tashlash buyruqi bérildi.
Ehwal Xitaylar oylighan derijide bolmisimu, buni purset bilgen tajawuzchi armiye bu heriketke qatnashmighan yéngi tughulghan buwaqlardin yashanghan insanlargha qeder er -ayal, qéri-yash hemmeylenni qozghilangchilar bilen eyni waqitta yoqutush nishani qilip, qanche saet ichide minglighan mezlumlarni qirip tashlap, Barin kentini qan kölige aylandurup insanliq jinayiti ishlidi.
Xitay hökümiti buning bilen qalmay, u heriketke qatniship hayat qalghanlarni we ularning yiraq chet-yaqa yurtlardiki tonush-bilishliri, uruq-tuqqanlirini iz qoghlap tutqun qilip, türkümlep ölüm jazasi bérip, kolliktip  türmige tashlap xelqimizni kéyinki 23 yil tarixidiki ahanetke tolghan hayatni yashashqa bejburlidi.
Xelqimiz bu achchiq tarixni asan untup kételmeydu…Shu munasiwet bilen eshu qétimliq inqilapta qurban bolghan shéhidlerni we hazirghiche xitay zindanlirida azap chékiwatqan ezimetlirimizni yad étish we Xitaylarning shu qétimliq dölet térorini lenetlesh sewbidin teshkilatimiz Gérmaniyening Frankfurt sheheride paaliyet teshkillidi.Paaliyet jeryanida Sherqitürkistanning Barin inqilawi hem uningdin ilgiri we kéyinki paajiyelik ehwali anglitildi.
Paaliyet Gérmaniye waqti saet 14:00 de bashlinip 16:30 da axirlashti.Paaliyetke teshkilatimizning bir qisim aktip ezaliri qatnashti.
Sherqitürkistan Kultur Merkizi
06.04.2013

 http://eastturkistaninfo.com/2013/04/06/germaniyede-barin-inqilawining-23-yilliqi-munasiwiti-bilen-paaliyet-otkuzuldi/

Sherqitürkistan Kultur Merkizi Paaliyet Ötküzüp Sherqitürkistan Xeliq Inqilawining Üch Yilliqini Xatirlidi


July 1, 2012 Leave a comment


Sherqitürkistan Kultur Merkizi Paaliyet Ötküzüp Sherqitürkistan Xeliq Inqilawining Üch Yilliqini Xatirlidi.Buningdin üch yil awal yeni 2009-yili 6- we 7- aylarda Xelqimiz, Xitayning Shiawguen Sheheride we eziz wetinimiz Sherqitürkistanning bashbaliqi Ürümchi, Qeshqer, Qaramay, Aqsu we Ghulja qatarliq sheherlerde milliy zulumgha qarshi arqa-arqidin bir-qatar paaliyetlerni qanat yaydurup, Xitay tajawuzchillirining mustemlikichilik siyasiti keltürüp chiqarghan érqiy we kultural qirghinchiliqigha bolghan keng-kölemlik naraziliqini ipadilidi.


Shu yili 6-ayning 26-küni Xitayda yüz bergen birqanche mingdin artuq arqa körünishi namelum bolghan Xitay puqraliri 800ge yéqin Sherqitürkistandin mejburiy köchürüp kétigen ishchini palta we pichaqlar bilen chanap, tömür kaltek we tash toqmaqlar bilen urup peyda qilghan qanliq weqe pütün dunya miqyasida qattiq ghulghula peyda qilish bilen birge, wetinimiz Sherqitürkistanda jiddiy qarshiliq körsütish herketlirining jush urup rawajlinishigha sewep boldi.


Sherqitürkistan xelqi bar imkaniyetliridin paydilinip, yüksek milliy roh we ulughwar ghaye bilen weqege inkas qayturushti we 5-iyuldiki keng kölemlik namayishni teshkillidi. Bu namayishqa Sherqitürkistanning barliq wilayet we sheherliridin bolup 20 mingdin artuq kishi qatniship, millitimizning yürek sadasini, qulluqqa bash egmeydighan milliy rohini, hürlük we azatliqqa bolghan teshnaliqini dunyagha jakarlidi.


Shu qétimqi weqe sewebi bilen Sherqitürkistan meselisining xitayning ichki ishi bolmastin, bir milletning azatliq we musteqilliq üchün élip bériliwatqan heqqaniy dawasi ikenliki pütün insaniyet ishtirak qilghan qizziq timigha aylandi.Shuning bilen birge yer sharida Sherqitürkistan we Uyghurni bilmeydighanlarmu nahayiti az qaldi.Bu menidin alghanda shu qétimqi herket munasiwiti bilen 10 minglighan munewer qiz-yigitlirimiz wehshiylerche jazalinip, tölengen bedeller nahayiti éghir bolup ketken bolsimu, aqqan qanlar zaya ketmidi, bu hadise milliy dawayimizning xeliqaralishish tereqqiyatini tarixtiki herqandaq chaghdikige qarighande mislisiz yüksek dolqungha kötürdi.


Bille yashashqa mejburlanghan Sherqitürkistan xelqi bilen Xitaylarning ottursidiki niqap échilip, heqiqi qiyapet otturgha chiqti.Xitayning Sherqitürkistanda mewjut bolup turushi, Millitimizning bir kün bolsimu baldur yoq bolishigha sewep bolidighanliqini, ikki milletning ottursidiki munasiwetning ot bilen su otturisidiki munasiwet ikenlikini her ikki terep chüshünüp yétishti.


Sherqitürkistan Kultur Merkizi üch yil awal wetinimizde yüz bergen yoqarqi birqatar weqelerni xatirlesh, Xitay tajawuzchillirining uningdin kéyin Sherqitürkistanda yürgüziwatqan érqiy we kultural qirghinchiliqini pash qilish, hür dunya insanlirining Sherqitürkistan milliy dawasigha bolghan hésidashliqini qolgha keltürüsh üchün mushu ayning 30-küni Gérmaniyede paaliyet ötküzdi. Paaliyet shu küni Gérmaniye waqti 12:00 de bashlinip kech saet 23:00 kiche dawamlashti.


Paaliytke Sherqitürkistan Birliki Teshkilatining birqisim muhim ezaliri aktip qatnashqandin bashqa, Gérman dostlarmu her-türlük ishlirimizgha yéqindin yardemleshti.Paaliyette millitimizning tarixi, edebiyati, siyasiy teqdiri, örpi-adet, qaide yosunliri we milly dawasigha ayit boyumlar körgezme qilindi.(K.Atahan)


Sherqitürkistan Kultur Merkizi



01.07.2012 Gérmaniye-Frankfurt

Sherqitürkistan Kultur Merkizi Gérmaniyede Kulturlar Ara Diyalog Paaliyitige Qatnashti


June 17, 2012 Leave a comment

Mushu ayning 16-küni bashqa döletlerdin kélip Gémaniyede olturaqliship qalghan 20din artuq ammiwiy teshkilat Frankfurt etrapida yighilip kulturlar ara diyalug paaliyiti élip bardi.


Bu paaliyet Frankfurtta her yili ötküziliwatqan kultural paaliyetlerning biri bolup, bu Gérmanlar bilen chetelliklerning, chetellikler bilen chet elliklerning ottursidiki chüshünish we hemkarlishishini ilgiri sürüsh, öz-ara ügünish we chetelliklerdeYawropaning bügünki ijtimayi tereqqiyatigha maslishish qabiliyitini yitishtürüsh qatarliqlarni meqset qilghan bir paaliyet boldi.


Paaliyette her qaysi teshkilatlar özliri tewe bolghan milletlerning edebiyat-senet, til-yéziq, örpi-adet we yimek ichmek we tenterbiye alahidiliklirini tonushturdi.

Sherqitürkistan Kultur merkizi bu paaliyetke yillardin béri ishtrak qilip kéliwatqan bolup, bu yilmu özgiche teyarliq bilen qatnashti. Paaliyette Xitay mustemlikisi astida millitimizning béshigha kéliwatqan éghir künler anglitilghandin bashqa, edebiyat-senitimiz, tariximiz, bügünki siyasiy teqdirimiz, kéyim-kécheklirimiz, chalghu eswaplirimiz, yimek-ichmeklirimiz, we érqiy alahidiliklirimiz alahiyede tonushturuldi.
Palliyetke Gérmanlar we Yaponlarning amiwiy teshkilatimu qatnashti we bashtin axir dostane we qérindashliq hésiyati bilen bizge hemkarlashti.Ular teshkilatimiz teripidin hazirlanghan Bérishur we teshwiqat waraqchillirini tarqitiship berdi.

Bu paaliyetke teshkilatimiz ezaliri Gérmaniye waqti 14:00 din bashlap 20:00giche qatnashti.



Sherqitürkistan Kultur Merkizi



17.06.2012

Gérmaniyening Frankfurt Sheheride Barin Inqilawinining 22 Yilliqi Munasiwiti Bilen Paaliyet Ötküzüldi


Buningdin 22 yil awal yeni 1990-yili 4‏- ayning 5 ‏- küni, Xitay tajawuzchilirigha Uyghur we qérindash xelqlerning azatliq, musteqilliq iradisini tonutqan Barin inqilabi yüz berdi.Bu inqilap wetinimiz Sherqitürkistan Xitay ishghaliyiti astida qalghan 1950-yildin kéyin yüz bergen kölimi eng zor, düshmenge zerbe bérish jehettin qazanghan ghelbe netijisi yoquri, teshkillik we programmiliq élip bérilghan bir qétimliq musteqilliq herkiti bolup, bu qétimqi inqilapta, küreshchan barin xelqidin teshkillengen 500 ge yéqin minewwer qiz- yigit 20 mingdin artuq Xitay eskiri bilen 7 kéche ‏- kündüz urush qilip, kéyinki ewlatlargha tillarda dastan bolidighan ish izlarni qaldurup, Sherqitürkistan tarixida öchmes sehipilerni achti.



Bu qétimqi weqede 19 ming nopusi bar bolghan Barin yézisigha 22454 tin artuq tajawuzchi xitay eskiri hujum qilghan bolup, bir heptige yéqin dawamlashqan tajawuzchi xitaylargha qarshi erkinlik we hüriyet üchün élip bérilghan bu heqqaniy urushta, qérindashlirimizdin minglighan kishi weten üchün qurban boldi.

Barin Sherqiy Türkistan ishghal qilinghan 1950 ‏- yildin biri, xitay tajawuzchillirigha qarshi üzliksiz qarshiliq körsitish herkiti partilap kéliwatqan jughrapiyilik rayonlarning biri bolup, bu jehette pütün Sherqitürkistan xelqige örnek bolup kelmekte.



Buningdin 62 yil awal yeni 1950 ‏- yili 7 ‏- ayda Barin yézisining mu'awin bashliqi Hékim Tash dégen kishining biwaste qumandanliq qilishi bilen kölimi zor xeliq inqilawi herkiti partilap, sherqitürkistan xelqining tajawuzchilargha tiz pükmeydighan baturluqini namayan qilghanidi.



Birinchi qétimliq zor inqilap partilap 19 yildin kéyin yeni 1969 ‏- yili 8 ‏- ayning 16 ‏- küni Barinda yene xelqimizning küreshchan perzenti Éziz Osman isimlik kishi qumandanliqinda 300 kishidin terkip tapqan Barin qehrimanliri Xitay tajawuzchillirining Aqtudiki qural yaraqlirini olja élip, Xitay tajawuzchillirigha qarshi hayat-mamatliq urush qildi we yüzligen munewer qiz-yigit milletning hüriyiti wetenning musteqilliqi üchün mertlerche qurban boldi.



Ikki qétimliq zor inqilap yüz bergendin kéyin xitay pashistliri Sherqitürkistan xelqige qaratqan zulumini téximu éghirlashturdi.Bolupmu tarixtin béri xatirjem we halawet ichide yashap kelgen barin xelqi ach köz xitay basmichillirining destidin ach-yalingach we namratliq patqiqigha pétip, özining barliq insaniy heq-hoquqliridin mehrum qaldi.Shuning bilen 1969 ‏- yili 8 ‏- ayning 20 ‏- küni Barinda yene xeliq qehrimani Memet Eysaning qumandanliqida 700 kishi quralliq heriketke ötüp Xitay basmichillirigha ejellik zerbe bérdi. Bu munasiwet bilen Barin Xitay tajawuzchilliri teripidin qan kölige aylanduruldi.



Üchünchi qétimliq zor inqilaptin kéyin Barindiki quramigha yetken erler kolliktip tutqun qilinip, türkümlep ölümge höküm qilinip, éghir érqiy qetliamni bashtin kechürdi.Barindiki hayatning eslige kélishige 20 yildin artuq waqit ketti.Emma bu yigirme yil qan-yashqa chümülgen we öchmenlik hem qisas otida qaynighan yigirme yil boldi.Barin xelqi xuddi barliq Sherqitürkistanliqlargha oxshash musteqil we hür Sherqitürkistan Jumhuriyiti qurulmay turup, milliy zulumdin azat bolghili bolmaydighanliqini tonup yetkenidi.



Qehriman Barin xelqi bashlamchiliq bilen Pütün Sherqitürkistan miqyasida zulumgha we tajawuchiliqqa qarshi küreshni qanat yaydurup, purset piship yitilgende quralliq inqilap qilish yoligha qarap mangdi. Barghanche sépini kingeytip, Tengritéghining shimal we jenubida bir qatar jiddiy mexpiy teshkillinishlerni élip bardi. Emma xayinlarning satqinliqi, düshmenning shepqetsizliki sewebidin pütün sherqitürkistanda élip bérilidighan quralliq inqilapqa ayit pilan ashkarilinip qélip, muddettin burun Barin yézisda küreshni bashlashqa toghra keldi.Shundaq qilip, Shir yürek ezimet Zeydin Yüsüpning bashchiliqida shereplik küresh enenisige ige barinda 4-qétimliq inqilap partilidi.



Bu 1990 ‏- yili 4 ‏- ayning 5 ‏- küni merhum weten oghlani, shiryürek ezimet Zeydin Yüsüp bashchiliqida qurulghan Sherqiy Türkistan Islam partiyisining asasliqi Barinliqlardin teshkillengen 500 din artuq serxilliri élip barghan 4-qétimliq inqilapni körsütidu. Bu qétim qehriman Barin xelqi xitaygha qarshi pütün Sherqitürkistan miqyasida quralliq qarshiliq heriket élip bérish axirda wetenni tajawuzchilardin üzil-késil azat qilishni pilanlighan bolsimu, bu büyük arzusigha yitelmidi. Emma shu qétimqi Barinni merkez qilip, tajawuzchiliqqa qarshi étilghan oq awazi Sherqitürkistan xelqining tiz pükmeydighanliqini, teslim bolmaydighanliqini pütün dunyagha jakarlap, milliy inqilawimizning yéngi sehipisini achti.



Bu heriket xitay tajawuzchillirining heywisini qattiq yerge urdi. Bu qétimqi herket 500din artuq weten söyer ezimetning 23 mingdin artuq Xitay eskirige qarshi élip barghan zor hadise bolup, xitay tajawuzchilliri 1950 ‏- yili Sherqiy Türkistanni mustemlike astigha éliwalghandin kéyin düshmenge bérilgen eng éghir zerbilerning biri boldi.



Sherqitürkistan Kultur Merkizi Gérmaniyede Sherqitürkistan Sürgündiki Hökümitige wakaliten paaliyet qiliwatqan bir teshkilat bolup, bu teshkilat Barin xelqining tillarda dastan bolghan yoqarqi bir qatar küreshlirige éhtiram bildürüsh, Barin Shéhidlirining rohini shad eylesh, Barinda yüzbergen ilgirki we kéyinki inqilaplar sewebidin her türlük ziyangha uchrighan qérindashlirimizgha Alladin meniwiy medet tilesh meqsidide mushu ayning 7-küni Gérmaniyening Frankfurt Sheheridiki Hüriyet we Adalet xatire munarisining aldida paaliyet ötküzdi.



Teshkilatmiz bu paaliyet arqiliq Sherqitürkistan xelqining Xitaydin kiliwatqan milly zulum astida étnik, kultural we diniy basturushqa uchrawatqanliqini, Barin Inqilawinining Sherqitürkistan tarixida yüz bergen minglighan azatliq küreshlirining peqet bir parchisi ikenlikini, Sherqitürkistan xelqining Xitay emeslikini, milly inqilawimizning adalet we hüriyet üchün élip bériliwatqan heqqaniy küresh ikenlikini anglatti.



Bu paliyet Frankfurt Sheher ahalisi we Gérmaniyege ziyaret üchün dunyaning herqaysi jayliridin kelgen yüzligen kishining alahide diqqitini tartti.Ular her türlük suallarni sorashti we paydiliq teklip-pikirlerde boldi.Alahiyde tekitlep ötüshke tigishliki Sherqitürkistanning Ay-yultuzluq kök bayriqi Yawropada tunji qétim jumhuriyet qurulghan jaygha tiklengen Adalet we hüriyet xatire munarisining aldida ötküzildi. Paaliyet jeryanida Sherqitürkistan milliy herkitidin rahetsizlik tuyghan xitaylar, bu paaliyetni buzush üchün mexpiy resimge tartish we filimge élishtek her türlük yaman qilmishlarda boldi, Ularning Gérmaniyedek bir démukirattik dölette qiliwatqan bu exlaqsizliqi we namertliki sheher ahalisining we Gérmaniye saqchillirining alahiyde diqqitini tartip, Uyghurlarning derdini chüshünish üchün paydiliq purset yaritip bergen bolsa yene bir tereptin Xitay dölitining xelqara jamaetchilik aldida qattiq yüzini chüshürdi.



Paaliyet Gérmaniye waqti 14:00 de bashlinip, 16:00 de axirlashti.Paaliyetke teshkilatimizning bir qisim aktip ezaliri qatnashti.





Sherqitürkistan Kultur Merkizi



08-April, 2012

Doktor Erkin Ekremning Ju Yungkang Béyjingda Achqan Uyghurlar Heqqidiki Yighin Toghrisidiki Mulahizisi


Muxbirimiz Weli

2012-03-30

Ju yungkang, wang lichuenler béyjingda achqan uyghurlar heqqidiki yighin toghrisida, türkiyide turuwatqan doktor erkin ekrem mulahize élan qildi.





RFA/Erkin Tarim



Dr. Erkin ekrem ependi doklat bermekte. 2011-Yili dékabir, türkiye.



3 - Ayning 29 - Künidin buyan, xitayning shinxua tori, tengritagh tori, amanliq tori qatarliq uchur wastiliri birlikte «ju yungkang béyjingda shinjangdiki noqtiliq qurulushlarni ilgiri sürüsh yighini» achqanliqini bash sehipilirige bésip uyghur aptonom rayonida hazir chong daghdugha qiliwatidu.



Buningdin burun, 3 - Ayning 28 - Küni amérika dölet mejlisi ezasi, jumhuriyetchi dana rabachér tashqi ishlar komitéti achqan yighinida söz qilip, xitayda az sanliq milletlerning kishilik hoquqini qoghdighan adwokat gaw jichéng iz - Déreksiz yoqalghan idi, u hazir xitayning shayardiki türmiside ikenliki ashkarilandi, hazir bizning bundaq bir kishining téxiche hayat ikenlikidn ibaret bir uchurgha ige bolghanliqimizmu, bizge ümid béghishlidi, hazir yene kishililik hoquqini qolghan keltürmekchi bolghan köp adem xitayning türmiside, yene iz - Déreksiz yoqalghan minglighan adem bar, biz bularni izdishimiz kérek dep tekitligen idi.



Türkiye istratégiye - Chüshenche inistitotining mutexessisi doktor erkin ekremning qarishiche, amérika dölet mejliside échilghan yighin amérikining kishilik hoquq qimmet qarishidin waz kechmeydighanliqidin dérek béridu, ju yungkang, wang lichuenlerning béyjingda sherqiy türkistan heqqide yighin achqanliqida, ularning sherqi türkistan mesilisidek bundaq bir dunyaning diqqitini qozghawatqan témidin paydilinip, özlirini körsitishke térishiwatqanliqi éniq.



Doktor erkin ekremning qarishiche, xitayda nahayiti xeterlik bir rayon - Sherqi türkistan. Xitay hazir qandaq qilip amérika afghanistandin esker chékindürgendin kéyin sherqiy türkstanni tinch turghuzushni oylaydu. Emma xitay bu nishangha yétish üchün qattiq basturush usulini qollanghanséri, qilmishliri dunyagha ashkarilinip, dunyaning sherqi türkistangha bolghan hésdashliqi éshiwatidu.



Doktor erkin ekremning qarishiche, xitayning hazirqi ichki siyasitimu, tashqi siyasitimu, özining xelqinimu, chetellernimu razi qilalmaywatidu. Sherqi türkistanda bolsa xitay uyghurlargha ishenmeydighan, uyghurlar xitaygha ishenmeydighan halet shekillinip boldi. Buni onglash asan emes.





Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/erkin-ekrem-03302012223037.html?encoding=latin

Mustafa Choqayning Sherqiy Türkistan Heqqidiki Maqalisi


Ixtiyari muxbirimiz Erkin Tarim

2012-03-30



Ötkende yash türkistan zhurnilining 1934 - Yili 3 - Ayliq sanida élan qilinghan sherqiy türkistanning yéngi weziyiti mawzuluq maqalini anglatqan iduq. Bügünki anglitishimizda yash türkistan zhurnilining bash tehriri mustafa choqay yazghan sherqiy türkistan heqqide mawzuluq maqalini anglitimiz.





Bu maqale 1933 - Yili 9 - Ayda élan qilinghan bolup, sherqiy türkistan dewasining ning meqsiti we uni qandaq élip bérish heqqide qimmetliq pikirler otturigha qoyulghan.



Yash türkistan zhurnilining bash tehriri eyni zamandiki türkistan dewasining yolbashchiliridin biri mustafa choqay ependi maqalisini mundaq bashlaydu:



Sherqiy türkistanning qanliq urushi dawamlashmaqta. Bügün dunya metbuatliri bu mesilige alahide yer bermekte. Hetta bashqa türkiy xelqler heqqide xewer yézishqa éhtiyat qiliwatqan türkiye metbuatimu sherqiy türkistan milli kürishini qollaydighan maqalilerni yézip élan qildi. Yash türkistanning eng axirqi 3 sanida yani 43 - , 44 - , 45 - Sanlirida muxbirimiz tengriberdimu sherqiy türkistanning béshigha kelgen pajieler we milliy azadliq kürishi yolidiki qiyinchiliqlar heqqide melumat berdi. Yene milliy yol zhurnilining 7 - Sanida bérilgen melumatlardin we zhurnilimizning ötkenki sanida élan qilinghan yeken we qeshqerdin kelgen xetlerdin bu dölette dawamlishiwatqan topilangning meqsitini chüshiniwélish mumkin. Sherqiy türkistan inqilabi burunqidekla xitayning boyunturuqi astidin pütünley qutulush üchün élip bérilmaqta. Bu meqsetning bir qismi emelge ashti.



Mustafa choqay ependi sherqiy türkistan dewasining pütün qérindash türkiy xelqlerning dewasi ikenlikini, shunga bezi metbuatlarda élan qiliniwatqan bu heqtiki xewerlerge qarshi turushimiz kéreklikini bayan qilip mundaq dep yazidu:



Sherqiy türkistan milliy inqilabi bashqa döletlerdiki qérindash xelqlerningmu ortaq dewasi. Biz bezi rus metbuatlirida élan qiliniwatqan sherqiy türkistan milliy inqilabi heqqidiki yalghan xewerlergimu qarshi turushimiz kérek.



Eslide bularni dep olturushningmu hajiti yoq. Emma töwendiki ikki seweb tüpeylidin bularni déyish éhtiyaji hés qilduq.



Bizge kelgen xewerlerge asaslanghanda, bundin bir muddet burun sowétning qoli astidiki türkiy xelqlerdin bir muhajir, hazir sherqiy türkistanda meydangha kéliwatqan topilanglarni ruslarning otturigha chiqarghanliqini dégen. Bu kishining némige asasen bu gepni éytqanliqini bilmeymiz. Topilang kötergen xelqning qolidiki jaylar ruslardin tazilanghan. Yash türkistan zhurnilining ötken heptidiki sanida élan qilinghan yeken we qeshqerdin kelgen xetlerde, sherqiy türkistan bilen hindistan otturisidiki soda yolliri tamamen échildi dep yézilghan idi. Bu bolshiwiklerge qarshi zor zerbe. Shunimu unutmasliqimiz kérekki, sowét hökümitining türkiy xelqlerning neziride héch abroyi bolmighanliqi üchün sowét hökümitining mexpiy yardemliri bilen mewjudiyitini qoghdap kelgen sherqiy türkistanning xitay bilen bolghan munasiwiti yaxshi idi. Eslide moskwaning tesiri astida bolghan xitay hökümiti öz waqtida sherqiy türkistanning yer asti we yer üsti bayliqlirini bimalal élip kétip ishletken we iqtisadi tesiri astigha alghan idi. Sherqiy türkistandiki xitay hökümitining qararsiz bolushi sowét üchün paydiliq.



Mustafa choqay maqaliside sherqiy türkistan milliy inqilabining sowét ittipaqigha bolghan tesiri heqqide tehlil yürgüzüp mundaq dep yazidu:



Sherqiy türkistandiki milliy heriketning ghelibisi, sowét inqilabi we sowétning kéngeymichilik siyasiti üchün büyük xewp élip kilidu. Bir tereptin yaponiyining manjuriye döliti arqiliq mongghuliyige bésip kirip sherqiy türkistangha yéqin kilishi, yene bir tereptin engiliyining tibettiki siyasiy we iqtisadi hakimiyiti, sowét hökümitining sherqiy türkistan mesilisidin uzaq turushigha seweb bolghan amillardur.



Yene bir seweb, yash turkistan zhurniligha biz ismini anglap baqmighan sherqiy türkistan azadliq komitéti namidin yézilghan bir parche metbuat bayannamisi keldi. Bu bayanat hem shekil hemde mezmun jehettin bek selbiy tesir qozghidi. Bu bayanat sherqiy türkistan milliy inqilabining rohigha xilap. Bu ajayip bayanatning mezmuni heqqide toxtalmaymen. Bayanat sherqiy türkistanliqlar ishletken tilda yézilmighan.



Bayanatta xitay hökümitining sherqiy türkistanda élip barghan qirghinchiliqliri bayan qilinghandin kéyin, xitay sherqiy türkistanliqlarning xitaydin peqetla aliy aptonomiye telep qilidighanliqi tekitlengen. Metbuat bayannamisining 4 - Maddisida xitay hökümiti bilen yézishidighan xet - Chekler xitay tilida bolidu déyilgen. 10 - Maddisida sherqiy türkistan xelqining raziliqini almastin xitay köchmenler élip kilinidu déyilgen. Yeni bu bayanatta xitay tilining dölet tili bolidighanliqi qobul qilinghan.



Sherqiy türkistanliqlarning heqiqiy wekillirining buni yazidighanliqigha ishenmeymen. Bu bayanat sherqiy türkistan azadliq teshkilati teripidin tarqitilghan bolup, bu teshkilatningmu oydurma bir teshkilat ikenliki melum. Uzun yillardin béri xitaygha qarshi küreshlerde jénini pida qiliwatqan sherqiy turkistanliqlarning yawrupada bundaq bir bayanat tarqitishi mumkinmu?



Mustafa choqay ependi 1933 - Yili yash turkistan zhurnilida élan qilghan sherqiy turkistan heqqide mawzuluq maqalisini mundaq axirlashturidu:



Sherqiy turkistan musteqilliq herikitining meqsitini aliy aptonomiyini qolgha kelturush derijisige chüshürüp qoyush, sherqiy türkistan xelqining raziliqi bolmay turup sherqiy türkistan azadliq komitéti namidin bundaq bayanatlarni élan qilish toghra emes. Bu sherqiy türkistan dewasi üchün, türkiy milletlerning qérindashliqi üchünmu ziyanliq. Biz sherqiy türkistan mesilisige öz mesilimiz dep qarishimiz kérek. Sherqiy türkistanni xitaydin qutuldurushtin burun bu dewani yalghan bayanat we sherqiy türkistanliqlargha wekillik qilalmaydighan teshkilat we komitétlardin qutuldurushimiz kerek.



Yash türkistan zhurnilining 1933 - Yili 9 - Ayliq sanida élan qilinghan sherqiy türkistan heqqide serlewhilik maqalini anglidinglar.





Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.



http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/sherqiy-turkistan-maqalisi-03302012215451.html?encoding=latin

Uyghurlarda Nuruz En'enisi





Uyghuristanning Bashbaliqi Ürüchining Asiya Qitesidiki Orni



Uyghur türkliride newruz bayrimi bashqa türk qewmlirige oxshash 21-mart(21-newruz) künide qutluqlanmaqta. «newruz»- farische söz bolup, uyghurchida «yéngi kün, bash bahar» meniside kélidu. Uyghurlarda bu bayram eslide yéngi yil bayrimi bolup, shemsiye kaléndari boyiche kona yil axirliship, yéngi yil kirgen künide qutluqlinidu. Newruz miladi kaléndari boyiche kéche bilen kündüzning tenglishidighan mart éyining 21-künidin 23-künigiche bolidu.



Uyghurlargha a'it tarixiy menbeler we bezi epsaniler, newruzning uyghurlarda 9-esirdin buyan bir merike bolup qutluqlan'ghanliqini körsetmekte, islamiyettin burun kök tengrige téwin'ghan uyghurlar asmandiki yultuzlargha isim qoyup «aq qoza» atliq yultuzgha insanlargha bext bergüchi ilah dep téwin'ghan we «aq qoza» ayining tunji künini (hazirqi miladiye kaléndari boyiche 21-mart) yéngi kün(newruz) dep qutluqlashqan.



Bu bayram islamiyet uyghurlar teripidin qobul qilin'ghandin kéyinmu dawam qilghan.

11-esirdiki uyghurlarning büyük alimi mehmud qeshqiri «türkiy tillar diwani» namliq esiride newruz heqqide mundaq deydu: «yéngi kündin kiyinki tunji bahar éyini oghlaq éyi deydu, uningdin kiyinki ay ulugh oghlaq éyi diyilidu. Chünki bu ayda oghlaqlar chongiyidu. Insanlar we janliqlar newruz bilen janlinidu. Newruz- jahan bext-sa'aditining anisi, beriket we xoshalliqning menbesdur. Bu seweptin kishiler bir-birige köngüllirini ipadilep séxilarche xoshalliqlirini namayen qiliidu.(mehmud qeshqiri «diwanu lughatit türk»)



Bu yerde shuni éytip ötüsh kérekki, büyük alim mehmud qeshqirining qeshqer opaldiki «hezriti mollam» atliq mazirigha barghan yillargha qeder, qeshqer etrapidiki jaylardin nurghun ziyaretchi kélip newruz bayrimini qutluqlimaqta idi. Bu seweptin bu yer bögünki künde « noruz(newruz)bulaq» nami bilen tonulmaqta.



Uyghurlarda qachandin béri «newruz» sözining, «türkiy tillar diwani»da xatirlen'gen «yéngi kün» sözining ornigha qollinilghanliqi éniq emes. Bu sözni tunji qétim elishir nawayining eserliride uchritimiz.

Büyük sha'irimiz newa'iy «chahar diwan» digen esiride «newruz» namliq muqam we newruzda oqulghan shé'ir heqqide toxtalghan.



Uyghur alimliridin nizamidin hüseyinning chüshendürishiche: uyghurlarda newruzni qutluqlash bilen munasiwetlik en'eniler «toqquz qiyapet» yaki «toqquz oghul» en'enisi halitide kelgen.





Birinchi en'ene: kona yilning axirlishish pa'aliyiti.

Hemme yerde newruz naghrisi chélinip, newuzning bashlan'ghanliqi élan qilinidu. Öymu –öy arilinip «newruz eshrep, newruz beg, newruz salam, newruz kel» qatarliq oyunlar körsitilidu. Herkishi mehellidiki pa'aliyet üchün imkaniyiti yetken miqdarda un, yagh, shéker, quruq yémish, nan we bashqa xilmu-xil yémekliklerni keltüridu. Her mehellining merkizide qazanlarda bu keltürülgen nersilerdin «koja» atliq yémeklik pishurilidu. Hemmeylen bu yémekni yigendin kiyin ibadetke qatnishidu we kiyin qol siqiship bir-birini «yéshingizgha mubarek bolsun» diyiship tebriklishidu. Ibadet esnasida birlikte yep–ichmek, birlikte du'a qilmaq, ularning birlik we barawerlik ichide bolghanliqini ipadileydu. Bu «newruzgha chiqish»mu diyilidu.



Ikkinchi en'ene: kishiler pakize, yarishimliq kiyimlerni kiyiship diniy ibadet sorunlirigha bérishidu, ariliridin ketken chonglarning qebrilirini ziyaret qilip du'a oquydu. Bu «newruz du'asi» diyilidu.



Üchünchi en'ene: kishiler bir-birlirini yoqlishidu, yardemge muhtajlargha yardem qilishidu, késeller we özriliklerni yoqlaydu, yaman ish-herkette bolghanlargha nesihet qilinidu. Bu «newruz ziyariti» diyilidu.



Tötinchi en'ene: herbir yerning ölchimide ottura yash, yash, yaki balilar qatarliq her türlük guruppilarning wekilliri bu künde newruz oyunlirini élip baridu. Bezi menbelerge qarighanda uyghurlar arisidiki newruz oyunlirining sani elliktin köp. Xususen, janbazliq, oghlaq tartishishqa oxshash mehelliwi tenherketler, sama, meshrepke oxshash sen'et körekliri nahayiti keng tarqalghan. Bularsiz newruz bolmas.



Beshinchi en'ene : her yerde at seylisi, bezme seylisi, tagh seylisi, yurt seylisi, kök seylisige oxshash türlük seyle-sayahet pa'aliyetliri uyushturilidu.

Newruzda uyghurlar baharni oyun oynap jushqunluq bilen qarshi alidu.



Altinchi en'ene: newruz yene bir hikaye, bir dastan éytishish künidur. Meddahlar dastan we qisselerni éytishidu. Elneghmichiler «newruzname» uquydu.



Meshhurraq «newruzname»lerdin biri mundaqtur:



Keldi newruz - yil bashi, ketti köngülning chirkini,

Newruz diban kélurler xatunlarning türkini.

Güller qisip qiz-oghul egri qoyar bökini,

Mejlis qilip oynishar, achar köngül mülkini,

Qayghu mihnetler kétip, yayrishar kündur bügün.



Yettinchi en'ene: bu künde chonglar yoqlinidu, derdi barlargha derman tépilidu, azarliship qalghan er–xotun, qulum–qoshnilar yarashturilidu, öylinish yéshigha yetkenler üchün her xil teshebbuslar qilinidu.



Siekkizinchi en'ene: déhqanchiliq bilen shughullinidighanlar qedimdin béri newruzni ish béshi bayrimi, her yilning ishlirining pilanlinidighan küni dep qedirleydu. U küni kishiler topliship derya-östeng, köl, köwrük, bulaq we bashqa yerlerni birlikte tüzeydu.



Toqquzinchi en'ene: uyghurlar newruzda péqirlargha, yétimlargha, yashan'ghanlargha, qazagha yoluqqanlargha, turmushta qisilghanlargha yémek, pul qatarliq maddiy yardemler bilen bille meniwiy yardemlerdimu bulidu.



Neuruz uyghurlar arisida mihir-muhebbetning namayen bolidighan bir bayram bolush süpiti bilen bügün'ge qeder yitip kelgen.

Kanadadiki Talantliq Sérk Artisi Aygül Memet Qayta Chaqnidi


Muxbirimiz Gülchéhre

2012-03-06

Aygül memet kanadada eng alqishqa érishken téléwiziye programmisi bolghan talantliqlar programmisida özining pishqan yüksek sérk maharitini körsitip qaytidin chaqnighan cholpangha aylandi.





Canada CityTV



Aygül memet kanada talantliqlar sehniside. 2012-Yili 4-Mart, toronto.

Uyghurlarning sérk seniti uzaq tarixqa ige, u yüksek jismaniy sapa we maharet telep qilidighan, tenheriket bilen senet, qaramliq bilen nepislik, chéwerlik, chaqqanliq bir gewde qilinghan alahide senet. Sérkchilikte kamaletke yetken maharet igisi bolush üchün tughma talanttin bashqa senetkarning sistémiliq terbiyilishini qiyinliq derijisi bashqa tenheriket we senet maharitige qarighanda yuqiri bolghan téxnika we maharet sewiyisini japagha chidap yükseldürüshini we dawamliq meshiqni telep qilidu. Shunga bu sahede üzüp chiqidighan maharet igilirimu bashqa senet sahesige qarighanda kem uchraydu. Uyghur sérkchiliki, yéqinqi yillarda kespiy sérk artislirining sérk maharitini eneniwi el ichi medeniyet paaliyitidin kespilikke qarap rawajlandurushi, eneniwi maharet bilen uyghur usuli we zamaniwi maharetlerni birleshtürülüp, milliylashturup tereqqiy qildurushi netijiside alahide jelp qilarliq senet süpitide dunya sehniliride shöhret qazanghan.



Uyghur élide tonulghan sérk mahirliridin yette nepiri, 2004-Yili oyun qoyush pursiti bilen kanadagha kelgende, panahliq tilep qalghan idi. Ularning ichidiki aygül memet hazirghiche öz kespini tashlimay dawamlashturup kéliwatqan toruntoda xéli tonulghan uyghur sérk mahiri. 8 Yéshidin tartip uyghur élide sérk maharitide terbiyilinip, on töt-On besh yéshidila aptonom rayon we memliketlik maharet körsitishlerde köp qétim altun mukapatlargha ériship shöhret qazanghan pishqan sérk mahirigha aylanghan, uning sehnilerde téléwizorlarda körsetken, chembirek mahariti, chiragh, sham we beden élastikliqi oyunliri kishilerni heyran qaldurup, alqishlargha sazawer bolup kelgen.





Aygül we uning alte neper kesipdashlirining biraqla kanadada panahliq tilep qélishi bir tereptin xitay hökümitining uyghurlargha séliwatqan zulumlirini, uyghurlarning erkinlik arzulirini namayan qilghan zor weqe bolghan bolsimu yene bir tereptin senetxumar uyghur xelqining etiwarlishi, alqishliridin ayrilish bu senetkarlargha nisbeten xuddi béliq sudin ayrilghandek judaliq idi. Béziler bu uyghurlarning jüritige apirinlar oqughan bolsa, yene béziler «bularning talanti emdi ziyan bolidu, bu cholpanlarning senet hayati axirlishidu» dep ularning tallishigha échinghanmu idi.





Bu yil 36 yashqa kirgen aygülning qaytidin kanadadiki 1 milyon 500 ming adem körüshtek intérnétta körülüsh nisbiti eng yuqiri téléwiziye programmisi talantliqlar sehniside namayan bolup, özining yüksek sérk maharitini körsitip qaytidin cholpan kebi chaqnishi, kishilerning ilgiriki qarashlirini inkar qildi yeni altun haman yerde qalmaydu dégendek, heqiqiy talant we maharetning meyli qeyerde bolmisun, muwapiq purset bolsila haman netije qochidighanlqini ispatlidi.





Tamashibinlar «aygül memet», bu qeyerde kömülüp qalghan yultuz dep hewes bilen baqmaqta, hetta bahalighuchilarmu bu talantliqlar sehnisi mana sizge oxshash téxnika we maharette pishqan yultuzlar üchün tesis qilinghan, biz axiri sizge oxshash yultuzning bu sehnide peyda bolghanliqini körduq déyishti.





4-Mart kanada talantliqlar téléwiziye programmisining toronto tallash nuqtisida aygül memet isimlik sérk mahirining chembirek oynitish mahariti kishilerni qayil qilipla qalmay, uning sehnide özini: «men uyghur, ürümchidin keldim, tibet we mongghullar bilen chégridash uyghur élidin keldim. Xitay hökümiti bizni bésiwalghan» dep tonushturushi kishilerde bu uyghur senetkarning özgiche hijretlik hayati we uyghurlar heqqide qiziqish qozghidi, uning kanada talantliqlar téléwiziye programmisining deslepki shöbe musabiqiside tallinip chiqishi uyghurlarni hayajan ilkige aldi.





Sérk senitide sérk mahiri pishqan mahariti, chéniqqan bedini bilen obraz yaritip, senetni namayan qilidu. Shunga sérk artisining sehnidiki bir qanche minutluq maharet körsitishi üchün, yillarche teyyarliq, bedenning yumshaqliq derijisini saqlashta ajayip japaliq meshiq, küch we ijtihat telep qilinidu. Janliq héssiyat, aldichilap, keynichilep mollaq étish, boshluqta mollaq étish qatarliq yüksek maharet, yuqiri téxnikiliq maharetlerni nepislik, chebdeslik bilen wayigha yetküzüp körsitiwatqan aygül memetni héchkim bu yil 36 yashqa kirgen, üch perzentlik ana démise kérek, bu ene shu kéche-Kündüzlep aqquzghan terlirining netijisi, uning méhnet terlirining her bir tamchisi, bu yultuzning yollirida gül bolup üngey.

http://www.youtube.com/watch?v=EYNTCCv3Tog&feature=player_embedded



Copyright © 1998-2011 Radio Free Asia. All rights reserved.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/aygul-memet-03062012155618.html/story_main?encoding=latin