Tibet Oqughuchiliri Namayishidin Kéyin Uyghur Élide Uchur - Alaqe Qattiq Qamal Qilinmaqta
Muxbirimiz Mihriban
2010-10-27
Radiomiz ürümchidin igiligen eng yéngi uchurlardin melum bolushiche, tibet oqughuchilirining namayishi bashlanghandin buyan, uyghur aptonom rayonida namayish xewerliri qamal qilinghan.
Ürümchidiki uniwérsitét hem ottura mekteplerde keypiyat birdinla jiddiyleshken bolup, nöwette mekteplerde qoghdash xadimliri köpeytilgendin sirt , bu bir nechche kündin buyan herqaysi uniwérsitétlarning mektep oqughuchilar alaqe torlirigha qaritilghan nazaret kücheytilgen. Hetta bezi uniwérsitétlar tor bétining oqughuchilar erkin munazire meydani taqilip qalghan.
Igilishimizche, tibet oqughuchilirining ana tili tibet tilini qoghdash üchün élip barghan namayishi, xitayda ana til maaripi xirisqa uchrawatqan uyghurlarning, bolupmu xitay ölkiliride oquwatqan uyghur oqughuchilirining eng zor hésdashliqi hem qollishigha érishken. Tibet oqughuchilirining namayishi bashlanghandin buyan, xitay tilidiki tor betliri hem uniwérsitétlarning oqughuchilar alaqe torlirida uyghur oqughuchilar inkas yézip tibet oqughuchilirining namayishini qollaydighanliqini bildürgen.
Melum bolushiche, xitay tilidiki oqughuchilar alaqe tor betliride yézilghan inkaslarda, uniwérsitétlarda oquwatqan uyghur studéntlar hem xitay ölkiliridiki ottura mekteplerning "shinjang sinipliri" da oquwatqan uyghur oqughuchilarning tibet oqughuchilirini qollash hem "uyghur maaripini xitaychilashturush" siyasitige qarshi namayish qilish chaqiriqi ipadilengen yazmilar ipadilengen mezmunlar asasi orunda turghan.
Uyghur biz tor békitining xelqara tor békitidiki xewerdin melum bolushiche, béyjing, shangxey, shien, lenju, guangju, tyenjin, sendung qatarliq sheher, ölkilerde oquwatqan uyghur oqughuchilarning oqughuchilar alaqe torlirida "bizmu ana tilimizni qoghdaymiz, bizmu namayish qilimiz" dégen teshebbuslar köpeygen.
Uyghur biz torining tünügünki xewiride déyilishiche, melum tebiiy pen uniwérsitétining bir neper uyghur oqughuchisi xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan " qosh tilliq oqutush" namidiki xitay tilini omumlashturush maaripigha bolghan naraziliqini ipadilep mundaq dégen: "biz uyghurlar hazir bizge téngiliwatqan qosh tilliq oqutush namidiki bu xil maaripni qobul qilalmaymiz. Ular (yerlik hökümet dairiliri yaki xitay hökümitini démekchi bolsa kérek) qosh tilliq maaripi arqiliq bizning öz ana tilimiz hem medeniyitimizni öginish hoquqimizni tartiwaldi. Birnechche kündin buyan ichkiride oquwatqan uyghur oqughuchilar arisida bizmu namayish qilish arqiliq öz telipimizni otturigha qoyimiz dégen munaziriler köpeymekte."
Uyghur biz torining ziyaritini qobul qilghan xitaydiki "shinjang sinipi"de oquwatqan yene bir ottura mektep oqughuchisi mundaq dégen: "bizning arimizdiki herqandaq birimiz tibet oqughuchilirining öz ana tilini qoghdash telipini qollaymiz, chünki biz ularning shu taptiki héssiyatini nahayiti yaxshi chüshinimiz. Shunga eger uyghur oqughuchiliri teshkillinip namayish qilsa, arimizdiki zor köpchilik oqughuchilar awaz qoshimiz. Emma, bu ikki kündin buyan mektep dairiliri bizni yighiwélip bizge alahide terbiye xizmiti ishlewatidu. Tibet oqughuchilirining namayishi bashlanghandin buyan mektep ashxanisining tamiqimu alahide yaxshilandi. "
Uyghur élidin ziyaritimizni qobul qilghan bir studéntning bildürüshiche, uniwérsitétlarda oqughuchilar xitay ölkiliride oquwatqan sawaqdashliridin chingxeydiki hem béyjing milletler uniwérsitétidiki tibet oqughuchilirining namayishi heqqidiki xewerlerni anglighan. Emma, hökümet dairiliri namayishqa ait xewerlerni kontrol qilghini üchün, oqughuchilar namayishning tepsilati heqqide éniq xewer alalmighan.
Radiomizning igilishiche, chingxeydiki tibet oqughuchilirining namayishi shinjang uyghur aptonom rayon dairilirini jiddiyleshtürüwetken. Uyghur aptonom rayon dairiliri namayishning uyghur aptonom rayon dairiside kéngiyip kétishining aldini élish üchün bezi tedbirlerni qollanghan. Dunya uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning radiomizgha bildürüshiche, herqaysi uniwérsitétlarning tor betliridiki oqughuchilar munazire munberlirining bir qismi ötken heptidin buyan taqalghan . Undin bashqa, qeshqer pédagogika uniwérsitétining etrapida saqchilar köpeytilip, oqughuchilargha qaritilghan nazaret kücheytilgen. Ürümchi kochilirida bolsa puqrache kiyingen saqchilar köpeytilgen.
Uyghur élidiki melum bir uniwérsitét oqutquchisi ziyaritimizni qobul qilip, tibet oqughuchilirining ana til maaripini qoghdashni telep qilip élip barghan namayishi heqqidiki xewerni hökümetning élan qilmighanliqini, emma özlirining bashqa yollar arqiliq namayish ehwalidin xewer tapqanliqini bildürdi.
U yene uyghur élide yolgha qoyuluwatqan xitay tilliq maarip heqqide toxtilip, nöwette uyghurlarning naraziliqining qozghilishigha seweb boluwatqan , uyghur mektepliride mejburiy yolgha qoyuluwatqan "qosh tilliq maarip" siyasitige aldi bilen yerlik hökümet dairiliri jawabkar bölushi kéreklikini ilgiri sürdi.
U sözide, nöwette yerlik dairiler rayondiki uyghur mektepliridin ottura, bashlanghuch mekteplerni xitay mektepliri bilen qoshuwetkendin kéyin , bir qisim uyghur oqutquchilarning qattiq turuwélishi bilen bu mekteplerdiki uyghur siniplirida edebiyat qatarliq ijtimaiy pen dersliri yenila uyghur tilida ötülüwatqanliqini, emma qosh tilliq sinip namida atalghan bashlanghuch, ottura mekteplerde uyghur edebiyatidin bashqa barliq derslerning xitay tilida ötülüwatqanliqini bayan qilip, hazir uyghur oqutquchiliri arisida bu xil ehwalgha nisbeten naraziliq keypiyatining barghanche küchiyiwatqanliqini bayan qildi.
U sözide, nöwette yolgha qoyuluwatqan "qosh tilliq" maarip siyasitini yerlik dairilerning tolimu solchil ijra qiliwatqanliqini, hetta maarip idarisidiki bezi emeldarlar uyghur tili grammatikisini emeldin qaldurush heqqide buyruq chüshürgenlikini, emma oqutquchilarning qattiq naraziliqi hem ilmiy jehettin mesilining éghirliqini yolgha qoyushi netijiside özi turushluq rayonda hazir uyghur tili grammatikisining yenila ötülüwatqanliqini bildürdi.
U ziyaritimiz axirida, béyjing milletler uniwérsitétidiki tibet oqughuchiliri kötürüwalghan lozunkida yézilghan "tibet ana tilini qoghdap, jungxua medeniyitini güllendüreyli" dégen shoar heqqide toxtaldi.
U sözini dawamlashturup, "elwette jungxua xelq jumhuriyitide herqaysi milletlerning öz milliy tilini qoghdash heqqi bar - De, chünki dölet özi jungxua milletliri barliq milletlerni öz ichige alidu, dep tekitlewatqandin kéyin, yerlik milletlerning ana tilini qoghdash emeliyette jungxua medeniyitini güllendürüsh dégenlikqu?!" dégen jümle bilen öz sözini axirlashturdi.
Béyjing milletler uniwérsitétining dotsénti, uyghurbiz torining sahibi ilham toxti ependimu radiomiz ziyaritini qobul qilghinida, uyghur rayonida "qosh tilliq maarip"ning tibetlerdin ilgiri yolgha qoyulghini üchün, uyghurlarning naraziliqining tibetlerdinmu küchlüklükini ilgiri sürüp, eger hökümet dairiliri hazir uyghur rayonida mejburiy yolgha qoyuwatqan "qosh tilliq maarip" nami astidiki maaripni xitaychilashturush siyasitige tüzitish kirgüzmise, bu xil ehwalning yerlik uyghurlarning hökümetke bolghan naraziliqini kücheytip, bundin kéyin "5 - Iyul ürümchi weqesi"dek weqelerning yene qozghilishi mumkinlikini otturigha qoyghan idi.
Nöwette xitay weziyitini közetküchilerning qarishiche, xitay hökümitining uyghurlar hem tibetlerge oxshash xitay bolmighan milletler arisida "qosh tilliq maarip" namida yürgüzüwatqan maaripni xitaychilashturush siyasiti yene mushundaq dawamlishiwerse, bu rayonlardiki yerlik xelqlerning naraziliqi barghanche éship, bu rayonlarda téximu zor kölemlik naraziliq heriketliri qozghilip, xitay hökümiti weziyetni kontrol qilalmasliqi mumkin iken.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/tibet-oqughuchilar-namayishi-10272010202327.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Thursday, October 28, 2010
Exmetjan Sherdinof Qazaqistan Xelqi Assambléyisining Muawin Bashliqi Bolup Saylandi
Muxbirimiz Oyghan
2010-10-27
Yéqinda astana shehirining tinchliq we razimenlik sariyida qazaqistan xelqi assambléyisining "ishench, enene, ashkariliq, tözümlük" mawzusidiki nöwettiki 16 - Omumiy yighini bolup ötti.
http://www.kazpravda.kz Din élindi.
Sürette, prézidént n. Nazarbayéf qazaqistan xelq assambléyisining orunbasar reislikige saylanghan "uyghurlarning jumhuriyetlik medeniyet merkizi" jemiyetlik birleshmisining reisi exmetjan sherdinof qatarliqlarni tebriklimekte.
Yighingha 70 memliketning wekilliri, diplomatiyilik wakaletxanilar we xelqara teshkilatlarning bashliqliri, qazaqistanning merkiziy ijraiy organliri, jumhuriyetlik we rayonluq étno - Medeniy birleshmilerning rehberliri, parlamént députatliri, siyasiy partiyiler we diniy konféssiyiler wekilliri we bashqilar qatnashti.
Astana yighinida sözge chiqqan qazaqistan xelqi assambléyisining reisi, prézidént nursultan nazarbayéf yighin qatnashquchilirini qazaqistan xelqi assambléyisining 15 yilliq tewelludi bilen qizghin tebriklidi.
U, qazaqistan dölitining deslepki künliridin bashlapla, xelqler dostluqi we birlikige chong ehmiyet bérilgenliktin, qazaqistan xelqining meqset we wezipiliri bir nishangha - Qazaqistanning güllinishige, uning xelqaradiki hörmitining ösüshige, ahalining turmush - Tirikchiliki derijisining yaxshilinishigha, tinchliq we xatirjemlikning teminlinishige qaritilghanliqtin qazaqistanning bu utuqlargha érishkenlikini alahide tekitligen. Prézidént bu jeryanda dölet asasiy qanuni we xelq assambléyisidin ibaret ikki uluq qedriyetning mezkur utuqlarni qolgha keltürüshke zémin yaratqanliqini eskertken.
Prézidént n. Nazarbayéf xelqaradiki weziyet, bolupmu dunyaning her qaysi jayliridiki étnoslar ara toqunushlar, ularning kélip - Chiqish seweblirini éniqlash, hel qilish yollirini izlesh, xelqler we döletler ara dostluqni we ishenchni kücheytish mesililiri üstidimu toxtalghan.
Yighinda sözge chiqquchilar prézidént n. Nazarbayéfning assambiléyining bügünki kündiki ishigha, elning tereqqiyati hemde xelqler we dinlar otturisidiki birlikni we razimenlikni qolgha keltürüshtiki paaliyitige yuqiri baha berdi.
Shundaqla milliy birlikni mustehkemleshke munasip hesse qoshqini üchün assambiléyining bezi ezaliri "qazaqistan xelqi assambléyisining jemiyetlik 'birlik' altun médali" bilen mukapatlandi hemde assambiléye reisining yéngi orunbasarliri saylandi.
Bu lawazimgha qazaqistan okrainlirining rada ittipaqining prézidénti yuriy timoshénko we "uyghurlarning jumhuriyetlik medeniyet merkizi" jemiyetlik birleshmisining reisi exmetjan sherdinof saylandi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-wekili-qazaq-milletler-ansambili-10272010202409.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Oyghan
2010-10-27
Yéqinda astana shehirining tinchliq we razimenlik sariyida qazaqistan xelqi assambléyisining "ishench, enene, ashkariliq, tözümlük" mawzusidiki nöwettiki 16 - Omumiy yighini bolup ötti.
http://www.kazpravda.kz Din élindi.
Sürette, prézidént n. Nazarbayéf qazaqistan xelq assambléyisining orunbasar reislikige saylanghan "uyghurlarning jumhuriyetlik medeniyet merkizi" jemiyetlik birleshmisining reisi exmetjan sherdinof qatarliqlarni tebriklimekte.
Yighingha 70 memliketning wekilliri, diplomatiyilik wakaletxanilar we xelqara teshkilatlarning bashliqliri, qazaqistanning merkiziy ijraiy organliri, jumhuriyetlik we rayonluq étno - Medeniy birleshmilerning rehberliri, parlamént députatliri, siyasiy partiyiler we diniy konféssiyiler wekilliri we bashqilar qatnashti.
Astana yighinida sözge chiqqan qazaqistan xelqi assambléyisining reisi, prézidént nursultan nazarbayéf yighin qatnashquchilirini qazaqistan xelqi assambléyisining 15 yilliq tewelludi bilen qizghin tebriklidi.
U, qazaqistan dölitining deslepki künliridin bashlapla, xelqler dostluqi we birlikige chong ehmiyet bérilgenliktin, qazaqistan xelqining meqset we wezipiliri bir nishangha - Qazaqistanning güllinishige, uning xelqaradiki hörmitining ösüshige, ahalining turmush - Tirikchiliki derijisining yaxshilinishigha, tinchliq we xatirjemlikning teminlinishige qaritilghanliqtin qazaqistanning bu utuqlargha érishkenlikini alahide tekitligen. Prézidént bu jeryanda dölet asasiy qanuni we xelq assambléyisidin ibaret ikki uluq qedriyetning mezkur utuqlarni qolgha keltürüshke zémin yaratqanliqini eskertken.
Prézidént n. Nazarbayéf xelqaradiki weziyet, bolupmu dunyaning her qaysi jayliridiki étnoslar ara toqunushlar, ularning kélip - Chiqish seweblirini éniqlash, hel qilish yollirini izlesh, xelqler we döletler ara dostluqni we ishenchni kücheytish mesililiri üstidimu toxtalghan.
Yighinda sözge chiqquchilar prézidént n. Nazarbayéfning assambiléyining bügünki kündiki ishigha, elning tereqqiyati hemde xelqler we dinlar otturisidiki birlikni we razimenlikni qolgha keltürüshtiki paaliyitige yuqiri baha berdi.
Shundaqla milliy birlikni mustehkemleshke munasip hesse qoshqini üchün assambiléyining bezi ezaliri "qazaqistan xelqi assambléyisining jemiyetlik 'birlik' altun médali" bilen mukapatlandi hemde assambiléye reisining yéngi orunbasarliri saylandi.
Bu lawazimgha qazaqistan okrainlirining rada ittipaqining prézidénti yuriy timoshénko we "uyghurlarning jumhuriyetlik medeniyet merkizi" jemiyetlik birleshmisining reisi exmetjan sherdinof saylandi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-wekili-qazaq-milletler-ansambili-10272010202409.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Ürümchide Puqrache Kiyingen Razwétka Xadimlar Ish Bashlidi
Muxbirimiz Gülchéhre
2010-10-27
Ürümchi saqchi dairliri yéqinda, ürümchide ammiwi qatnash amanliqini saqlash jamaet xewpsizliki shöbe idarisidiki xadimlar asasida mexsus puqrache kiyingen razwétka qoshuni qurudighanliqini élan qildi.
Ürümchidiki munasiwetlik saqchi dairiliridin ige bolghan uchurlirimizdin puqrache kiyingen saqchilargha yene uyghur jamaiti arisidiki siyasetke qarshi söz - Chöchek we ish - Heriketler üstidin paylaqchiliq qilish wezipisiningmu bérilgenliki delillendi.
Xitay hökümiti "5 - Iyul weqesi" din kéyin uyghur élide, bolupmu ürümchide qoralliq saqchi xadimlirini, charlash xadimlirini köpeytish arqiliq bixeterlik tedbirlirini üzlüksiz kücheytip barmaqta. Xitay dairiliri ürümchide yene bu heqte yéngi tedbir aldi.
Ürümchi jamaet xewpsizlik idarisi 15 - Öktebirdiki axbarat élan qilish yighinida, ürümchide mexsus puqrache kiyingen razwétka etriti qurghanliqini, ularning pat yéqinda resmiy wezipe öteshke bashlaydighanliqini élan qildi. Mezkur etret eslidiki ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik etriti ammiwi qatnash amanliq saqlash jamaet xewpsizlik shöbe idarisidiki xadimlar asasida qurulghan. Emma puqrache kiyingen razwétka xadimlarning sani ashkarilanmighan.
Bu heqte shinjang qanunchiliq gézitide élan qilinghan xewerdin qarighanda, ürümchidiki mezkur puqrache kiyingen saqchilar ürümchi ammiwi qatnash amanliq saqlash shöbe idarisi qarmiqidiki shimaliy qowuq saqchixanisi,jenubiy poyiz istansisi saqchixanisi, yiqilghan tash saqchixanisi, üchtash saqchixanisi qatarliq töt saqchi ponkitidiki bir qanche saqchilardin teshkillinip töt guruppigha bölinip, ürümchidiki asasliq rayonlardin tengritagh, saybagh, shimigo we yéngisheher rayonlirida puqrache kiyinish arqiliq xelq ichige singip kirip wezipe öteshke bashlaydiken.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisining axbarat élan qilish yighinida, buning aldida puqrache kiyindürüp sinaq teriqiside kochigha qoyup bergen saqchilarning ish ünümidin, saqchilar puqrache kiyingendin kéyin adettiki amma arisida yoshurunup yürüp, jemiyet amanliqini buzidighan uchurlargha ige bolush, közitish arqiliq oghriliq, bulangchiliqqa oxshash köp yüz béridighan kocha jinayetlirige waqtida ünümlük zerbe bérish ünümi körülgenliki, shunga jemiyet amanliqi, puqralarning bixeterliki üchün puqrache kiyingen saqchilar qoshuni resmiy turghuzulghanliqi körsitilgen.
Gerche, xitayning bu heqtiki xewerliride ürümchidiki puqrache kiyingen saqchilar qoshunining asasliq wezipisining kocha jinayetchilirige zerbe bérish ikenliki körsitilgen bolsimu, ürümchi ammiwi qatnash amanliq saqlash shöbisige qarashliq yeni yéngidin puqrache kiyingen saqchilar qoshunining asasliq terkibi bolghan yiqilghan tash saqchixanisigha téléfon qilghinimizda, puqrache kiyingen saqchilarning néme wezipilerni öteydighanliqi téximu roshenleshti.
Ürümchi saybagh rayonidiki yene bir uyghur saqchimu puqrache kiyingen saqchilar qoshuni quruludighanliqidin xewiri barliqini éytti.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisining razwétka ishxanisigha téléfon qilghinimizda, téléfonni alghan xitay saqchi bu heqtiki soallirimizgha jawab bermey téléfonni üzdi.
Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit, xitay dairilirining ürümchide mexsus puqrache kiyingen saqchi qoshuni qurushining pütün uyghur éli boyiche qolliniwatqan yéngi bir xil basturush usuli dep ishinidighanliqini bildürdi.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisi lyudawan saqchi etritining sabiq alahide saqchisi, hazir shiwétsariyidin panahliq tiligen nijat abduréhim, ürümchide xitayning puqrache kiyingen razwétka qoshuni qurghanliqini tunji qétim ashkara élan qilghan bolsimu, ilgiri bu xil etretlerning her qaysi saqchixanilarda barliqini, shundaqla tedriji köpeytilgenlikini, ularning jemiyetke, her qandaq sahege suqunup, singip kireleydighanliqini, ürümchide hetta ammiwi hajetxanilarda pul yighidighanlar arisidimu puqrache kiyingen saqchi paylaqchilarning barliqini, ularning asasliq wezipisining xelq ichidiki hökümetke qarshi idiye we heriketler heqqide uchur igilesh we xelq arisida suxenchilik qilish ikenlikini ashkarilidi.
Ziyaritimiz jeryanida nijat abduréhim, xitayche oqughanliqi üchün uyghur tilida yaxshi sözliyelmeydighanliqini we buning üchün anglighuchilirimizdin kechürüm soraydighanliqini eskertip "bu yerde méning qandaq tilda sözlishim muhim emes, néme démekchi bolghinim muhim" dédi.
"Saqchi bolup ishlewatqanlarning qandaq bésimda, qanchilik wijdani azabta yashaydighanliqini manga oxshash shuni béshidin ötküzgenler bilidu."
"Méningche, meyli puqrache kiyinsun, meyli forma kiysun 10 ning ichide biri özi xalap qiliwatqanlar. Men erkin asiya radiosi arqiliq, uyghur élide xitayning jamaet xewpsizlik saheside ishleshke mejbur boluwatqan sepdashlirimgha shuni yetküzgüm bar. Eger eqli bar, choshqidin perqi bar insan bolsa, wijdani azabta yashawermey, qorqmay aldigha bir qedem ilgirilesh kérek"!
"Istipa ber! belkim bir mezgil xizmetsiz qilishing mumkin, ish tapalmisang öyde oltur, emma bu bir mezgillik, uningdin kéyin xatirjemlikke érishisen, azabtin qutulisen. Men shundaq qildim, bu yolni toghra tallidim, asan emes. Emma, özemni hazir ajayip erkin, xatirjem hés qilimen. Men xalighinimni sözliyeleymen. Men azad boldum...."
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchide-purache-kiyingen-saqchilar-10272010201412.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Gülchéhre
2010-10-27
Ürümchi saqchi dairliri yéqinda, ürümchide ammiwi qatnash amanliqini saqlash jamaet xewpsizliki shöbe idarisidiki xadimlar asasida mexsus puqrache kiyingen razwétka qoshuni qurudighanliqini élan qildi.
Ürümchidiki munasiwetlik saqchi dairiliridin ige bolghan uchurlirimizdin puqrache kiyingen saqchilargha yene uyghur jamaiti arisidiki siyasetke qarshi söz - Chöchek we ish - Heriketler üstidin paylaqchiliq qilish wezipisiningmu bérilgenliki delillendi.
Xitay hökümiti "5 - Iyul weqesi" din kéyin uyghur élide, bolupmu ürümchide qoralliq saqchi xadimlirini, charlash xadimlirini köpeytish arqiliq bixeterlik tedbirlirini üzlüksiz kücheytip barmaqta. Xitay dairiliri ürümchide yene bu heqte yéngi tedbir aldi.
Ürümchi jamaet xewpsizlik idarisi 15 - Öktebirdiki axbarat élan qilish yighinida, ürümchide mexsus puqrache kiyingen razwétka etriti qurghanliqini, ularning pat yéqinda resmiy wezipe öteshke bashlaydighanliqini élan qildi. Mezkur etret eslidiki ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik etriti ammiwi qatnash amanliq saqlash jamaet xewpsizlik shöbe idarisidiki xadimlar asasida qurulghan. Emma puqrache kiyingen razwétka xadimlarning sani ashkarilanmighan.
Bu heqte shinjang qanunchiliq gézitide élan qilinghan xewerdin qarighanda, ürümchidiki mezkur puqrache kiyingen saqchilar ürümchi ammiwi qatnash amanliq saqlash shöbe idarisi qarmiqidiki shimaliy qowuq saqchixanisi,jenubiy poyiz istansisi saqchixanisi, yiqilghan tash saqchixanisi, üchtash saqchixanisi qatarliq töt saqchi ponkitidiki bir qanche saqchilardin teshkillinip töt guruppigha bölinip, ürümchidiki asasliq rayonlardin tengritagh, saybagh, shimigo we yéngisheher rayonlirida puqrache kiyinish arqiliq xelq ichige singip kirip wezipe öteshke bashlaydiken.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisining axbarat élan qilish yighinida, buning aldida puqrache kiyindürüp sinaq teriqiside kochigha qoyup bergen saqchilarning ish ünümidin, saqchilar puqrache kiyingendin kéyin adettiki amma arisida yoshurunup yürüp, jemiyet amanliqini buzidighan uchurlargha ige bolush, közitish arqiliq oghriliq, bulangchiliqqa oxshash köp yüz béridighan kocha jinayetlirige waqtida ünümlük zerbe bérish ünümi körülgenliki, shunga jemiyet amanliqi, puqralarning bixeterliki üchün puqrache kiyingen saqchilar qoshuni resmiy turghuzulghanliqi körsitilgen.
Gerche, xitayning bu heqtiki xewerliride ürümchidiki puqrache kiyingen saqchilar qoshunining asasliq wezipisining kocha jinayetchilirige zerbe bérish ikenliki körsitilgen bolsimu, ürümchi ammiwi qatnash amanliq saqlash shöbisige qarashliq yeni yéngidin puqrache kiyingen saqchilar qoshunining asasliq terkibi bolghan yiqilghan tash saqchixanisigha téléfon qilghinimizda, puqrache kiyingen saqchilarning néme wezipilerni öteydighanliqi téximu roshenleshti.
Ürümchi saybagh rayonidiki yene bir uyghur saqchimu puqrache kiyingen saqchilar qoshuni quruludighanliqidin xewiri barliqini éytti.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisining razwétka ishxanisigha téléfon qilghinimizda, téléfonni alghan xitay saqchi bu heqtiki soallirimizgha jawab bermey téléfonni üzdi.
Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit, xitay dairilirining ürümchide mexsus puqrache kiyingen saqchi qoshuni qurushining pütün uyghur éli boyiche qolliniwatqan yéngi bir xil basturush usuli dep ishinidighanliqini bildürdi.
Ürümchi sheherlik jamaet xewpsizlik idarisi lyudawan saqchi etritining sabiq alahide saqchisi, hazir shiwétsariyidin panahliq tiligen nijat abduréhim, ürümchide xitayning puqrache kiyingen razwétka qoshuni qurghanliqini tunji qétim ashkara élan qilghan bolsimu, ilgiri bu xil etretlerning her qaysi saqchixanilarda barliqini, shundaqla tedriji köpeytilgenlikini, ularning jemiyetke, her qandaq sahege suqunup, singip kireleydighanliqini, ürümchide hetta ammiwi hajetxanilarda pul yighidighanlar arisidimu puqrache kiyingen saqchi paylaqchilarning barliqini, ularning asasliq wezipisining xelq ichidiki hökümetke qarshi idiye we heriketler heqqide uchur igilesh we xelq arisida suxenchilik qilish ikenlikini ashkarilidi.
Ziyaritimiz jeryanida nijat abduréhim, xitayche oqughanliqi üchün uyghur tilida yaxshi sözliyelmeydighanliqini we buning üchün anglighuchilirimizdin kechürüm soraydighanliqini eskertip "bu yerde méning qandaq tilda sözlishim muhim emes, néme démekchi bolghinim muhim" dédi.
"Saqchi bolup ishlewatqanlarning qandaq bésimda, qanchilik wijdani azabta yashaydighanliqini manga oxshash shuni béshidin ötküzgenler bilidu."
"Méningche, meyli puqrache kiyinsun, meyli forma kiysun 10 ning ichide biri özi xalap qiliwatqanlar. Men erkin asiya radiosi arqiliq, uyghur élide xitayning jamaet xewpsizlik saheside ishleshke mejbur boluwatqan sepdashlirimgha shuni yetküzgüm bar. Eger eqli bar, choshqidin perqi bar insan bolsa, wijdani azabta yashawermey, qorqmay aldigha bir qedem ilgirilesh kérek"!
"Istipa ber! belkim bir mezgil xizmetsiz qilishing mumkin, ish tapalmisang öyde oltur, emma bu bir mezgillik, uningdin kéyin xatirjemlikke érishisen, azabtin qutulisen. Men shundaq qildim, bu yolni toghra tallidim, asan emes. Emma, özemni hazir ajayip erkin, xatirjem hés qilimen. Men xalighinimni sözliyeleymen. Men azad boldum...."
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchide-purache-kiyingen-saqchilar-10272010201412.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Türkiye Emeldarlirining Xitay We Qeshqer Qatarliq Jaylarni Ziyaret Qilishi Diqqet Qozghidi
Muxbirimiz Erkin
2010-10-27
Xitay bash ministiri wén jyabaw téxi yéqindila türkiyini ziyaret qilip uzun ötmey, bu qétim türkiye özining yuqiri derijilik ikki emeldarini arqa - Aqridin xitay we uyghur aptonom rayoni qatarliq jaylarda ziyaret élip bérishqa yollidi.
www.milliyet.com.tr Din élindi. Neshir hoquqi www.milliyet.com.tr Ning
Xitayda resmi ziyarette boliwatqan türkiye jumhur reisi abdullah gül, 2009 - Yili 28 - Iyun, eng axirqi ziyaret noxtisi bolghan ürümchige kelgen bolup, sürette, aptonom rayonning reisi nur bekri abdullah gülge ton we uyghur doppisi kiydürmek.
Analizchilarning eskertishiche, türkiye bash ministiri erdoghanning ötken yili "5 - Iyul weqesi"de xitayni uyghurlargha "érqiy qirghinchiliq" élip bérish bilen eyibligendin buyan, türkiye - Xitay munasiwetliri uyghurlar üchün téximu diqqet bilen közitidighan munasiwetke aylinip qalghan. Lékin analizchilar yene, türkiyining uyghur mesilisini köwrük qilip, xitay bilen dialogni kücheytishke kirishkenlikini bildürmekte. Bu qétim türkiye hökümiti tashqi ishlar ministiri dawudoghluni uyghur aptonom rayonigha yollighandin sirt, ichki ishlar ministiri atalayni béyjinggha yolgha salghan.
Türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawudoghlu bilen ichki ishlar ministiri beshir atalay peyshenbe kündin bashlap xitayda élip baridighan bir qanche künluk ziyariti üchün yolgha chiqqan. Dawudoghlu bilen atalayning ziyariti gerche birla waqitqa toghra kelgen bolsimu, lékin türkiye hökümitide eng muhim wezipidiki bu ikki ministirning ziyaret mezgilgahining tunji békiti diqqet qilishqa erziydighan bolup, dawudoghluning ziyariti qeshqerdin, atalayning ziyariti béyjingdin bashlinidu.
Bu ikki ministirning birla waqitta xitayni ziyaret qilishi we dawudoghluning ziyaritining xitaydiki eng nazuk rayonlarning biri bolghan qeshqerdin bashlinishi közetküchilerning diqqitini qozghidi. Türkiye metbuatlirining xewerliridin melum bolushiche, dawudoghlu qeshqerni ziyaret qilip, mehmut qeshqiri, yusup xas hajiplarning qebrisini yoqlighandin kéyin, ürümchige kélidiken we bu yerde bezi uchrishishlarda bolidiken. Lékin türkiye - Xitay her ikki terep dawudoghlu we atalayning uyghur aptonom rayoni we béyjingdiki paaliyetlirining konkrét küntertipi, muzakire qilinidighan mesile, dawudoghluning qeshqer we ürümchide meshhur shexslerning qebrilirini ziyaret qilip, aptonom rayonning rehberlirini qobul qilish bilen cheklinip qalmay, yerlik jamaet erbaplirini qobul qilidighan yaki qilmaydighanliqi heqqide héchqandaq uchur bermidi.
Peqet türkiye ichki ishlar ministirliqining tor bétide élan qilinghan atalayning ziyariti heqqidiki qisqa bayanatta, ziyaretning muddiasigha dair bezi yip uchliri tilgha élinghan. Türkiye ichki ishlar ministirliqining bayanatidin melum bolushiche, beshir atalay béyjingda xitay j x ministiri méng jyenju we qanun, bixeterlik j x ishlirigha mesul siyasi byuro daimiy ezasi jaw yüngkang bilen körüshüp, teshkillik jinayi heriketler, etkeschilik, qanunsiz köchmenler, bölgünchilik, térrorluqqa qarshi hemkarliq we yuqiriqi sahelerdiki öz - Ara maslishishni kücheytish qatarliq mesililer boyiche muzakire élip barmaqchi iken.
Dawudoghluning ziyaritini qeshqerdin bashlishi we beshir atalay béyjingda xitaylar bilen élip baridighan muzakire we bu muzakirining "térrorluq", " qanunsiz köchmenler" dégendek uyghurlar yéqindin köngül bölidighan mesililerge chétilishi uyghur teshkilatlirida xitay - Türkiye arisidiki bu qétimliq diplomatik bérip - Kélishke qarita qiziqishni kücheytken. Dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim charshenbe küni radiomizning ziyaritini qobul qilip, uyghur herikitining mezkur mesilidiki meydanini sherhilep ötti. Türkiye - Xitay munasiwitining yéqinlishishi we dawudoghluning ziyaritini qeshqerdin bashlighanliqini qarshi alidighanliqini bildürgen rabiye xanim, dawudoghluning qeshqer sepirining xitaygha "diplomatik signal" bérishini ümid qildi.
Xitay bash ministiri wén jyabaw dawudoghlu xitay ziyaritini bashlashtin sel burun türkiyini ziyaret qilip, 8 türlük kélishim imzalighan. Ikki terep munasiwetni istratégiyilik shériklik munasiwitige tereqqi qildurup, ikki dölet soda hejimini 2015 - Yili 50 milyon dollargha yetküzüdighanliqini, xitayning türkiyide sanaet rayoni quridighanliqini, wén jyabaw türklerning uyghur aptonom rayonida sanaet rayoni qurushini qarshi alidighanliqini bildürgen. Shuning bilen birge, türkiye bilen xitay wén jyabawning ziyaritidin sel burun tunji qétim türkiye zéminida xitay - Türkiye hawa armiye qisimlirining herbiy manéwirini élip barghan.
Xitay - Türkiye munasiwetliridiki yéqinqi bu özgirish gherb elliride türkiye gherbke yüzlinishni asas qilghan burunqi siyasitidin waz kéchip, sherqqe yüzliniwatamdu ? dégen mesile talash - Tartish qozghighan bir mezgilge toghra kelgen idi. Lékin, merkizi enqerediki türkiye istratégiye tetqiqat merkizining mudiri sinan ogan ependining eskertishiche, xitay - Türkiye munasiwetliridiki yéqinqi bu tereqqiyat ularning istratégiyilik shériklerdin bolup qalidighanliqidin direk bermeydu. U türkiye metbuatlirida élan qilghan bu heqtiki mulahiziliride türkiyining kelgüsi 15 - 20 Yilda amérika, rusiye we yaponiyilerning xitaygha qarshi ittipaqidin orun alidighanliqini bildürgen.
Tashqi ishlar ministiri dawudoghlu qeshqerge yétip baridighan shu küni türkiye ichki ishlar ministiri atalay béyjinggha qarap uchup, xitayda 31 - Öktebirge qeder 4 künluk ziyaret paaliyitide bolidu. Türkiye ichki we tashqi ishlar ministirlirining birla waqitta xitayni ziyaret qilishining aldinala orunlashturulghan pilanliq heriket yaki tasadipi toghra kélip qalghan hadise ikenliki melum emes. Lékin, shundaqtimu bu türkiye tashqi ishlar ministirining xitay ziyaritini ichki ishlar ministiri béyjingdiki waqtida tunji qétim uyghur aptonom rayonidin bashlishidur. Türkiye - Xitay munasiwetliride 2009 - Yili yüz bergen ürümchi "5 - Iyul weqesi"din kéyin, dramatik özgirish yüz bergen.
Analizchilarning eskertishiche, türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghanning "5 - Iyul weqesi" yüz bérip ikki kündin kéyin, xitay dairilirini eyiblep, uyghurlargha "érqiy qirghinchiliq" élip bérilghanliqini ashkara élan qilishi we bu mesilini 20 dölet bashliqlar yighini, b d t xewpsizlik kéngishi, islam kéngishi teshkilatida otturigha qoyidighanliqini bildürüshi xitay hökümitini jiddiy sarasimgha salghan. Bezi analizchilar, erdoghanning pozitsiyisi xitayning burunqi siyasitini özgertip, türkiye bilen yéqinlishishigha türtke bolghanliqini ilgiri sürmekte. Dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim, meyli dawudoghlu we yaki beshir atalayning bolsun, xitay bilen élip baridighan muzakiride uyghurlarning kishilik hoquqigha köz yummasliqini telep qildi.
Yene bezi analizchilarning eskertishiche, türkler bilen uyghurlar arisidiki tarixiy alaqe türkiye - Xitay munasiwetliride daim mesile peyda qilidighan yoshurun amildur. Türkiyide chiqidighan eng chong gézitlardin "hörriyet" gézitining ingilizche nusxisida charshenbe küni élan qilinghan bir maqalide "enqere peqet uyghur türklirining türkiyidiki paaliyetlirige bezi cheklimilerni qoyghandila, béyjing bilen bolghan munasiwetni normallashturalaydu" dep körsitilgen. Lékin erdoghan hökümiti uyghur teshkilatlirini chekleshke tewekkül qilalamdu ? atalay béyjingda ju yüngkanggha bu wedini bérishke jüret qilalamdu ? analizchilarning eskertishiche, xelqara qanun, kishilik hoquq we démokratiye ölchemlirini özige nizam qilghan türkiyining uyghur teshkilatlirigha cheklime qoyush éhtimalliqi yoq diyerliktur.
Dawudoghlu qeshqer we ürümchilerdiki ziyaritini axirlashturghandin kéyin, 2 - Qedemde shienge baridu. U shenbe küni shangxeyge kélip, hepte axiri türkiyining shangxey dunya yermenkisidiki soda körgezmisini közdin kechüridiken. Bu heqtiki xewerlerde uning düshenbe küni béyjinggha bérip, xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen söhbet élip baridighanliqini we béyjing xelqara tetqiqat inistitutida nutuq sözleydighanliqini bildürgen.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/turkiye-xitay-munasiwiti-10272010201417.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Erkin
2010-10-27
Xitay bash ministiri wén jyabaw téxi yéqindila türkiyini ziyaret qilip uzun ötmey, bu qétim türkiye özining yuqiri derijilik ikki emeldarini arqa - Aqridin xitay we uyghur aptonom rayoni qatarliq jaylarda ziyaret élip bérishqa yollidi.
www.milliyet.com.tr Din élindi. Neshir hoquqi www.milliyet.com.tr Ning
Xitayda resmi ziyarette boliwatqan türkiye jumhur reisi abdullah gül, 2009 - Yili 28 - Iyun, eng axirqi ziyaret noxtisi bolghan ürümchige kelgen bolup, sürette, aptonom rayonning reisi nur bekri abdullah gülge ton we uyghur doppisi kiydürmek.
Analizchilarning eskertishiche, türkiye bash ministiri erdoghanning ötken yili "5 - Iyul weqesi"de xitayni uyghurlargha "érqiy qirghinchiliq" élip bérish bilen eyibligendin buyan, türkiye - Xitay munasiwetliri uyghurlar üchün téximu diqqet bilen közitidighan munasiwetke aylinip qalghan. Lékin analizchilar yene, türkiyining uyghur mesilisini köwrük qilip, xitay bilen dialogni kücheytishke kirishkenlikini bildürmekte. Bu qétim türkiye hökümiti tashqi ishlar ministiri dawudoghluni uyghur aptonom rayonigha yollighandin sirt, ichki ishlar ministiri atalayni béyjinggha yolgha salghan.
Türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawudoghlu bilen ichki ishlar ministiri beshir atalay peyshenbe kündin bashlap xitayda élip baridighan bir qanche künluk ziyariti üchün yolgha chiqqan. Dawudoghlu bilen atalayning ziyariti gerche birla waqitqa toghra kelgen bolsimu, lékin türkiye hökümitide eng muhim wezipidiki bu ikki ministirning ziyaret mezgilgahining tunji békiti diqqet qilishqa erziydighan bolup, dawudoghluning ziyariti qeshqerdin, atalayning ziyariti béyjingdin bashlinidu.
Bu ikki ministirning birla waqitta xitayni ziyaret qilishi we dawudoghluning ziyaritining xitaydiki eng nazuk rayonlarning biri bolghan qeshqerdin bashlinishi közetküchilerning diqqitini qozghidi. Türkiye metbuatlirining xewerliridin melum bolushiche, dawudoghlu qeshqerni ziyaret qilip, mehmut qeshqiri, yusup xas hajiplarning qebrisini yoqlighandin kéyin, ürümchige kélidiken we bu yerde bezi uchrishishlarda bolidiken. Lékin türkiye - Xitay her ikki terep dawudoghlu we atalayning uyghur aptonom rayoni we béyjingdiki paaliyetlirining konkrét küntertipi, muzakire qilinidighan mesile, dawudoghluning qeshqer we ürümchide meshhur shexslerning qebrilirini ziyaret qilip, aptonom rayonning rehberlirini qobul qilish bilen cheklinip qalmay, yerlik jamaet erbaplirini qobul qilidighan yaki qilmaydighanliqi heqqide héchqandaq uchur bermidi.
Peqet türkiye ichki ishlar ministirliqining tor bétide élan qilinghan atalayning ziyariti heqqidiki qisqa bayanatta, ziyaretning muddiasigha dair bezi yip uchliri tilgha élinghan. Türkiye ichki ishlar ministirliqining bayanatidin melum bolushiche, beshir atalay béyjingda xitay j x ministiri méng jyenju we qanun, bixeterlik j x ishlirigha mesul siyasi byuro daimiy ezasi jaw yüngkang bilen körüshüp, teshkillik jinayi heriketler, etkeschilik, qanunsiz köchmenler, bölgünchilik, térrorluqqa qarshi hemkarliq we yuqiriqi sahelerdiki öz - Ara maslishishni kücheytish qatarliq mesililer boyiche muzakire élip barmaqchi iken.
Dawudoghluning ziyaritini qeshqerdin bashlishi we beshir atalay béyjingda xitaylar bilen élip baridighan muzakire we bu muzakirining "térrorluq", " qanunsiz köchmenler" dégendek uyghurlar yéqindin köngül bölidighan mesililerge chétilishi uyghur teshkilatlirida xitay - Türkiye arisidiki bu qétimliq diplomatik bérip - Kélishke qarita qiziqishni kücheytken. Dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim charshenbe küni radiomizning ziyaritini qobul qilip, uyghur herikitining mezkur mesilidiki meydanini sherhilep ötti. Türkiye - Xitay munasiwitining yéqinlishishi we dawudoghluning ziyaritini qeshqerdin bashlighanliqini qarshi alidighanliqini bildürgen rabiye xanim, dawudoghluning qeshqer sepirining xitaygha "diplomatik signal" bérishini ümid qildi.
Xitay bash ministiri wén jyabaw dawudoghlu xitay ziyaritini bashlashtin sel burun türkiyini ziyaret qilip, 8 türlük kélishim imzalighan. Ikki terep munasiwetni istratégiyilik shériklik munasiwitige tereqqi qildurup, ikki dölet soda hejimini 2015 - Yili 50 milyon dollargha yetküzüdighanliqini, xitayning türkiyide sanaet rayoni quridighanliqini, wén jyabaw türklerning uyghur aptonom rayonida sanaet rayoni qurushini qarshi alidighanliqini bildürgen. Shuning bilen birge, türkiye bilen xitay wén jyabawning ziyaritidin sel burun tunji qétim türkiye zéminida xitay - Türkiye hawa armiye qisimlirining herbiy manéwirini élip barghan.
Xitay - Türkiye munasiwetliridiki yéqinqi bu özgirish gherb elliride türkiye gherbke yüzlinishni asas qilghan burunqi siyasitidin waz kéchip, sherqqe yüzliniwatamdu ? dégen mesile talash - Tartish qozghighan bir mezgilge toghra kelgen idi. Lékin, merkizi enqerediki türkiye istratégiye tetqiqat merkizining mudiri sinan ogan ependining eskertishiche, xitay - Türkiye munasiwetliridiki yéqinqi bu tereqqiyat ularning istratégiyilik shériklerdin bolup qalidighanliqidin direk bermeydu. U türkiye metbuatlirida élan qilghan bu heqtiki mulahiziliride türkiyining kelgüsi 15 - 20 Yilda amérika, rusiye we yaponiyilerning xitaygha qarshi ittipaqidin orun alidighanliqini bildürgen.
Tashqi ishlar ministiri dawudoghlu qeshqerge yétip baridighan shu küni türkiye ichki ishlar ministiri atalay béyjinggha qarap uchup, xitayda 31 - Öktebirge qeder 4 künluk ziyaret paaliyitide bolidu. Türkiye ichki we tashqi ishlar ministirlirining birla waqitta xitayni ziyaret qilishining aldinala orunlashturulghan pilanliq heriket yaki tasadipi toghra kélip qalghan hadise ikenliki melum emes. Lékin, shundaqtimu bu türkiye tashqi ishlar ministirining xitay ziyaritini ichki ishlar ministiri béyjingdiki waqtida tunji qétim uyghur aptonom rayonidin bashlishidur. Türkiye - Xitay munasiwetliride 2009 - Yili yüz bergen ürümchi "5 - Iyul weqesi"din kéyin, dramatik özgirish yüz bergen.
Analizchilarning eskertishiche, türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghanning "5 - Iyul weqesi" yüz bérip ikki kündin kéyin, xitay dairilirini eyiblep, uyghurlargha "érqiy qirghinchiliq" élip bérilghanliqini ashkara élan qilishi we bu mesilini 20 dölet bashliqlar yighini, b d t xewpsizlik kéngishi, islam kéngishi teshkilatida otturigha qoyidighanliqini bildürüshi xitay hökümitini jiddiy sarasimgha salghan. Bezi analizchilar, erdoghanning pozitsiyisi xitayning burunqi siyasitini özgertip, türkiye bilen yéqinlishishigha türtke bolghanliqini ilgiri sürmekte. Dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim, meyli dawudoghlu we yaki beshir atalayning bolsun, xitay bilen élip baridighan muzakiride uyghurlarning kishilik hoquqigha köz yummasliqini telep qildi.
Yene bezi analizchilarning eskertishiche, türkler bilen uyghurlar arisidiki tarixiy alaqe türkiye - Xitay munasiwetliride daim mesile peyda qilidighan yoshurun amildur. Türkiyide chiqidighan eng chong gézitlardin "hörriyet" gézitining ingilizche nusxisida charshenbe küni élan qilinghan bir maqalide "enqere peqet uyghur türklirining türkiyidiki paaliyetlirige bezi cheklimilerni qoyghandila, béyjing bilen bolghan munasiwetni normallashturalaydu" dep körsitilgen. Lékin erdoghan hökümiti uyghur teshkilatlirini chekleshke tewekkül qilalamdu ? atalay béyjingda ju yüngkanggha bu wedini bérishke jüret qilalamdu ? analizchilarning eskertishiche, xelqara qanun, kishilik hoquq we démokratiye ölchemlirini özige nizam qilghan türkiyining uyghur teshkilatlirigha cheklime qoyush éhtimalliqi yoq diyerliktur.
Dawudoghlu qeshqer we ürümchilerdiki ziyaritini axirlashturghandin kéyin, 2 - Qedemde shienge baridu. U shenbe küni shangxeyge kélip, hepte axiri türkiyining shangxey dunya yermenkisidiki soda körgezmisini közdin kechüridiken. Bu heqtiki xewerlerde uning düshenbe küni béyjinggha bérip, xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen söhbet élip baridighanliqini we béyjing xelqara tetqiqat inistitutida nutuq sözleydighanliqini bildürgen.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/turkiye-xitay-munasiwiti-10272010201417.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Tuesday, October 26, 2010
Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Jumhuriyet Bayrimini Tebriklesh Paaliyiti Elip Baridu
Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Dayimi Ezalar Kommétiti 10-Ayning 24-küni yighin échip 2010-yilliq Jumhuriyet bayrimini xatirleshni qarar qildi.
Igiligen melumatlardin qarighanda Paaliyet teshkilatning bir qisim gholluq ezaliri bilen yighin sheklide élip bérilidiken, töwendikidek üch qisimdin teshkil tapidiken.
1- Teshkilatning xizmetliridin qisqiche dokilat bérish
2- Ikki Jumhuriyetning qurulushidiki tarixiy arqa körünüsh we bügünki weziyetimiz heqqide muhakime
3- Milliy dawayimizning bügüni we ertisi heqqide kolliktip muzakire
Paaliyet 2010-yili 11-Ayning 13-küni yeni Shenbe Gérmaniyening Frankfurt sheher etrapida ötküzilidu.Shu küni ettigen saet 11:00 de bashlinip kech saet 20:00 giche dawamlishidu.(K.A.)
Uyghuristan Kultur Merkizi
25.10.2010 Frankfurt
Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Dayimi Ezalar Kommétiti 10-Ayning 24-küni yighin échip 2010-yilliq Jumhuriyet bayrimini xatirleshni qarar qildi.
Igiligen melumatlardin qarighanda Paaliyet teshkilatning bir qisim gholluq ezaliri bilen yighin sheklide élip bérilidiken, töwendikidek üch qisimdin teshkil tapidiken.
1- Teshkilatning xizmetliridin qisqiche dokilat bérish
2- Ikki Jumhuriyetning qurulushidiki tarixiy arqa körünüsh we bügünki weziyetimiz heqqide muhakime
3- Milliy dawayimizning bügüni we ertisi heqqide kolliktip muzakire
Paaliyet 2010-yili 11-Ayning 13-küni yeni Shenbe Gérmaniyening Frankfurt sheher etrapida ötküzilidu.Shu küni ettigen saet 11:00 de bashlinip kech saet 20:00 giche dawamlishidu.(K.A.)
Uyghuristan Kultur Merkizi
25.10.2010 Frankfurt
Sunday, October 24, 2010
5 - Iyol Ürümchi Weqesidin Kéyin Uyghurlar Yézip Tarqatqan 'Teklip We Tewisiyeler' Dégen Höjjetning Nusxisi Hazir Amérikida (2)
Muxbirimiz Weli
2010-10-22
2009 - Yilidiki beshinchi iyol ürümchi weqesidin kéyin, uyghurlar özlirining 'teklip we tewisiyeler'ini xitay hökümitige uyghurche yézip yollighan. 'Teklip we tewisiyeler' dep atalghan bu uyghurche höjjetning kopi nusxiliri eyni waqitta jemiyetke keng dairide tarqilip ketken. Bu höjjetning bir kopi nusxisi hazir erkin asiya radiosida.
2009 - Yili ürümchide yüz bergen beshinchi iyol weqesidin kéyin, uyghurlar öz til - Yéziqida yézip xitay hökümitige yollighan, kopi nusxiliri jemiyetke tarqitilghan 'teklip we tewisiyeler' dégen uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer mundaq dep bayan qilinidu: bir pütün uyghur millitining her sahediki paaliyetlirini 'döletning birlikini parchilaydu', 'shinjangning muqimliqigha dexli yetküzidu', partiyige, döletke, qanungha qarshi jinayi heriket, dep cheklesh netijiside, uyghurlar medeniyet we iqtisadiy jehetlerde ilgirilesh qedimidin ayrilip qaldi. Uyghurlarning puqraliq hoquqini, chetellerdiki tughqanliri bilen bolghan alaqisini cheklidi. Pasportlirini yighiwaldi.
Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi
Xenzuche bilidighan uyghurlar pütün uyghur nopusining 10% gha yetmisimu, aptonomiye qanunini depsende qilip, 'qosh tilliq maarip' dégen nam astida uyghur tilidiki maaripni
Süret, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning 2 - Bet nusxisi. Cheklep, xenzu tilidiki maaripni zomu -Zo yolgha qoydi. Uyghur aptonom rayonning her qaysi organliridila emes, hetta mehellilerde, uyghur mektepliridimu uyghurche til -Yéziqni cheklidi. Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi. Xususiylar achqan herxil mekteplerni taqidi. Yashlarning öz xiraditi bilen chetellerge bérip oqush arzulirigha tosqunluq qildi.
Axbarat - Neshriyat saheside, tarixta qollanghan 'yéziq jinayiti' ni yéngiche shekilde otturigha qoyup, uyghur tilidiki söz -Ibarilerni gherezlik bormilidi. Uyghurlarni hetta junggo tarixini her qaysi milletler ortaq yaratqan deydighan kitablarni oqushtinmu mehrum qaldurdi.
Partiyining diniy siyasetliri dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler mundaq dep bayan qilinidu: partiyining diniy siyasetliri qanun ramkisidin halqip, dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi. Turmush enenisi mueyyen diniy chüshenche bilen zich birikken uyghurlarning, normal diniy paaliyet erkinlikige tosqunluq qilip, uyghurlarni milliy krizis we exlaqiy chékinish yoligha bashlidi.
Uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi, bular hazir téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidin mehrum
Iqtisadiy jehettin qarighanda, uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi. Natural igilik asasiy orunda turidighan ehwalda. Bu millet téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidinmu mehrum qalduruldi. Bu millet sanaetlishish üchün, aldi bilen özining zor türküm kesp ehlini yétishtürüshke muhtaj. Uning hazirqi iqtisadiy sharaiti aliy mektep rasxotlirini qamdashtin tolimu yiraq. Shinjangdiki az sanliq milletler üchün aliy maaripni heqsizleshtürüsh bilen bir waqitta, yerlikte milliy sanaet tarmaqlirini köp qurup, ularni ish pursetlirige ige qilish lazim. Uyghurlarning ichidiki iqtisadiy paaliyetlerge meblegh, qerz we qolay sharait yaritilishi kérek. Tashqi soda paaliyitini qollash, chetel bazarlirigha kirish hoquqini qoghdash we chetellerde bixeter turushgha kapaletlik qilinishi kérek.
Shinjangni dunyagha échiwétish kérek
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler yene mundaq dep bayan qilinidu: shinjangni dunyagha échiwétish kérek. Dunya jamaitining uyghurlarni chüshinishige we uyghurlarning dunya bilen iqtisadiy we medeniyet tor - Alaqisi qurushigha imkaniyet yaritish kérek. Uyghurlar tarixi uzun, alaqe dairisi keng, medeniyetlik millet. Shinjangning joghrapiyilik alahidiliki su, tupraqlani xalighanche échish, nopus sanini köpeytish arqiliq yéngi zémin berpa qilishqa muwapiq kelmeydu. Sayahetni tereqqi qildurush bilen tebii joghrapiyilik muhitini we medeniyet izlirini qoghdashni teng yolgha qoyush kérek.
Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen qatarliqlarning natoghra siyasitidin bolghan
Aptonom rayondiki bir qisim rehberlerning yuqirini aldap, töwenni bésip, milliy ayrimichiliq qilishi we solchil siyaset yürgüzüshi netijiside, keng uyghur ammisi paydiliq tedbirlerdin menpeet alalmidi. Nep bérish xenzu ahalisighila merkezleshkenliki üchün, ötkür milliy ziddiyet peyda boldi. Yerlikni idare qilishtiki hakim mutleqliq we bir terepke yan bésish, déktatorini noqul halda uyghurlaghila qaritish netijiside, partiye uyghurlardin yiraqlashti. Aptonomiye qanuni ijra qilinghan bolsa, uyghurlarmu döletning xojayinigha aylanghan bolsa, jemiyette inaq muhit yaritilghan bolatti.
Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen, erkin émirbaqi, nur bekri, yang gang, esqet kérimbay ... Dek shinjangdiki siyasiun, qanunchilarning natoghra siyasiti we heriketliridin bolghan. Milliy ziddiyetni peyda qilghuchilar qanun buyiche jazalanghandila, andin milletler inaq bolidu.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-weqesi-we-uyghurlar-10222010212843.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Weli
2010-10-22
2009 - Yilidiki beshinchi iyol ürümchi weqesidin kéyin, uyghurlar özlirining 'teklip we tewisiyeler'ini xitay hökümitige uyghurche yézip yollighan. 'Teklip we tewisiyeler' dep atalghan bu uyghurche höjjetning kopi nusxiliri eyni waqitta jemiyetke keng dairide tarqilip ketken. Bu höjjetning bir kopi nusxisi hazir erkin asiya radiosida.
2009 - Yili ürümchide yüz bergen beshinchi iyol weqesidin kéyin, uyghurlar öz til - Yéziqida yézip xitay hökümitige yollighan, kopi nusxiliri jemiyetke tarqitilghan 'teklip we tewisiyeler' dégen uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer mundaq dep bayan qilinidu: bir pütün uyghur millitining her sahediki paaliyetlirini 'döletning birlikini parchilaydu', 'shinjangning muqimliqigha dexli yetküzidu', partiyige, döletke, qanungha qarshi jinayi heriket, dep cheklesh netijiside, uyghurlar medeniyet we iqtisadiy jehetlerde ilgirilesh qedimidin ayrilip qaldi. Uyghurlarning puqraliq hoquqini, chetellerdiki tughqanliri bilen bolghan alaqisini cheklidi. Pasportlirini yighiwaldi.
Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi
Xenzuche bilidighan uyghurlar pütün uyghur nopusining 10% gha yetmisimu, aptonomiye qanunini depsende qilip, 'qosh tilliq maarip' dégen nam astida uyghur tilidiki maaripni
Süret, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning 2 - Bet nusxisi. Cheklep, xenzu tilidiki maaripni zomu -Zo yolgha qoydi. Uyghur aptonom rayonning her qaysi organliridila emes, hetta mehellilerde, uyghur mektepliridimu uyghurche til -Yéziqni cheklidi. Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi. Xususiylar achqan herxil mekteplerni taqidi. Yashlarning öz xiraditi bilen chetellerge bérip oqush arzulirigha tosqunluq qildi.
Axbarat - Neshriyat saheside, tarixta qollanghan 'yéziq jinayiti' ni yéngiche shekilde otturigha qoyup, uyghur tilidiki söz -Ibarilerni gherezlik bormilidi. Uyghurlarni hetta junggo tarixini her qaysi milletler ortaq yaratqan deydighan kitablarni oqushtinmu mehrum qaldurdi.
Partiyining diniy siyasetliri dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler mundaq dep bayan qilinidu: partiyining diniy siyasetliri qanun ramkisidin halqip, dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi. Turmush enenisi mueyyen diniy chüshenche bilen zich birikken uyghurlarning, normal diniy paaliyet erkinlikige tosqunluq qilip, uyghurlarni milliy krizis we exlaqiy chékinish yoligha bashlidi.
Uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi, bular hazir téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidin mehrum
Iqtisadiy jehettin qarighanda, uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi. Natural igilik asasiy orunda turidighan ehwalda. Bu millet téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidinmu mehrum qalduruldi. Bu millet sanaetlishish üchün, aldi bilen özining zor türküm kesp ehlini yétishtürüshke muhtaj. Uning hazirqi iqtisadiy sharaiti aliy mektep rasxotlirini qamdashtin tolimu yiraq. Shinjangdiki az sanliq milletler üchün aliy maaripni heqsizleshtürüsh bilen bir waqitta, yerlikte milliy sanaet tarmaqlirini köp qurup, ularni ish pursetlirige ige qilish lazim. Uyghurlarning ichidiki iqtisadiy paaliyetlerge meblegh, qerz we qolay sharait yaritilishi kérek. Tashqi soda paaliyitini qollash, chetel bazarlirigha kirish hoquqini qoghdash we chetellerde bixeter turushgha kapaletlik qilinishi kérek.
Shinjangni dunyagha échiwétish kérek
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler yene mundaq dep bayan qilinidu: shinjangni dunyagha échiwétish kérek. Dunya jamaitining uyghurlarni chüshinishige we uyghurlarning dunya bilen iqtisadiy we medeniyet tor - Alaqisi qurushigha imkaniyet yaritish kérek. Uyghurlar tarixi uzun, alaqe dairisi keng, medeniyetlik millet. Shinjangning joghrapiyilik alahidiliki su, tupraqlani xalighanche échish, nopus sanini köpeytish arqiliq yéngi zémin berpa qilishqa muwapiq kelmeydu. Sayahetni tereqqi qildurush bilen tebii joghrapiyilik muhitini we medeniyet izlirini qoghdashni teng yolgha qoyush kérek.
Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen qatarliqlarning natoghra siyasitidin bolghan
Aptonom rayondiki bir qisim rehberlerning yuqirini aldap, töwenni bésip, milliy ayrimichiliq qilishi we solchil siyaset yürgüzüshi netijiside, keng uyghur ammisi paydiliq tedbirlerdin menpeet alalmidi. Nep bérish xenzu ahalisighila merkezleshkenliki üchün, ötkür milliy ziddiyet peyda boldi. Yerlikni idare qilishtiki hakim mutleqliq we bir terepke yan bésish, déktatorini noqul halda uyghurlaghila qaritish netijiside, partiye uyghurlardin yiraqlashti. Aptonomiye qanuni ijra qilinghan bolsa, uyghurlarmu döletning xojayinigha aylanghan bolsa, jemiyette inaq muhit yaritilghan bolatti.
Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen, erkin émirbaqi, nur bekri, yang gang, esqet kérimbay ... Dek shinjangdiki siyasiun, qanunchilarning natoghra siyasiti we heriketliridin bolghan. Milliy ziddiyetni peyda qilghuchilar qanun buyiche jazalanghandila, andin milletler inaq bolidu.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-weqesi-we-uyghurlar-10222010212843.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Maralbéshiliq 50 Din Artuq Déhqan Qeshqer Waliy Mehkimiside Naraziliq Bildürdi
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-10-22
Xitay hökümitining baj we séliqlirining köplüki we tügimeywatqanliqigha narazi bolghan maralbéshi nahiyisidiki bir qisim déhqanlar aldinqi hepte qeshqer wilayetlik wali mehkimisige bérip, mehkime qorusida topliship olturuwélish sheklide naraziliq bildürgen.
Naraziliq herikitige 50 din artuq kishi qatnashqan we heriket arqa-Arqidin 2 kün dawam qilghan. Axiri maralbéshi nahiyisidiki dairiler waliy mehkimisige kélip, déhqanlargha mesilisini hel qilidighanliqini éytip ularni aldap élip ketken.
Maralbéshi nahiyisi 2000 - Yili, déhqanlarning qolidiki bir qisim yerlerni tawar yer dep békitip, uningdin yuqiri bahada yer heqqi élishqa bashlighan. Déhqanlar tawar yerlerge her yili, 400 yüendin yer heqqi, 100 yüendin su heqqi we yene bashqa séliqlarni tapshurup, bu yerlerdin héchqandaq payda alalmighan.
Déhqanlar köp qétim teklip sunup, tawar yerlerge élinidighan yer heqqini bikar qilishni telep qilghan. Emma, ularning awazigha qulaq sélinmighan. Axiri ötken jüme küni bir türküm déhqanlar qeshqer wilayetlik waliy mehkimisige bérip, mehkime qorusida jim olturuwélish sheklide naraziliq bildürgen.
Düshenbe künige kelgende maralbéshi nahiyisidiki dairiler, waliy mehkimisige kélip, déhqanlargha mesilisini hel qilidighanliqigha ait wedilerni bérip ularni élip ketken.
Yuqiriqi déhqanning melumatidin qarighanda, qeshqerdiki hökümet dairilirining kolliktip naraziliq heriketlirige muamile qilish usulida bu yil özgirish bolghanliqi körülmekte, emma mesilini hel qilishta déhqanlarning menpeetini közde tutidighan-Tutmaydighanliqi aldimizdiki künlerde melum bolghusi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qeshqerde-dixanlar-naraziliqi-10222010190839.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-10-22
Xitay hökümitining baj we séliqlirining köplüki we tügimeywatqanliqigha narazi bolghan maralbéshi nahiyisidiki bir qisim déhqanlar aldinqi hepte qeshqer wilayetlik wali mehkimisige bérip, mehkime qorusida topliship olturuwélish sheklide naraziliq bildürgen.
Naraziliq herikitige 50 din artuq kishi qatnashqan we heriket arqa-Arqidin 2 kün dawam qilghan. Axiri maralbéshi nahiyisidiki dairiler waliy mehkimisige kélip, déhqanlargha mesilisini hel qilidighanliqini éytip ularni aldap élip ketken.
Maralbéshi nahiyisi 2000 - Yili, déhqanlarning qolidiki bir qisim yerlerni tawar yer dep békitip, uningdin yuqiri bahada yer heqqi élishqa bashlighan. Déhqanlar tawar yerlerge her yili, 400 yüendin yer heqqi, 100 yüendin su heqqi we yene bashqa séliqlarni tapshurup, bu yerlerdin héchqandaq payda alalmighan.
Déhqanlar köp qétim teklip sunup, tawar yerlerge élinidighan yer heqqini bikar qilishni telep qilghan. Emma, ularning awazigha qulaq sélinmighan. Axiri ötken jüme küni bir türküm déhqanlar qeshqer wilayetlik waliy mehkimisige bérip, mehkime qorusida jim olturuwélish sheklide naraziliq bildürgen.
Düshenbe künige kelgende maralbéshi nahiyisidiki dairiler, waliy mehkimisige kélip, déhqanlargha mesilisini hel qilidighanliqigha ait wedilerni bérip ularni élip ketken.
Yuqiriqi déhqanning melumatidin qarighanda, qeshqerdiki hökümet dairilirining kolliktip naraziliq heriketlirige muamile qilish usulida bu yil özgirish bolghanliqi körülmekte, emma mesilini hel qilishta déhqanlarning menpeetini közde tutidighan-Tutmaydighanliqi aldimizdiki künlerde melum bolghusi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qeshqerde-dixanlar-naraziliqi-10222010190839.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Friday, October 22, 2010
Chingxey Tibetlirning 'Xitay Tilini Omumlashturush Siyasiti'ge Qarshi Namayishi Kücheymekte
Muxbirimiz Mihriban
2010-10-21
Chingxeydiki tibet oqughuchilirining 10 - Ayning 19 -20 - Künliri, rayonda yolgha qoyulmaqchi bolghan xitay tili maaripini qobul qilishni ret qilip, élip barghan namayishi, ölkilik hökümet dairilirini endishige salghan.
Tünügün we aldinqi künliri chingxey ölkisidiki tibet oqughuchiliri tibet ana tili we tibet medeniyitini qoghdashni telep qilip namayish qildi. Radiomiz igiligen uchuridin melum bolushiche, tibet oqughuchilirining namayishigha, ötken ayda chingxey ölkilik hökümetning rayondiki tibet tilida ders ötülidighan mekteplerde oqutush islahati élip bérishni qarar qilghanliqi seweb bolghan.
Melum bolushiche, chingxey ölkilik hökümet bu yil 9 - Ay mezgilide "chingxey ölkiside 2010 - Yildin 2020 - Yilghiche bolghan ariliqta maaripqa islahat élip bérish pilani"ni qarardin ötküzgen we tibet tilidiki mekteplerdin bu yildin bashlap bu qararni emeliyleshtürüshni telep qilghan iken.
Radiomiz tibet bölümi igiligen uchurlardin melum bolushiche, namayish bügünge qeder dawamlashqan. 19 - Öktebir chingxey ölkisining rébkong ( xitayche tongrén) nahiyisidin texminen 5000 din 7000 ghiche tibet oqughuchi, oqutquchi hem bir qisim tibet rahibliri hökümetning rayonda xitay tili maaripini omumlashturushigha naraziliq bildürüp namayish qilghan.
Chüshtin kéyin saet 2 din ashqanda, nahiyilik hökümet emeldari namayishchi urghuchilar bilen sözleshkendin kéyin, oqughuchilar tarqap ketken bolsimu, emma namayish 20 - Öktebir we 21 - Öktebirmu dawamlashqan.
Melum bolushiche, tünügün chingxey ölkisining gherbiy qismidiki tibetler zich olturaqlashqan tsolxo (xitayche xeynen) nahiyisidimu texminen 2000 etrapidiki tibet oqughuchi kochigha chiqip, hökümetning xitay tili maaripini omumlashturushigha naraziliq bildürüp namayish qilghan. Radiomiz tibet bölümining igilishiche bügünmu rébkong nahiyisi gédon chépxél ottura mektipidin texminen 500 dek oqughuchi - Oqutquchi nahiye teweside kichik kölemde namayishni dawamlashturghan.
Radiomiz ehwal igilesh üchün rébkong we tsulxo nahiyilik saqchi idarisi, nahiyilik hökümet qatarliq jaylargha 3 kündin buyan uda téléfon qilghan bolsaqmu, emma bu orunlarda téléfonimiz jawabsiz qaldi. Igilishimizche hazirghiche xitay hökümet metbuatliridimu chingxeydiki namayish heqqide éniq bir melumat bérilmigen.
Radiomiz tibet bölümining ziyaritini qobul qilghan bireylen özining 3 kün dawamlashqan namayish jeryanida, nahayiti köpligen saqchilarning namayishchilarni qorshiwalghanliqini körgen bolsimu, saqchilarning asasliqi tertip saqlighanliqini, namayish jeryanida saqchilar teripidin ashkara tutup kétilgen oqughuchilarni körmigenlikini bildürgen.
Nöwette weziyet tereqqiyatini közetküchiler chingxeydiki xitay tili maaripining omumlashturushigha qarshi kötürülgen bu namayishning sewebi hem tereqqiyati heqqide öz qarashlirini bildürüshti.
Amérika kolombiye uniwérsitéti siyaset ilmi doktori wang jüntaw ependining qarishiche, xitay hökümitining xitay bolmighan milletler arisida xitayda "dölet tili" dep qariliwatqan xitay tilini omumlashturushni, gherb döletliri qollanghan usul boyiche shu milletlerning öz ixtiyarliqi bilen tallishigha yol qoyghan bolsa, belkim buning xitay milliti bilen xitay bolmighan milletler arisidiki chüshinishni ilgiri sürüshte melum paydisi bolushi mumkin iken. Emma, hazirqidek mejburlash wasitisini qollanghinida, elwette shu rayondiki milletlerning naraziliqi kélip chiqishi tebiiy ehwal iken.
Xitayning uyghur diyarida élip bériwatqan "qosh tilliq maaripi" namidiki xitay tili maaripini omumlashturush siyasitining mahiyiti heqqide öz pikirlirini bayan qilip, köpligen ilmiy maqalilerni yazghan uyghur alimi erkin sidiq ependimu bügün ziyaritimizni qobul qilip, tibet oqughuchilirining namayishi heqqide toxtaldi.
Erkin sidiq ependi sözide, nöwette xitay hökümitining uyghurlar hem tibetlerge qaritiwatqan "qosh tilliq maaripi" nami bilen atalghan siyasitining emeliyette bu milletler maaripini xitaychilashturup, ana til maaripini weyran qilish siyasiti ikenlikini, shunga ilmiy qaidilerge, xelqara qanun - Nizamlargha hetta xitayning özi élan qilghan milletler barawerliki qanun - Belgilimilirigimu xilap bolghan, mejburlash xaraktérini alghan bu xil siyasetni meyli uyghurlar we meyli tibetler bolsun her ikkisiningla qobul qilalmaydighanliqini, shunga özining chingxeyde qozghalghan bu namayishni tibet xelqining öz ana tilini qoghdash yolida élip barghan heqqaniy herikiti dep qaraydighanliqini bildürdi.
Erkin ependi sözide yene, hökümetning herqaysi milletlerning öz ana tilni qollinishigha ruxset qilishining neqeder muhimliqini tekitlep, eyni chaghda pakistanning hindistandin ayrilip, musteqil bolushida pakistanliqlarning eng awwal öz ana tilini ishlitishni telep qilishi sewebidin qozghalghan naraziliq herikitining seweb bolghanliqini misalgha aldi.
Erkin ependi sözining axirida, eger xitay hökümiti hazir yürgüzüwatqan "qosh tilliq maaripi" namidiki milly maaripni xitaylashturush siyasitige qayta qarap chiqip, uyghur hem tibet rayonida yürgüzüwatqan milliy siyasitidiki saqliniwatqan mesililerni muwapiq hel qilmisa, bu xil namayishlarning bundin kéyinmu dawamliq yüz béridighanliqini, belkim bu xil namayishlarning téximu zor kölemlik naraziliq herikitige aylinip kétish éhtimali barliqini tekitlidi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/chingxey-tibetliri-namayishi-10212010194914.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Mihriban
2010-10-21
Chingxeydiki tibet oqughuchilirining 10 - Ayning 19 -20 - Künliri, rayonda yolgha qoyulmaqchi bolghan xitay tili maaripini qobul qilishni ret qilip, élip barghan namayishi, ölkilik hökümet dairilirini endishige salghan.
Tünügün we aldinqi künliri chingxey ölkisidiki tibet oqughuchiliri tibet ana tili we tibet medeniyitini qoghdashni telep qilip namayish qildi. Radiomiz igiligen uchuridin melum bolushiche, tibet oqughuchilirining namayishigha, ötken ayda chingxey ölkilik hökümetning rayondiki tibet tilida ders ötülidighan mekteplerde oqutush islahati élip bérishni qarar qilghanliqi seweb bolghan.
Melum bolushiche, chingxey ölkilik hökümet bu yil 9 - Ay mezgilide "chingxey ölkiside 2010 - Yildin 2020 - Yilghiche bolghan ariliqta maaripqa islahat élip bérish pilani"ni qarardin ötküzgen we tibet tilidiki mekteplerdin bu yildin bashlap bu qararni emeliyleshtürüshni telep qilghan iken.
Radiomiz tibet bölümi igiligen uchurlardin melum bolushiche, namayish bügünge qeder dawamlashqan. 19 - Öktebir chingxey ölkisining rébkong ( xitayche tongrén) nahiyisidin texminen 5000 din 7000 ghiche tibet oqughuchi, oqutquchi hem bir qisim tibet rahibliri hökümetning rayonda xitay tili maaripini omumlashturushigha naraziliq bildürüp namayish qilghan.
Chüshtin kéyin saet 2 din ashqanda, nahiyilik hökümet emeldari namayishchi urghuchilar bilen sözleshkendin kéyin, oqughuchilar tarqap ketken bolsimu, emma namayish 20 - Öktebir we 21 - Öktebirmu dawamlashqan.
Melum bolushiche, tünügün chingxey ölkisining gherbiy qismidiki tibetler zich olturaqlashqan tsolxo (xitayche xeynen) nahiyisidimu texminen 2000 etrapidiki tibet oqughuchi kochigha chiqip, hökümetning xitay tili maaripini omumlashturushigha naraziliq bildürüp namayish qilghan. Radiomiz tibet bölümining igilishiche bügünmu rébkong nahiyisi gédon chépxél ottura mektipidin texminen 500 dek oqughuchi - Oqutquchi nahiye teweside kichik kölemde namayishni dawamlashturghan.
Radiomiz ehwal igilesh üchün rébkong we tsulxo nahiyilik saqchi idarisi, nahiyilik hökümet qatarliq jaylargha 3 kündin buyan uda téléfon qilghan bolsaqmu, emma bu orunlarda téléfonimiz jawabsiz qaldi. Igilishimizche hazirghiche xitay hökümet metbuatliridimu chingxeydiki namayish heqqide éniq bir melumat bérilmigen.
Radiomiz tibet bölümining ziyaritini qobul qilghan bireylen özining 3 kün dawamlashqan namayish jeryanida, nahayiti köpligen saqchilarning namayishchilarni qorshiwalghanliqini körgen bolsimu, saqchilarning asasliqi tertip saqlighanliqini, namayish jeryanida saqchilar teripidin ashkara tutup kétilgen oqughuchilarni körmigenlikini bildürgen.
Nöwette weziyet tereqqiyatini közetküchiler chingxeydiki xitay tili maaripining omumlashturushigha qarshi kötürülgen bu namayishning sewebi hem tereqqiyati heqqide öz qarashlirini bildürüshti.
Amérika kolombiye uniwérsitéti siyaset ilmi doktori wang jüntaw ependining qarishiche, xitay hökümitining xitay bolmighan milletler arisida xitayda "dölet tili" dep qariliwatqan xitay tilini omumlashturushni, gherb döletliri qollanghan usul boyiche shu milletlerning öz ixtiyarliqi bilen tallishigha yol qoyghan bolsa, belkim buning xitay milliti bilen xitay bolmighan milletler arisidiki chüshinishni ilgiri sürüshte melum paydisi bolushi mumkin iken. Emma, hazirqidek mejburlash wasitisini qollanghinida, elwette shu rayondiki milletlerning naraziliqi kélip chiqishi tebiiy ehwal iken.
Xitayning uyghur diyarida élip bériwatqan "qosh tilliq maaripi" namidiki xitay tili maaripini omumlashturush siyasitining mahiyiti heqqide öz pikirlirini bayan qilip, köpligen ilmiy maqalilerni yazghan uyghur alimi erkin sidiq ependimu bügün ziyaritimizni qobul qilip, tibet oqughuchilirining namayishi heqqide toxtaldi.
Erkin sidiq ependi sözide, nöwette xitay hökümitining uyghurlar hem tibetlerge qaritiwatqan "qosh tilliq maaripi" nami bilen atalghan siyasitining emeliyette bu milletler maaripini xitaychilashturup, ana til maaripini weyran qilish siyasiti ikenlikini, shunga ilmiy qaidilerge, xelqara qanun - Nizamlargha hetta xitayning özi élan qilghan milletler barawerliki qanun - Belgilimilirigimu xilap bolghan, mejburlash xaraktérini alghan bu xil siyasetni meyli uyghurlar we meyli tibetler bolsun her ikkisiningla qobul qilalmaydighanliqini, shunga özining chingxeyde qozghalghan bu namayishni tibet xelqining öz ana tilini qoghdash yolida élip barghan heqqaniy herikiti dep qaraydighanliqini bildürdi.
Erkin ependi sözide yene, hökümetning herqaysi milletlerning öz ana tilni qollinishigha ruxset qilishining neqeder muhimliqini tekitlep, eyni chaghda pakistanning hindistandin ayrilip, musteqil bolushida pakistanliqlarning eng awwal öz ana tilini ishlitishni telep qilishi sewebidin qozghalghan naraziliq herikitining seweb bolghanliqini misalgha aldi.
Erkin ependi sözining axirida, eger xitay hökümiti hazir yürgüzüwatqan "qosh tilliq maaripi" namidiki milly maaripni xitaylashturush siyasitige qayta qarap chiqip, uyghur hem tibet rayonida yürgüzüwatqan milliy siyasitidiki saqliniwatqan mesililerni muwapiq hel qilmisa, bu xil namayishlarning bundin kéyinmu dawamliq yüz béridighanliqini, belkim bu xil namayishlarning téximu zor kölemlik naraziliq herikitige aylinip kétish éhtimali barliqini tekitlidi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/chingxey-tibetliri-namayishi-10212010194914.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Amérika Dölet Mejliside Xitaydiki Kishilik Hoquq We Qanunning Roli Heqqide Yumilaq Üstel Yighini Chaqirildi
Muxbirimiz Erkin
2010-10-20
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti yéqinda 2010 - Yilliq doklat élan qilip, bu bir yilda xitay, tibet we uyghur ilining kishilik hoquq weziyiti nacharlashqanliqini, xitay dairilirining 5" - Iyul weqesi"din bashlap uyghurlargha qaratqan bixeterlik jehettiki kontrol we teqibni kücheytip, nurghun uyghurlar tutqungha uchrighan bolsimu, lékin hazirghiche ularning iz - Dériki yoqluqini ilgiri sürgen idi.
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti charshenbe küni dölet mejlisi kéngesh palatasining xizmet binasida yumilaq üstel yighini chaqirip, xitayda kishilik hoquqning yéngi tereqqiyati we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi boyiche munasiwetlik tereplerge yéqinda élan qilghan doklatini tonushturdi.
Yighinda komitét xadimliri teripidin nuqtiliq otturigha qoyulghan mesililerning biri bolsa uyghur we tibetlerning weziyitidur. Bu qétimqi yighin xitay ishlar komitétining ötken hepte xitay heqqidiki 2010 - Yilliq doklati élan qilinish munasiwiti bilen chaqirilghan bolup, xitay ishlar komitéti doklatta xitay kishilik hoquq weziyitining nöwettiki ehwali heqqide keng dairilik we köp tereplimilik melumatlarni bergen.
Süret, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti chaqirghan yumulaq üstel yighini yighin meydanidin körünüsh.
Doklatta, xitay kishilik hoquq xatirisining ötken bir yilda nacharlashqanliqini, bolupmu tibet we uyghur aptonom rayonida kishilik hoquq weziyitining éghirlashqanliqini ilgiri sürüp, xitay dairilirining 2009 - Yili 5" - Iyul weqesi"din bashlap, uyghurlargha qaratqan her jehettiki nazaretchilik we teqib qilishni kücheytkenlikini, tutqungha uchrighanlarning iz - Dériki yoqluqini, xitay merkizi hökümitining "shinjang söhbet yighini"din kéyinmu, xitay dairilirining rayonda weziyetni yumshitishqa paydisiz siyasetlerni izchil yolgha qoyup kéliwatqanliqini bildürgen idi.
Charshenbe künki yighin munasiwetlik tereplerni bu jehettiki ehwallardin ilgirilep melumat bérishni chiqish qilghan bolup, yighinda xitay ishlar komitétidiki mutexessislerdin kara abramson, stéf marshél, lawrénché lyu, doglas grob qatarliq shexsler xitay kishilik hoquq tereqqiyatining yéngi yüzlinishi, jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi, bolupmu tibet we uyghurlarning ipade erkinliki, intérnét erkinliki we tereqqiyatigha dair bir qatar mesililerni merkezlik sherhlep ötti. Shuning bilen birge, soda ishlirida qanunning roli, ishchilar hoquqi, jinayi ishlar sotidiki adalet mesilisi, muhit, diniy mesililer, az sanliqlarning hoquqi we az sanliqlarning adaletke érishishi qatarliq mesililerge dair weziyettiki muhim yüzlinishler heqqide toxtaldi.
Xitay ishlar komitétining xadimi kara abramsonning eskertishiche, xitay ishlar komitétining mezkur doklatida qeyt qilinghan 2010 - Yili uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti ilgirilep nacharlashqan. Shuning bilen birge, uyghur tor betliri cheklinip, uyghurlarni nishan qilghan bixeterlik herikiti keng kölemlik qanat yaydurulghan.
Kara abramson mundaq deydu": uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti xitay ishlar komitétining 2010 - Yilliq doklat mewsumida ilgirilep nacharlashti. Bu doklat 2009 - Yili 5 - Iyulda uyghur rayonida yüz bergen uyghur namayishi we milliy toqunushidin kéyin dölet mejlisige yollanghan tunji doklat. 5 - Iyul weqesining yüz bérishige egiship, dairiler rayonda burun misli körülüp baqmighan kontrolluqni yolgha qoydi shundaqla xelqqe qaratqan nazaretchilikni kücheytip, tor betlirining meshghulatini bu yil 5 - Aygha qeder cheklidi."
Kara abramson xanim dairilerning uchurni kontrol qilipla qalmay, bixeterlikni siyasiylashturush arqiliq uyghurlargha qaratqan nazaretni kücheytkenlikini, bu arqiliq tinch heriket qilghan kishilik hoquq paaliyetchilirini we siyasiy öktichilerni basturushni nishangha alghanliqini bildürdi.
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti 2001 - Yili qurulghan birleshme komitét bolup, komitétning wezipisi xitay kishilik hoquq xatirisi we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisidiki tereqqiyat yüzlinishini közitish hem her yili prézidént we dölet mejlisige doklat yollap, teklip pikirlerni bérishtur. Kéngesh palata ezasi bayron dogan we awam palata ezasi sandér lewinning qosh reislikidiki mezkur komitét 2000 - Yili sabiq prézidént bil klinton teripidin maqullanghan bir qanungha asasen qurulup, xitayning dunya soda teshkilatigha kirgendin kéyinki her tereplimilik weziyitini közitishke wezipilendürülgen idi.
Charshenbe künki yighinda, kara abramson asasliqi uyghurlar heqqide toxtalghandin sirt, yighinda doklat bergen mutexessislerdin stéf marshal tibet weziyiti heqqidiki tonush we qarashlirini bayan qilip ötti. Dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti teyyarlighan 340 betlik doklatta, tibet weziyitige alahide yer bérilgen idi. Stéf marshalning eskertishiche, xitay dairilirining tibetke qaratqan siyasitining nishani " tashqirida dalay we uning terepdarlirini yétim qaldurup, uning tesirini ajizlashturush, ichki jehette dalay lamaning tibet xelqi arisidiki tesirini ajizlashturush " tin ibaret. Buning netijiside tibette kishilik hoquq depsendichilikining küchiyip, xelqara jemiyetning tibet weziyitige bolghan qiziqishining aziyishigha yol achqan.
Charshenbe künki yighinda xitay ishlar komitétidin kara abramson xanim yene, 5 - Iyul weqesi"din kéyin, uyghur tor bashqurghuchilirining tutqun qilinip, éghir jazagha tartilishi, uyghurlarning ishqa orunlishish we qedimiy sheher medeniyitining buzghunchiliqqa uchrash ehwali éghirlashqanliqi heqqide toxtaldi. U, uyghur ilining kishilik hoquq weziyitidiki chékinish bixeterlik, qanun, diniy, xalighanche tutqun qilish, éghirlitip jazalash qatarliq jehetlerdin körülüpla qalmay, uyghurlarning ishqa orunlishishi, qeshqerdiki qedimi sheher restilirining chéqilip, uyghurlarning turmush we sheher medeniyet alahidiliklirining buzghunchiliqqa uchrash jehetlerdimu öz ipadisini tapqanliqini eskertidu.
Yighinning axirida, xitay ishlar komitétidiki xadimlar we mutexessisler tingshighuchilarning türlük soallirigha jawab berdi. Kara xanim bir tingshighuchining xitay ishlar komitétining doklatida néme üchün xitayning ichkiri ölkiliridiki kishilik hoquqi éghir depsendichilikke uchrawatqan uyghurlarning ehwali tilgha élinmighanliqini sorap, komitétning buningdin kéyinki doklatida bu mesilige yer bérishini telep qildi.
Kara abramson xanimning eskertishiche, ichkiridiki uyghurlar mesilisi xitay ishlar komitéti yéqindin diqqet qiliwatqan mesililerning biri bolup, lékin bu qétimqi doklatning uyghurlargha ait qismi mexsus uyghur aptonom rayondiki kishilik hoquq weziyitini yorutup bérishke qaritilghan. Bu ichkiridiki uyghurlarning weziyitining mezkur doklatta tilgha élinmasliqidiki seweblerning biri iken.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-dolet-mejlisi-uyghurlar-10202010203635.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Erkin
2010-10-20
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti yéqinda 2010 - Yilliq doklat élan qilip, bu bir yilda xitay, tibet we uyghur ilining kishilik hoquq weziyiti nacharlashqanliqini, xitay dairilirining 5" - Iyul weqesi"din bashlap uyghurlargha qaratqan bixeterlik jehettiki kontrol we teqibni kücheytip, nurghun uyghurlar tutqungha uchrighan bolsimu, lékin hazirghiche ularning iz - Dériki yoqluqini ilgiri sürgen idi.
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti charshenbe küni dölet mejlisi kéngesh palatasining xizmet binasida yumilaq üstel yighini chaqirip, xitayda kishilik hoquqning yéngi tereqqiyati we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi boyiche munasiwetlik tereplerge yéqinda élan qilghan doklatini tonushturdi.
Yighinda komitét xadimliri teripidin nuqtiliq otturigha qoyulghan mesililerning biri bolsa uyghur we tibetlerning weziyitidur. Bu qétimqi yighin xitay ishlar komitétining ötken hepte xitay heqqidiki 2010 - Yilliq doklati élan qilinish munasiwiti bilen chaqirilghan bolup, xitay ishlar komitéti doklatta xitay kishilik hoquq weziyitining nöwettiki ehwali heqqide keng dairilik we köp tereplimilik melumatlarni bergen.
Süret, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti chaqirghan yumulaq üstel yighini yighin meydanidin körünüsh.
Doklatta, xitay kishilik hoquq xatirisining ötken bir yilda nacharlashqanliqini, bolupmu tibet we uyghur aptonom rayonida kishilik hoquq weziyitining éghirlashqanliqini ilgiri sürüp, xitay dairilirining 2009 - Yili 5" - Iyul weqesi"din bashlap, uyghurlargha qaratqan her jehettiki nazaretchilik we teqib qilishni kücheytkenlikini, tutqungha uchrighanlarning iz - Dériki yoqluqini, xitay merkizi hökümitining "shinjang söhbet yighini"din kéyinmu, xitay dairilirining rayonda weziyetni yumshitishqa paydisiz siyasetlerni izchil yolgha qoyup kéliwatqanliqini bildürgen idi.
Charshenbe künki yighin munasiwetlik tereplerni bu jehettiki ehwallardin ilgirilep melumat bérishni chiqish qilghan bolup, yighinda xitay ishlar komitétidiki mutexessislerdin kara abramson, stéf marshél, lawrénché lyu, doglas grob qatarliq shexsler xitay kishilik hoquq tereqqiyatining yéngi yüzlinishi, jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi, bolupmu tibet we uyghurlarning ipade erkinliki, intérnét erkinliki we tereqqiyatigha dair bir qatar mesililerni merkezlik sherhlep ötti. Shuning bilen birge, soda ishlirida qanunning roli, ishchilar hoquqi, jinayi ishlar sotidiki adalet mesilisi, muhit, diniy mesililer, az sanliqlarning hoquqi we az sanliqlarning adaletke érishishi qatarliq mesililerge dair weziyettiki muhim yüzlinishler heqqide toxtaldi.
Xitay ishlar komitétining xadimi kara abramsonning eskertishiche, xitay ishlar komitétining mezkur doklatida qeyt qilinghan 2010 - Yili uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti ilgirilep nacharlashqan. Shuning bilen birge, uyghur tor betliri cheklinip, uyghurlarni nishan qilghan bixeterlik herikiti keng kölemlik qanat yaydurulghan.
Kara abramson mundaq deydu": uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti xitay ishlar komitétining 2010 - Yilliq doklat mewsumida ilgirilep nacharlashti. Bu doklat 2009 - Yili 5 - Iyulda uyghur rayonida yüz bergen uyghur namayishi we milliy toqunushidin kéyin dölet mejlisige yollanghan tunji doklat. 5 - Iyul weqesining yüz bérishige egiship, dairiler rayonda burun misli körülüp baqmighan kontrolluqni yolgha qoydi shundaqla xelqqe qaratqan nazaretchilikni kücheytip, tor betlirining meshghulatini bu yil 5 - Aygha qeder cheklidi."
Kara abramson xanim dairilerning uchurni kontrol qilipla qalmay, bixeterlikni siyasiylashturush arqiliq uyghurlargha qaratqan nazaretni kücheytkenlikini, bu arqiliq tinch heriket qilghan kishilik hoquq paaliyetchilirini we siyasiy öktichilerni basturushni nishangha alghanliqini bildürdi.
Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti 2001 - Yili qurulghan birleshme komitét bolup, komitétning wezipisi xitay kishilik hoquq xatirisi we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisidiki tereqqiyat yüzlinishini közitish hem her yili prézidént we dölet mejlisige doklat yollap, teklip pikirlerni bérishtur. Kéngesh palata ezasi bayron dogan we awam palata ezasi sandér lewinning qosh reislikidiki mezkur komitét 2000 - Yili sabiq prézidént bil klinton teripidin maqullanghan bir qanungha asasen qurulup, xitayning dunya soda teshkilatigha kirgendin kéyinki her tereplimilik weziyitini közitishke wezipilendürülgen idi.
Charshenbe künki yighinda, kara abramson asasliqi uyghurlar heqqide toxtalghandin sirt, yighinda doklat bergen mutexessislerdin stéf marshal tibet weziyiti heqqidiki tonush we qarashlirini bayan qilip ötti. Dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti teyyarlighan 340 betlik doklatta, tibet weziyitige alahide yer bérilgen idi. Stéf marshalning eskertishiche, xitay dairilirining tibetke qaratqan siyasitining nishani " tashqirida dalay we uning terepdarlirini yétim qaldurup, uning tesirini ajizlashturush, ichki jehette dalay lamaning tibet xelqi arisidiki tesirini ajizlashturush " tin ibaret. Buning netijiside tibette kishilik hoquq depsendichilikining küchiyip, xelqara jemiyetning tibet weziyitige bolghan qiziqishining aziyishigha yol achqan.
Charshenbe künki yighinda xitay ishlar komitétidin kara abramson xanim yene, 5 - Iyul weqesi"din kéyin, uyghur tor bashqurghuchilirining tutqun qilinip, éghir jazagha tartilishi, uyghurlarning ishqa orunlishish we qedimiy sheher medeniyitining buzghunchiliqqa uchrash ehwali éghirlashqanliqi heqqide toxtaldi. U, uyghur ilining kishilik hoquq weziyitidiki chékinish bixeterlik, qanun, diniy, xalighanche tutqun qilish, éghirlitip jazalash qatarliq jehetlerdin körülüpla qalmay, uyghurlarning ishqa orunlishishi, qeshqerdiki qedimi sheher restilirining chéqilip, uyghurlarning turmush we sheher medeniyet alahidiliklirining buzghunchiliqqa uchrash jehetlerdimu öz ipadisini tapqanliqini eskertidu.
Yighinning axirida, xitay ishlar komitétidiki xadimlar we mutexessisler tingshighuchilarning türlük soallirigha jawab berdi. Kara xanim bir tingshighuchining xitay ishlar komitétining doklatida néme üchün xitayning ichkiri ölkiliridiki kishilik hoquqi éghir depsendichilikke uchrawatqan uyghurlarning ehwali tilgha élinmighanliqini sorap, komitétning buningdin kéyinki doklatida bu mesilige yer bérishini telep qildi.
Kara abramson xanimning eskertishiche, ichkiridiki uyghurlar mesilisi xitay ishlar komitéti yéqindin diqqet qiliwatqan mesililerning biri bolup, lékin bu qétimqi doklatning uyghurlargha ait qismi mexsus uyghur aptonom rayondiki kishilik hoquq weziyitini yorutup bérishke qaritilghan. Bu ichkiridiki uyghurlarning weziyitining mezkur doklatta tilgha élinmasliqidiki seweblerning biri iken.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-dolet-mejlisi-uyghurlar-10202010203635.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Shiwétsiyide Neshr Qilinghan 'Ottura Asiyadiki Inqilab We Wezipe' Dégen Kitab Heqqide
Muxbirimiz Yalqun
2010-10-21
Shiwétsiide shiwét tilida neshr qilinghan uyghurlargha dair kitablarning ichide matériyal menbesi keng, ilimi qimmiti yuqiri, tarixi pakitlar rialliqqa uyghun yézilghan kitab, "ottura asiyadiki inqilab we wezipe" dégen kitabtur .
Gerche bu kitabning chong mawzusi bolsimu, lékn kitabqa qoyulghan qoshumche mawzugha, "shiwétsiye missyonérlirining - 1892 - Yildin - 1938Yilghiche bolghan ariliqtiki sherqi türkistandiki wezipiliri" dep yézilghan.
Kitabni aptor jon xotwall on yildin artuq waqtini serp qilip yézip chiqqan bolup, 1981 - Yili yümméson kitab neshriyati teripidin neshr qilinghan. Aptor bu kitabni yézip chiqishta köpirek shiwétsiye arxipxanilirida saqliniwatqan matériyallar, qolyazmilar, xet - Chekler, resim, unalghu léntiliri we shexisler bilen ötküzülgen ziyaret xatiriliridin paydilanghan bolup, eyni dewirdiki sherqi türkistanning tarixi rialliqi, siyasiy weziyiti we turmush kartinilirini eynen yorutup birishke köp tirishqan.
Gerche kitab shiwét missyonérlirining sherqi tükistandiki paaliyetlirige béghishlanghan bolsimu, emma kitabning her bir waraqliridin eyni dewirdiki uyghurlarning hayatigha, sherqi türkistanning siyasiy weziytiige munasiwetlik uchurlarni körüwélishqa boludu. Bolupmu, kitabning béshidiki we axiridiki bir qanche babliri mexsus sherqi türkistanning tarixi, jughrapiyisi, siyasiy weziyiti we eyni dewirdiki bolup ötken weqelirige béghishlanghan bolup, - 20Esirning 20 - We - 30 Yilliri sherqi türkistanda yüz bergen weqeler heqqide melum uchurlargha ige bolghili bolidu. Kitabqa ataghliq türkolog we uyghurshunas gunnar yarring kirish söz ornida béghishlima yézip bergen bolup, aptor jon xotwallning bu ilmiy emgige yuqiri baha bergen.
Aptor özimu kitabning bashlanmisi süpitide baha sözi yazghan bolup, baha sözining bashlanmisidiki munu qurlar alahide közge chéliqidu: "sherqi türkistan yaki 'shinjang rayoni' bügünki künde sherqtiki gégantlar dep atiliwatqan ruslar bilen xitayning otturisidiki küyüwatqan bir nuqta bolup, bu yer tarixtin buyan peqet siyasiy toqunushlarning merkizi bolup qalmastin, yene her xil dinlarningmu uchrishish nuqtisi bolghan idi."
Kitabning birinchi babi: sherqi türkistan - Yigane tupraq, lékin yenila uchrishish orni, sherqi turkistanning jughrapiyisi, xelqler, xelqning kündilik turmushidin kürünüshler, tarixi heqqide ,diniy étiqadlar qatarliq bir qanche mawzularni öz ichige alghan bolup, bu bablarda sherqi türkistan we u yerde yashawatqan uyghurlar heqqide mupessel bayanlar bérilgen.
Aptorning sherqi türkistanning siyasiy weziyitige béghishlanghan bayanliri we noqtiynezer , mulahiziliri kitabning - 6Babidin bashlanghan bolup, bu bapta, sherqi türkistan islam jumhuriyitining qurulushi we meghlup bolushi, tungganlarning qeshqerdiki qirghinchiliqi, söwét ittipaqining sherqi türkistandiki özgirishlerge tutqan muamilisi ... Qatarliq bir qatar mezmunlar tehlil qilinghan. "Uyghur musulmanlirining küresh nishani xitaylarning bashqurushidin ayrilghan erkin islamiy hakimiyet qurush idi ... Ularning bu arzusi - 1933 Yili küzde axiri emelge ashti. Ular qeshqerni merkez qilip turup, ürümchidiki merkizi hakimiyettin ayrilip, erkin sherqi türkistan islami jumhuriyiti qurghanliqini jakarlidi" dep yazidu aptor kitabida.
Aptorning kitabidiki bayanlargha asaslanghanda, qeshqerde qurulghan sherqi türkistan islam jumhuriyiti xelqaragha özining mewjutliqini étirap qildurush üchün bir qatar diplomatik paaliyetlerni élip barghan. Ular aldi bilen söwét ittipaqi, afghanstan, hindistan qatarliq döletlerge wekililler ömiki ewetip , yéngidin qurulghan sherqi türkistan jumhuritini étirap qilishini we diplomatik munasiwet ornitishni telep qilghan. Lékin söwéit ittipaqi bolsa bir tereptin özining teshwiqatliri arqiliq "sherqi türkistan islam jumhuriyitining qurulushi yaponiye we engiliye qatarliq impériyalstik döletlerning qollishi bilen bolghan dep dawrang sélip , engiliyening engiliye - Xitay dostluqini buzup hindistan arqiliq sherqi türkistan jumhuriyitige yardem bérip qélishining aldini almaqchi bolghan bolsa, yene bir tereptin shing shisey bilen bolghan alaqisini kücheytken.
Aptorning qarishche, sherqi türkistan islam jumhuriyitining shunche qisqa waqit ichide aghdurulushi ichki jehette her qaysi guruppilar ottursiki ziddiyetning keskin bolushi, iqtisadiy jehette yölengüdek bir menbening bolmasliqi bolsa, tashqi jehette söwit ittipaqidek émpérialistik döletlerning menpet oyunining qurbani bolghanliqidur.
Aptor kitabida eyni yilliri qeshqerde turghan we bolghan weqelerni öz közi bilen körgen kishilerning qaldurghan matériyalliri asasida tungganlarning qeshqerdiki qirghinchiliqida 3000 din artuq uyghurlarning qirghin qilinghanliqini we 1933 - Yildin 1934 - Yilghiche bolghan ariliqta yüz bergen her xil weqelerde az dégende 200 mingdin artuq uyghurlarning ölgenlikini yazidu.
Aptorning qarishche , burun sherqi türkistan dep atalghan bu makan shing shisey dewiridimu merkizi hökümetke béqinmighan bolup, pütünley musteqil halette turghan. Söwit ittipaqining hökümrani stalin özining arqa hoylisi bolghan sherqi türkistanning engiliye yaki yaponiye impiriyisining qoligha chüshüp ketmesliki üchün shing sisey arqiliq bu rayonni tutup turushqa tirishqan, hetta özining ittipaqdash bir jumhuriyiti süpitide qoshuwélish gherizidimu bolghan, emma gitlér gérmaniyisining söwét ittipaqigha hujum qilishi stalinning bu chüshini berbat qilghan.
Aptor kitabining kiyinki bablirining köp qismida bu xildiki bayan we mulahizilerge orun béridu.
Bir qism uyghurshunaslarning bayan qilishche, bu kitab uyghurlarning 20 - Esirning aldinqi yérimidiki siyasiy tarixini tetqiq qilishta muhim bir matériyal menbesi bolalaydiken.
*Aptor lash érik högberiy shiwétsiylik din tarqatquchilarning terkibide eng deslep qeshqerge barghan din tarqatquchilarning biri bolup, u qeshqer, yeken we yéngisarlarda 1894 - Yildin 1916 - Yilghiche turghan bolup, sürette, shu dewirdiki shiwétsiylik din tarqatquchiliri karwanlirining bir sepiri körsitilgen.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/shiwetsiye-dinchiliri-sherqi-turkistanda-10212010194904.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Muxbirimiz Yalqun
2010-10-21
Shiwétsiide shiwét tilida neshr qilinghan uyghurlargha dair kitablarning ichide matériyal menbesi keng, ilimi qimmiti yuqiri, tarixi pakitlar rialliqqa uyghun yézilghan kitab, "ottura asiyadiki inqilab we wezipe" dégen kitabtur .
Gerche bu kitabning chong mawzusi bolsimu, lékn kitabqa qoyulghan qoshumche mawzugha, "shiwétsiye missyonérlirining - 1892 - Yildin - 1938Yilghiche bolghan ariliqtiki sherqi türkistandiki wezipiliri" dep yézilghan.
Kitabni aptor jon xotwall on yildin artuq waqtini serp qilip yézip chiqqan bolup, 1981 - Yili yümméson kitab neshriyati teripidin neshr qilinghan. Aptor bu kitabni yézip chiqishta köpirek shiwétsiye arxipxanilirida saqliniwatqan matériyallar, qolyazmilar, xet - Chekler, resim, unalghu léntiliri we shexisler bilen ötküzülgen ziyaret xatiriliridin paydilanghan bolup, eyni dewirdiki sherqi türkistanning tarixi rialliqi, siyasiy weziyiti we turmush kartinilirini eynen yorutup birishke köp tirishqan.
Gerche kitab shiwét missyonérlirining sherqi tükistandiki paaliyetlirige béghishlanghan bolsimu, emma kitabning her bir waraqliridin eyni dewirdiki uyghurlarning hayatigha, sherqi türkistanning siyasiy weziytiige munasiwetlik uchurlarni körüwélishqa boludu. Bolupmu, kitabning béshidiki we axiridiki bir qanche babliri mexsus sherqi türkistanning tarixi, jughrapiyisi, siyasiy weziyiti we eyni dewirdiki bolup ötken weqelirige béghishlanghan bolup, - 20Esirning 20 - We - 30 Yilliri sherqi türkistanda yüz bergen weqeler heqqide melum uchurlargha ige bolghili bolidu. Kitabqa ataghliq türkolog we uyghurshunas gunnar yarring kirish söz ornida béghishlima yézip bergen bolup, aptor jon xotwallning bu ilmiy emgige yuqiri baha bergen.
Aptor özimu kitabning bashlanmisi süpitide baha sözi yazghan bolup, baha sözining bashlanmisidiki munu qurlar alahide közge chéliqidu: "sherqi türkistan yaki 'shinjang rayoni' bügünki künde sherqtiki gégantlar dep atiliwatqan ruslar bilen xitayning otturisidiki küyüwatqan bir nuqta bolup, bu yer tarixtin buyan peqet siyasiy toqunushlarning merkizi bolup qalmastin, yene her xil dinlarningmu uchrishish nuqtisi bolghan idi."
Kitabning birinchi babi: sherqi türkistan - Yigane tupraq, lékin yenila uchrishish orni, sherqi turkistanning jughrapiyisi, xelqler, xelqning kündilik turmushidin kürünüshler, tarixi heqqide ,diniy étiqadlar qatarliq bir qanche mawzularni öz ichige alghan bolup, bu bablarda sherqi türkistan we u yerde yashawatqan uyghurlar heqqide mupessel bayanlar bérilgen.
Aptorning sherqi türkistanning siyasiy weziyitige béghishlanghan bayanliri we noqtiynezer , mulahiziliri kitabning - 6Babidin bashlanghan bolup, bu bapta, sherqi türkistan islam jumhuriyitining qurulushi we meghlup bolushi, tungganlarning qeshqerdiki qirghinchiliqi, söwét ittipaqining sherqi türkistandiki özgirishlerge tutqan muamilisi ... Qatarliq bir qatar mezmunlar tehlil qilinghan. "Uyghur musulmanlirining küresh nishani xitaylarning bashqurushidin ayrilghan erkin islamiy hakimiyet qurush idi ... Ularning bu arzusi - 1933 Yili küzde axiri emelge ashti. Ular qeshqerni merkez qilip turup, ürümchidiki merkizi hakimiyettin ayrilip, erkin sherqi türkistan islami jumhuriyiti qurghanliqini jakarlidi" dep yazidu aptor kitabida.
Aptorning kitabidiki bayanlargha asaslanghanda, qeshqerde qurulghan sherqi türkistan islam jumhuriyiti xelqaragha özining mewjutliqini étirap qildurush üchün bir qatar diplomatik paaliyetlerni élip barghan. Ular aldi bilen söwét ittipaqi, afghanstan, hindistan qatarliq döletlerge wekililler ömiki ewetip , yéngidin qurulghan sherqi türkistan jumhuritini étirap qilishini we diplomatik munasiwet ornitishni telep qilghan. Lékin söwéit ittipaqi bolsa bir tereptin özining teshwiqatliri arqiliq "sherqi türkistan islam jumhuriyitining qurulushi yaponiye we engiliye qatarliq impériyalstik döletlerning qollishi bilen bolghan dep dawrang sélip , engiliyening engiliye - Xitay dostluqini buzup hindistan arqiliq sherqi türkistan jumhuriyitige yardem bérip qélishining aldini almaqchi bolghan bolsa, yene bir tereptin shing shisey bilen bolghan alaqisini kücheytken.
Aptorning qarishche, sherqi türkistan islam jumhuriyitining shunche qisqa waqit ichide aghdurulushi ichki jehette her qaysi guruppilar ottursiki ziddiyetning keskin bolushi, iqtisadiy jehette yölengüdek bir menbening bolmasliqi bolsa, tashqi jehette söwit ittipaqidek émpérialistik döletlerning menpet oyunining qurbani bolghanliqidur.
Aptor kitabida eyni yilliri qeshqerde turghan we bolghan weqelerni öz közi bilen körgen kishilerning qaldurghan matériyalliri asasida tungganlarning qeshqerdiki qirghinchiliqida 3000 din artuq uyghurlarning qirghin qilinghanliqini we 1933 - Yildin 1934 - Yilghiche bolghan ariliqta yüz bergen her xil weqelerde az dégende 200 mingdin artuq uyghurlarning ölgenlikini yazidu.
Aptorning qarishche , burun sherqi türkistan dep atalghan bu makan shing shisey dewiridimu merkizi hökümetke béqinmighan bolup, pütünley musteqil halette turghan. Söwit ittipaqining hökümrani stalin özining arqa hoylisi bolghan sherqi türkistanning engiliye yaki yaponiye impiriyisining qoligha chüshüp ketmesliki üchün shing sisey arqiliq bu rayonni tutup turushqa tirishqan, hetta özining ittipaqdash bir jumhuriyiti süpitide qoshuwélish gherizidimu bolghan, emma gitlér gérmaniyisining söwét ittipaqigha hujum qilishi stalinning bu chüshini berbat qilghan.
Aptor kitabining kiyinki bablirining köp qismida bu xildiki bayan we mulahizilerge orun béridu.
Bir qism uyghurshunaslarning bayan qilishche, bu kitab uyghurlarning 20 - Esirning aldinqi yérimidiki siyasiy tarixini tetqiq qilishta muhim bir matériyal menbesi bolalaydiken.
*Aptor lash érik högberiy shiwétsiylik din tarqatquchilarning terkibide eng deslep qeshqerge barghan din tarqatquchilarning biri bolup, u qeshqer, yeken we yéngisarlarda 1894 - Yildin 1916 - Yilghiche turghan bolup, sürette, shu dewirdiki shiwétsiylik din tarqatquchiliri karwanlirining bir sepiri körsitilgen.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/shiwetsiye-dinchiliri-sherqi-turkistanda-10212010194904.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Subscribe to:
Posts (Atom)
FREE UYGHURISTAN!
SYMBOL OF UYGHUR PEOPLE
